تفکر حوزه سکولار محکوم به شکست است/ تفقه سیاسی، راه پاسداری از حکومت اسلامی

اشاره: ورود طلاب در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی برای اولین بار پیش از انقلاب اسلامی، در مدرسه علمیه حقانی با سبک و سیاق مدیریتی شهید بهشتی آغاز شد. مدرسه شهید حقانی به جمله الگویی برای مدارس علمیه تربیت طلاب تراز انقلاب اسلامی تبدیل شد. طلاب و روحانیونی از این مدرسه فارغ التحصیل می‌شدند که در عرصه سیاست کلان جمهوری اسلامی، عرصه قضاوت و ... به افراد تراز و شخصیت‌های برجسته‌ای تبدیل شدند.

داشتن یک سازوکار تربیتی برای سوق دادن طلاب به سوی مطالعات اجتماعی و سیاسی که بتوانند حضور مؤثری در جامعه داشته باشند، از هر برنامه آموزشی تبلیغی مؤثرتر خواهد بود. مثال امروز جامعه ما مثال جماعتی است که توسط دشمن به انتهای رودخانه شبهات پرتاب می‌شود و حوزه علمیه تلاش می‌کند همچون غریق نجاتی در بستر این رودخانه، مردم را جمع کند؛ اما باید بتواند در این جنگ شناختی، چالاکی و ابتکار عمل را به دست آورد.

از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، به سراغ حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی رفت و درباره نقش مسؤولان حوزه علمیه در تربیت نسل طلاب تراز انقلاب اسلامی به گفت‌وگو پرداخت.

رسا ـ به اعتقاد امامین انقلاب درس خواندن و پرداختن به امور اجتماعی و سیاسی یک فریضه برای طلاب و حوزه علمیه است، با این وجود طبع سکولاریزه کردن حوزه علمیه و انحصار طلاب در فقط خواندن دروس دینی از چه رویکردی ناشی می‌شود؟

رهبر معظم انقلاب بحث جهاد تبیین را مطرح کردند. جهاد تبیین اندیشه رهبری هم قطعی و فوری است؛ یعنی حرکتی است که همه افرادی که به انقلاب، نظام، امام، رهبری و ... تعلق دارند باید وارد جهاد تبیین شوند. جهاد تبیین دو ویژگی فوریت و قطعی بودن را به همراه دارد که این افراد باید آن را جزو برنامه‌های خودشان قرار بدهند. از طرفی نقش حوزه‌های علمیه، اساتید، فضلا و طلاب در جهاد تبیین نقش اولی و اساسی است.

دو نکته ظریف وجود دارد. اول وجوب درس خواندن است. علما و بزرگان حوزه علمیه جمله معروفی دارند که اگر درس نخوانید حرام است در مدرسه بمانید. وظیفه اولی طلبه‌ها در حوزه‌های علمیه پرداختن به بحث، درس، فقه و فقاهت است تا زمانی که بر آن مسلط شویم.

نکته دوم در عین وجوب درس خواندن این است که بدانیم برای چه چیزی این درس را می‌خوانیم؟ درس خواندن برای ورود به جامعه و پاسخ به نیاز‌های جامعه است. از همین جا وجوب شناخت ضرورت‌ها، نیاز‌ها و لزوم توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه روشن می‌شود. من به عنوان یک طلبه باید با مباحث سیاسی و اجتماعی جامعه آشنا باشم تا بر اساس آن نیاز جامعه بتوانم تفقه کنم و فقاهت را در پیش بگیرم.

تعبیر قرآن در اینجا این است که به قوم خودم بازگردم تا به نیاز‌های آن‌ها پاسخ بدهم؛ بنابراین هم درس خواندن یک واجب برای همه طلاب است و هم توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه. باید این دو وجوب را در صراط و اندیشه خودمان قرار بدهیم و آن را دنبال کنیم.

متأسفانه در این دوران تفکری وجود داشت که معتقد بود طلبه باید گلیم خودش را جمع کند و به جامعه، حاکمیت و حکومت کاری نداشته باشد. تفکر حاضر به نوعی مدلی از سکولاریسم بود که به اندیشه جدایی دین از سیاست و حکومت دامن می‌زد. این تفکر اعتقاد داشت نمی‌توان نیاز‌های جامعه را تشخیص و جواب داد. حال سؤال اینجاست که با این مسأله شما چطور می‌خواهید در جامعه زندگی کنید؟

اساس یک طلبه این است که در جامعه حضور داشته باشد و نیاز‌های جامعه را برآورده کند. طلبه باید به نیاز‌ها و مسائل جامعه پاسخ صحیح بدهد. اندیشه سکولاریسم توانایی پاسخ به نیاز‌ها و مسائل جامعه را نداشت، ندارد و نخواهد داشت. خود جامعه نیز چنین تفکری را حتی در قاموس روحانیت پس می‌زند.

بسیاری از شبهات و مسائل امروز مطرح هستند. متدینان و دین داران انتظار پاسخ از فقه را دارند. فقیه باید به مسائل جامعه پاسخ صحیح بدهد. به خصوص ما که در جامعه اسلامی و دوران حیات طیبه جامعه اسلامی پس از انقلاب حضور داریم، باید این مسأله را مورد توجه قرار دهیم. زحمات امام و مجاهدت شهیدان منجر به تشکیل حاکمیتی شد که جهاد وظیفه ما در این حاکمیت است. یکی از مهمترین جهاد‌های طلبه جهاد تبیین در عرصه‌های مختلف مانند عرصه دستاوردها، اهداف و معارف انقلاب اسلامی است. وظیفه داریم گفتمان امام و رهبری را تبیین کنیم. این بزرگترین جهادی است که امروز برعهده ما طلبه‌ها قرار دارد.

رسا ـ رهبر انقلاب در سخنرانی‌شان به مناسبت عید مبعث، سیره پیامبر گرامی اسلام در تشکیل حکومت اسلامی و مقابله با دشمنان را مورد اشاره قرار دادند. آیا تفقه سیاسی و حکومتی بر اساس سیره پیامبر مذموم است یا طلاب می‌توانند با استناد بر سیره پیامبر گرامی اسلام برای توسعه و پیشرفت بیشتر فقه حکومتی و پیاده سازی آن در دو عرصه سیاست و جامعه بکوشند؟

ما تفسیر صحیح و دقیقی از اهداف رسالت نبی مکرم اسلام و رسالت انبیا ارائه نکرده‌ایم. چنان که رهبر انقلاب به درستی اشاره کردند یکی از مهمترین اهداف بعثت انبیاء و نبی مکرم اسلام، هدایت جامعه و راهنمایی آن است. هدایت جامعه جز با تشکیل حاکمیت و حکومت اندیشه صحیح امکان ندارد.

وجود مبارک پیامبر برای اداره جامعه و زندگی مردم و مقابله با دشمنان جامعه اسلامی تشکیل حاکمیت را دنبال کردند. طبیعی است که وقتی شما حاکمیت اسلامی را تشکیل دادید دشمنان مقابله می‌کنند و باید دشمنان را از بین برد. پیدایش جنگ‌های متعدد در دفاع از اسلام در زمان پیامبر در قالب حدود ۶۳ جنگ اهمیت این امر را نشان می‌دهد.

قرآن، معارف اهل بیت و سنت پیامبر بر اقامه عدل و داد و مقابله با ظلم و ستم تأکید دارند که تحقق آن منوط به تشکیل حاکمیت است. وظیفه سنگینی امروز وجود دارد و آن ضرورت دفاع از حاکمیت اسلامی که موعود انبیا و ائمه است.

چشم امید جهان اسلام، فقرا، محرومین و مستضعفان امروز به انقلاب اسلامی ایران است. این حاکمیت و حکومت اسلامی بخشی از اهداف پیامبر و اهل بیت بود که امروز تحقق پیدا کرد؛ بنابراین باید برای ادامه حیات آن کار و تلاش کرد. درست است که برخی برای پیدایش حاکمیت اسلامی مجاهدت کردند؛ اما عده‌ای هم باید برای نگهبانی و پاسداری از حاکمیت و حکومت اسلامی مداومت کنند تا زمان ظهور امام زمان (عج) فرا برسد.

نگهبانی و پاسداری از حاکمیت اسلامی جز با تفقه سیاسی و اجتماعی امکان ندارد. فقه باید به پاسخ‌گویی مسائل و نیاز‌های جامعه بپردازد. بخشی از نیاز‌های جامعه اداره نظام سیاسی و اجتماعی است. نگاه ما به فقه باید فقهی باشد که به تعبیر حضرت امام، فلسفه عملی حاکمیت و حکومت اسلامی باشد که بتواند نیاز‌های جامعه اسلامی را شکل بدهد. اگر امروز تفکری سخن از جدایی دیانت و سیاست می‌زند، تفکری واقعی نیست؛ بلکه تفکر باطلی است که خود و نیاز‌های جامعه را نشناخته و نمی‌داند نیاز‌های جامعه چه بود و چه هست و چگونه خواهد بود.

تفقه سیاسی باید در جامعه جریان داشته باشد. کسانی که در عرصه گفتمان امام و رهبری قرار دارند باید به تفقه سیاسی و اجتماعی بپردازند. توسعه و پیشرفت حکومت اسلامی در سایه سار فقه حکومتی و احکام حکومتی بالنده می‌شود. اگر بخواهم صریح‌تر بگویم در سایه سار گفتمان امام و رهبری که از گفتمان قرآن، اسلام و معارف اهل بیت عصمت و طهارت برخاسته است، محقق می‌گردد.

رسا ـ بسیاری از طلاب به ورود در مطالعات اجتماعی و سیاسی نیاز دارند تا در آینده به عالم به زمانه بودن که یک امتیاز و ویژگی حوزه علمیه است برسند، برای رسیدن به این موضوع باید چه اقداماتی از سوی مسؤولان حوزوی صورت بگیرد؟

وضعیت فعلی حوزه‌های علمیه الحمدلله از جهات بسیار قابل دفاع است. این‌گونه نیست که حوزه سیاسی نباشد و یا اساتید و جلسات بصیرت سیاسی در حوزه وجود نداشته باشد. الحمدلله سازمان‌ها و ساختار‌هایی در حوزه از شورای عالی مدیریت حوزه تا مدیران حوزه، جامعه محترم مدرسین، بسیج اساتید و طلاب حوزه علمیه و مجموعه‌ها و تشکل‌های مختلف حوزوی و انقلابی در حوزه وجود دارند و مشغول فعالیت هستند.

حوزه‌های علمیه همانطور که در زمان پیدایش انقلاب مجاهدت کردند، در جنگ حضور داشتند و بعد از آن عرصه‌های مختلف را نیز پر کردند، در این دوران نیز فعال هستند و به تعبیر رهبر انقلاب فرهنگ بسیجی در حوزه‌ها همچنان حاکم است.

اما باید نسبت به فرهنگ بسیجی و به تعبیر رهبر انقلاب حوزه انقلابی توجه بیشتری داشت. بصیرت و آگاهی با توجه به گفتمان امام و رهبری باید در عرصه جهاد تبیین سرلوحه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد. برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌ها، نشست‌ها، همایش، سینمار، کرسی‌های نظریه پردازی و آزاد اندیشی در کنار تحلیل صحیح مباحث سیاسی و اجتماعی سبب می‌شود که حوزه‌های علمیه و طلبه‌ها بتوانند عالم به زمانه بشوند. الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ اللَّوَابِسُ.

شبهات، فردی را که عالم به زمانه است، در مشکل قرار نمی‌دهند. مدیریت‌های حوزه علمیه باید به نیاز‌های حاکمیت، حکومت، جامعه و نظام اسلامی در عرصه فقه حکومتی اهتمام بیشتری داشته باشند. وظیفه امروز در حوزه علمیه نسبت به بحران جمعیت چیست؟ چند نشست، همایش، مقاله و پایان نامه در حوزه‌های علمیه در باب مسائل جمعیت وجود دارد؟ امروز حوزه‌های علمیه نسبت به فضای مجازی و ابزار رسانه و سواد رسانه چه وظیفه‌ای دارد؟

وظیفه حوزه‌های علمیه نسبت به مسائل جدید مانند رمز ارز‌ها، پول جدید، متاورس و ... چیست؟ حوزه و فضلای حوزه باید خودشان را به روز کنند. آن‌ها با تسلط به فقه و مباحث فقهی و همچنین با تسلط بر علوم و مسائل جدید می‌توانند نیاز‌های جامعه اسلامی، حاکمیت و حکومت را با توجه به فقه جواهری تأمین کنند.

امام، رهبری و سایر مراجع اعتقاد دارند فقه در قالب فقه جواهری با توجه به اقتضائات زمان و مکان می‌تواند در حل مسائل نوپدید مستحدثه جامعه و حکومت اسلامی وارد شود. حوزه‌های علمیه باید در عرصه مطالعات اجتماعی و سیاسی ورود داشته باشند، اطلاعات خود را به روز کنند، نظام مسائل خود را واضح کرده، نیاز‌های جامعه را بشناسند و آنچه که در تبیین گفتمان رهبری نیاز دارند با حضور فعال، به روز و کارآمد دنبال کنند.

رسا ـ از اینکه فرصتتان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، کمال تقدیر و تشکر را دارم.