آیا آثار ترجمه، قفسه‌های کتابفروشی را تصرف کرده؟

 به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از خبرگزاری دانشجو؛ نرگس مهراجی؛ قصه بازار ادبیات کودک و نوجوان در ایران داستان نبردی نابرابر است. نبردی میان کتاب‌های تالیف و ترجمه. قصه همیشه اینگونه بود که کتاب‌های ترجمه، تالیف را زمین می‌زد و می‌شد پیروز میدان؛ چون مخاطب کودک و نوجوان سبک و سیاق و تنوع آن‌ها را می‌پسندید. ناشر‌ها کم‌کم ذائقه بچه‌ها را شناختند و شمشیر ترجمه را تیزتر کردند و پشت سر هم کتاب ترجمه روانه بازار کردند. یعنی یک رابطه متقابل و دوطرفه میان مخاطبان و ناشران. نتیجه‌ی این اتفاق، شد همان استقبال سربه فلک کشیده از کتاب‌های ترجمه و تالیفی که انگار زورش به این ماجرا نمی‌رسید.

اما چند روزی است که آماری در یکی از رسانه‌ها منتشر شده و خلاف قصه همیشگی است و نشان می‌دهد در آبان ماه امسال تفاوت معناداری میان آثار تالیفی و ترجمه در حوزه کودک و نوجوان به وجود آمده. بر اساس آمار موسسه خانه کتاب در آبان ماه امسال ۱۳۳۲ عنوان کتاب از سوی ناشران در حوزه کودک و نوجوان منتشر شده که از این تعداد ۸۴۹ عنوان تالیفی و ۴۸۳ عنوان ترجمه‌اند. به روایتی کتاب‌های تالیفی حدودا دو برابر آثار ترجمه بوده. آیا این بار ناشران، شمشیر تالیف را تند و تیز کرده‌اند؟ در نگاه اول این نسبت کمی غیرمعمول به نظر می‌رسید. برای همین با تعدادی از  ناشر‌های مطرح حوزه کودک و نوجوان صحبت کردیم تا درباره میزان کتاب‌های تولیدی‌شان در آبان ماه بپرسیم.

تعداد آثار ترجمه و تالیف چند نشر در آبان امسال
نشر اطراف در آبان ماه سال جاری تنها ۶ کتاب ترجمه در حوزه کودک و نوجوان روانه بازار کرده است.   نشر کتاب چ (واحد کودک و نوجوان نشر چشمه) هم ۴ کتاب تالیفی و ۳ یا ۴ عنوان کتاب ترجمه منتشر کرده که درواقع نسبت بین آن‌ها برابر است. از سوی نشر قدیانی ۱۵ کتاب تالیفی و ۱۲ اثر ترجمه تولید شده. تازه‌ها و تجدید چاپ نشر میچگا (واحد ادبیات کودک و نوجوان نشر مبتکران) در آبان ماه تنها ۹ اثر ترجمه بوده. انتشارات موسسه تاریخ ادبیات و کودک و نوجوان درصدی را ارائه می‌دهد و می‌گوید در آبان ۳۰ درصد از کتاب‌ها تالیفی و ۷۰ درصد آن‌ها ترجمه بوده است.

این آمار‌ها به طور میانگین مربوط به آبان ماه امسال است که خود ناشران اعلام کرده‌اند. از پنج نشری که توانستیم با آن‌ها صحبت کنیم تنها یک نشر، آثار تالیفی بیشتری را در مقایسه با آثار ترجمه روانه بازار کرده. به‌نظر می‌رسد این عدد و رقم‌ها با واقعیت بازار ادبیات کودک و نوجوان و فروش آن‌ها کاملا متفاوت است. اهالی نشر ادبیات کودک و نوجوان می‌گویند فریب این آمار‌ها را نباید خورد، نمی‌توان از آن‌ها انتظار تحول در بازار ادبیات کودک و نوجوان را داشت و اینکه حالا تصور کنیم حال ادبیات تالیفی کودک و نوجوان رو به بهبود است و در هوایی بهتر نفس می‌کشد، غیرمنطقی است.

در تابستان و بهار چه بر سر تالیف و ترجمه اثار کودک و نوجوان آمد؟
کمی به عقب‌ برمی‌گردیم و عدد و رقم‌ها را از نظر می‌گذانیم تا ببینیم این گفته اهالی نشر چقدر صحت دارد. در تابستان ۱۴۰۰ بنا بر آمار موسسه خانه کتاب ۱۷۰۲ کتاب تالیفی و ۲۲۵۸ کتاب ترجمه کودک ثبت شده و با این حساب ترجمه گوی سبقت را ربوده. در بهار امسال، اما آثار تالیفی کودک و نوجوان با اختلاف حدودا ۲۰۰ اثر از ترجمه جلو زد. از آغاز امسال تاکنون نسبت کتاب‌های ترجمه و تالیف حوزه کودک و نوجوان همواره در حال تغییر بوده. اما همچنان در بازار فروش اقبال مخاطبان به سمت آثار ترجمه بوده و اکنون اگرچه تالیف، از لحاظ کمیت، از ترجمه پیشی گرفته، اما لزوما به این معنا نیست که نویسندگان تالیفی در صدر بازار ادبیات‌اند.

ذائقه در خدمت کیفیت
این آمار‌ها بالا و پایین می‌شوند، اما همچنان اثر ترجمه می‌شود و نویسندگانی هستند که در حوزه کودک و نوجوان می‌نویسند، اما هیچکدام بی‌نقص نیستند و نمی‌توان نگاه کلی و محرزی به کیفیت آثار ترجمه و تالیف داشت.
اما رصد این حوزه نشان می‌دهد افزایش بی‌حدوحصر آثار ترجمه در حوزه کتاب کودک گاهی فقط افزایش کمی است. حجم گسترده‌ای از نسخه‌های ترجمه که عموما به وسیله مترجمان تازه کار و ناآشنا منتشر می‌شود.

البته در میان ناشرانی که تمام دغدغه‌ها و انگیزه‌هایشان به انتشار آثار گیشه‌ای خلاصه می‌شود، ناشران انگشت شماری وجود دارند که نسبت به معیار‌های اصولی ترجمه و محتوای آثار دقت می‌کنند، کپی رایت را به رسمیت می‌شناسند و دقیقا همین آثار است که با استقبال مخاطبان مواجه شده و موجب می‌شود بچه‌ها بیشتر آثار ترجمه بخوانند. نه آن آثار ترجمه‌ی بی‌محتوا و نه تالیفی‌های بیگانه با مخاطب.

در مقابل، مقایسه کیفیت آثار ترجمه و تالیف از نظر برخی کارشناسان ادبیات کودک و کودک، منطقی نیست چرا که عموما مترجمان حرفه‌ای در حوزه‌های مختلف، بهترین آثار هر کشور را برای ترجمه گزینش می‌کنند تا نمونه‌های خوبی به بازار ادبیات و نشر وارد شود، همین مسئله گاهی باعث می‌شود مخاطبان، کتاب‌های خارجی و ترجمه شده را در سطح بالاتری از کیفیت ارزیابی کنند، در حالی که در ادبیات ملت‌های گوناگون نیز کتاب‌های ضعیف و متوسط نیز عرضه می‌شود، اما مترجمان سعی می‌کنند باکیفیت‌ترین آثار را برای ترجمه انتخاب کنند.

پس با این حساب آمار و تعداد تولید کتاب‌های کودک و نوجوان، وضعیت فروش و ذائقه‌ی مخاطب را تعیین نمی‌کند، بلکه جنبه‌های کیفی کتاب‌ها جاذبه ایجاد می‌کند و ذائقه مخاطب را شکل می‌دهد و این مسئله از نگاه بسیاری از فعالان و کارشناسان پذیرفتنی است.