فضای مجازی را باید تصرف کرد نه رها و محدود

قرار گرفتن طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی در فهرست طرح‌های مورد بررسی صحن علنی مجلس با انتقادات گسترده کاربران فضای مجازی و رسانه‌ها روبه‌رو شده است.

اعتراضات گسترده کاربران فضای مجازی به طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی باعث شد، بهارستان نشینان بررسی این طرح را از دستور کار صحن علنی مجلس خارج کنند و تا به امروز نیز تغییر و تحولاتی در این طرح داده می شود و موافقان و مخالفان نیز در این باره نظرات خود را بیان می کنند.

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبر گزاری رسا، با حجت الاسلام ابوالحسن حسنی پژوهشگر عرصه فضای مجازی حوزه علمیه قم به عنوان ناقد طرح صیانت درباره معایب این طرح، مصاحبه ای را در دو بخش تهیه کرده است که دومین بخش این مصاحبه در ذیل تقدیم می شود.

رسا- به نظر شما فضای مجازی در رشد فساد در جامعه تا چه حدی مؤثر است؟ 

پاسخ به این سؤال کمی حساسیت‌زا است و شاید پاسخ بنده برخی را برآشفته کند؛ بنده برای پاسخ به این سؤال ابتدا یک چارچوب نظری بنا می‌کنم و بر اساس آن پاسخ می‌دهم. فسادها را می‌توان به صورت‌های مختلفی دسته‌بندی کرد؛ برخی از فسادها در گروه‌های خاص وجود دارد؛ مثلاً اختلاس غالباً در سطح مدیران دولتی انجام می‌شود؛ اما برخی از فسادها مانند اعتیاد، فحشا، جهل و ناامنی از فسادهایی هستند که در میان عموم جامعه جریان دارد و می‌توانند گریبانگیر عموم جامعه باشند.

من همین چهار فساد را در نظر می‌گیرم و با یک ملاک بررسی می‌کنم که آیا در رشد فساد مؤثر بوده اند یا نه؛اینکه آیا فضای مجازی می‌تواند ابزاری برای فساد باشد، مسئله‌ دیگری است که پاسخ آن روشن است؛ چراکه فضای مجازی یک فضای زیست، مثل فضای حقیقی است و به همان اندازه که فضای حقیقی ظرفیت دارد که ابزاری برای فساد و محلی برای رشد فساد باشد، فضای مجازی هم می‌تواند باشد.

برای دانستن این موضوع باید بازه‌ای از تاریخ ایران را در نظر بگیریم که عصر حاضر در داخل آن باشد و رشد فساد را در این دوره بررسی کنیم و بنده این بازه‌ تاریخی را از ابتدای صفویه انتخاب می‌کنم؛ اگر کمی به تاریخ صفویه و حتی بعد از آن، یعنی دوره‌های افشاریه و زندیه نگاه کنیم، نشان می‌دهد که فحشا در آن دوران رواج بسیار داشته است؛ به حدی که به طور رسمی از مراکز فساد مالیات بر درآمد دریافت می‌شد.

از جمله مواد توبه‌نامه‌ شاه طهماسب این بود که «مبلغ دوازده هزار تومان كه به علت شراب‌خانه و بیت‌اللطف و معجون‌خانه و قمارخانه و امثال ذلك از ممالك محروسه باز می‌شد، از دفاتر اخراج كرده، ابواب آن‌ها بالكلیه مسدود گشت» که البته بر این توبه‌نامه هم چندان پایدار نبود و دیگر پادشاهان صفوی هم اصلاً تعهدی به آن نداشتند؛ گرچه توبه‌نامه‌هایی نیز داشتند.

در آن زمان مصرف ماده‌ مخدر کوکُنار (از مشتقات خشخاش) و بنگ (از مشتقات حشیش) خیلی رواج داشت که این وضعیت تا زمان قاجار ادامه داشت و در زمان قاجار فحشا تا حد زیادی کم‌رنگ می‌شود؛ اما فساد جهل فراگیر می‌شودو مشکل اعتیاد هم هنوز ادامه داشت.

دوره‌ پهلوی هم که فحشا به طور رسمی توسط دولت حمایت می‌شود و اشرف خواهر شاه مهم‌ترین قاچاقچی مواد مخدر در ایران بود و اگر از چهارصد سال قبل را به دوره‌های چهل‌ساله تقسیم کنیم، چهل سال اخیر یکی از پاک ترین دوره‌های جامعه‌ ایران است و واقعاً فضای مجازی تأثیر چندانی در رشد فسادهای مختلف در ایران نداشته است؛ البته منظورم این نیست که اهل فساد و مروجان فساد در ایران از این فضا استفاده نکرده‌اند؛ چرا که می‌بینیم بیشترین استفاده را برای ایجاد ناامنی، فحشا، و هم برای فسادهای دیگری مانند جهل، قمار، شراب، مواد مخدر و مانند این‌ها داشته‌اند؛ اما اینکه کسی بگوید این تلاش‌ها توانسته باشد ملت ایران را بشکند، با قاطعیت می‌گویم نه، نتوانسته است.

 اگر در مواقعی مشکلاتی می‌بینیم، ناشی از عمل‌کرد بد مسئولان است که متأسفانه بالاترین سطح آن را در دولت پیشین شاهد بودیم و شاید برخی بگویند که شما خودتان قبول دارید که این فضا ابزاری برای اهل فساد و ترویج فساد شده است و ادله‌ فقهی مانند قاعده‌ «حرمت اعانه بر اثم» به ما اجازه نمی‌دهند که این فضا را گسترش دهیم و باید تا حد امکان آن را محدود کنیم تا اهل فساد نتوانند از آن استفاده کنند؟

باید بگویم که اگر بخواهیم از قواعدی مانند قاعده‌ حرمت اعانه بر اثم چنین استفاده‌ای کنیم اصلاً هیچ کاری قابل انجام نیست؛ چراکه بالاخره هر کاری و هر چیزی باواسطه یا بی‌واسطه در جایی راه را برای انجام گناهی باز می‌کند و فضای مجازی یک فضا است که هم معصیت در آن ممکن است و هم اطاعت و عبادت.

بستن این فضا یا محدودیت فضای حقیقی، اگر راه را بر انجام معصیت می‌بندد، بر انجام اطاعت و عبادت هم تأثیر می‌گزارد.

برخی به قاعده‌ نفی سبیل، بسیار استناد می‌کنند که فضای مجازی با این پلتفرم‌های معمول که دارد، محل سیطره‌ دشمن است؛ این سخن درست است؛ اما راه حل آن، ایجاد محدودیت در فضای مجازی نیست؛ ما حدود بیست سال پیش فرصت فوق‌العاده‌ای داشتیم تا در فضای مجازی با پلتفرم‌های مختلف وارد عرصه شویم و اگر به‌موقع سیاست‌های کلی ابلاغ شده در سال ۱۳۷۷ عمل می‌شد، یکی از قطب‌های فضای مجازی بودیم.

در آن زمان سیستم عامل‌ها خیلی ساده‌تر از وضع موجود بودند و فرصت داشتیم از تولید کنندگان اولیه‌ سیستم عامل باشیم؛ اما این فرصت را از دست دادیم. ما شبکه‌ اجتماعی کلوب را قبل از فیس‌بوک داشتیم؛ اما عواملی مانع گسترش جهانی این پلتفرم و البته موارد مشابه شد؛ چرا؟

من دو دلیل برای این کار می بینم؛ اول اینکه اصلاً شرکت‌های ما نگاه جهانی ندارند؛ همین کلوب چقدر تلاش کرده بود که در کشورهای دیگر و برای ملت‌های دیگر هم خدمات بدهد؟ همین الان برنامه‌هایی مانند نشان، بلد، اسنپ، ایتا، بله، روبیکا و مانند این‌ها برای جذب مخاطب از خارج از کشور چقدر تلاش داشته‌اند؟ برخی از این‌ها حتی امکان ثبت نام با پیش‌شماره‌ای غیر از ایران را هم بسته‌اند! از سوی دیگر، همان نگاه امنیتی که الان به فضای مجازی هست، همان موقع هم بود.

هر کاری نیازمند مجوزهای گوناگون و البته قبول نظارت‌های بسیار بوده و هست؛ وقتی می‌گویم نگاه امنیتی، منظورم نهادهای امنیتی نیست؛ بلکه نوع نگاه مسئولان است؛ فرض کنید که الان ایتا بخواهد به سوریه، تقریباً همسوترین کشور و ملت با ما، خدمات بدهد، کاملاً روشن است که عکس پروفایل آن‌ها چگونه خواهد بود؛ یا اینکه کانال‌هایی با محتوای نامتناسب خواهند داشت؛ آیا تحمل آن را داریم یا به سرعت با خود مدیران ایتا برخورد می‌کنیم که چرا این مطالب حذف نمی‌شود؟

به هر حال، ما فرصت بزرگی را از دست داده ایم و بخش بزرگی از این فضا به تعبیر دوستان شده زمین دشمن (کاری ندارم که این تعبیرات درست است یا نه)؛ حالا دوباره با ترک آن، فرصت را برای دشمن بازتر کنیم؟ انبیاء الهی بلاد کفر را ترک می‌کردند که اینجا زمین دشمن است؟ اگر هم هجرتی صورت می‌گرفت، نه به این دلیل بود که آنجا زمین دشمن است؛ بلکه به این دلیل بود که دشمن امکان فیزیکی زندگی را سلب می‌کرد وگرنه نفی گفتمان انبیاء را همیشه با قدرت انجام می‌دادند و هجرت مسلمانان از مکه نیز برای همین بود، نه به این دلیل که آنجا زمین دشمن است.

 به هر حال، قواعد فقهی و هر حکم فقهی برای باز کردن راه ایمان‌اند، نه بستن آن.

رسا- طرح صیانت تا چه حدی با دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد فضای مجازی مطابقت دارد؟

من در ابتدا اجمالاً دو مطلب از رهبرمعظم انقلاب را نقل می‌کنم «یکی دیگر از مسائلی که به نظرم می‌توانید شما [تشکل‌های دانشجویی] انجام بدهید تشکیل یک جبهه‌ی واحد ضدّآمریکایی و ضدّصهیونیستی در سطح دانشجویان جهان اسلام است؛ این کار را بکنید. بنشینید، فکر کنید، بعد یک جبهه‌ی ضدّصهیونیستی و ضدّآمریکایی [تشکیل بدهید]. امروز وسیله‌ی ارتباط هم آسان است، دیگر نامه‌نگاری و پست و تلگراف و مانند این‌ها لازم ندارد. در فضای مجازی تماس بگیرید، کما اینکه در موارد مشابهی این کار انجام گرفته. به قول این فرنگی‌مآب‌ها یک کمپین‌های عمومی دنیای اسلامی تشکیل بدهید علیه تسلّط آمریکا، از لحاظ ضدّیّت با سیاست‌های آمریکایی و سیاست‌های صهیونیستی. میلیون‌ها عضو وارد این مجموعه بشوند، وارد این جریان فکری بشوند و برایشان خوراک تهیّه کنید؛ آن‌وقت آن‌ها هم برای شما خوراک تهیّه می‌کنند، چون در دنیای اسلام هم بالاخره افکار خوب دانشجویی وجود دارد؛ یک جمعیّت عظیم دانشجویی در دنیای اسلام به وجود بیاورید.» 1395/04/12

اخیراً هم در صبحت دیگری فرمودند «فضای عمومی مجازی در کنار مشکلاتی که ممکن است به وجود بیاورد، برکات بزرگی هم دارد؛ می‌توانید در این زمینه به معنای واقعی کلمه جهاد کنید.»1400/07/05

این مطالب نشان می‌دهد که نگاه حضرت آقا به فضای مجازی نگاه فرصت‌محور است؛ این نگاه به کلی با نگاه تهدیدانگار به فضای مجازی متفاوت است؛ اینکه فضای مجازی یله و رها است، به این معنا نیست که آن را محدود کنید، بلکه به این معنا است که آن را تصرف کنید.

رسا- به نظر شما مردم به این طرح اقبال دارند یا مخالف‌اند؟ علت آن چیست؟

بنده نماینده‌ مردم نیستم و آماری هم از مردم نگرفته‌ام، من حرف خودم را می‌زنم؛ با این حال در میان اطرافیان نگرانی‌هایی نسبت به طرح صیانت را احساس می کنم و دیده‌ام که مطبوعات همسو با طرح صیانت نیز از مخالفت اکثریت ابراز نگرانی می‌کنند و به نظر من بیشتر مخالفت‌ها در میان اهل فن ناشی از غیرکارشناسی بودن طرح و در میان عموم مردم ناشی از عدم اعتماد است.

رسا- پیشنهاد شما برای نحوه‌ اطلاع رسانی و اقناع عمومی برای این طرح یا طرح‌های مشابه چیست؟

نمایندگان به دردها و نیازهای مردم توجه کنند؛ همین نمایندگان وقتی قانون اصلاح وضعیت مجوزها را تصویب کردند، آن همه با حمایت مردم پشتیبانی شدند و با اینکه گروه‌های خاص با آن مخالفت کردند و حتی در برابر اجرای آن مقاومت کردند؛ زیرا این مجوزها درد و نیاز مردم بود و در باب فضای مجازی نمایندگان دنبال طرح‌هایی باشند که در مقدمه‌ قانون اساسی آمده است.

قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم می‌کند؛ به ویژه در گسترش روابط بین‌الملی با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌کوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را هموار کند (ان هذه امتکم امه واحده وانا ربکم فاعبدون) و استمرار مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابد.

در بند شانزدهم اصل سوم قانون اساسی در بیان وظایف دولت جمهوری اسلامی چنین آمده «تنظیم‏ سیاست‏ خارجی‏ کشور بر اساس‏ معیارهای‏ اسلام‏، تعهد برادرانه‏ نسبت‏ به‏ همه‏ مسلمانان‏ و حمایت‏ بی‏ دریغ از مستضعفان‏ جهان‏».

صدور انقلاب اسلامی نیز از سیاست‌های اعلامی جمهوری اسلامی ایران توسط رهبران انقلاب است و به قدری این مطلب شواهد زیاد دارد که قابل تردید نیست؛ اما نقل این جمله از حضرت امام جالب است که «تا بانگ لا اله الا الله و محمد رسول الله بر تمام جهان طنین نیفکند مبارزه هست و تا مبارزه در هر جای جهان علیه مستکبرین هست ما هستیم».

تصویب قانونی که دولت را موظف به ایجاد یک اتحادیه‌ منطقه‌ای یا بین‌المللی برای شبکه‌های اطلاعات نماید، دقیقاً در راستای قانون اساسی و سیاست‌های اعلامی امامین انقلاب است و البته چیزی است که مردم هم با آن همراهی خواهند داشت؛ بنده پیشنهاد می‌کنم که مجلس روی طرح‌هایی مانند قانون حمایت از توسعه‌ بین‌المللی پلتفرم‌های ایرانی و قانون تدوین استانداردهای ایرانی اسلامی زیرساخت‌ها، پلتفرم‌ها و محصولات مجازی و اعطاء نشان استاندارد در سطح جهانی کار کند.

چنین طرح‌هایی حکمرانی فضای مجازی را توسعه خواهد داد و عزت انقلابی اسلامی را گسترش خواهد داد.

لینک خبر بخش اول https://rasanews.ir/002xLx 

سعید چراغی