اهمیت و جایگاه «بصیرت» در آینه آیات و روایات

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا حجت الاسلام محمدهادی منصوری استاد حوزه و دانشگاه در سومین نشست از نشست‌های «قرآن؛ کتاب مبین» خبرگزاری رسا با موضوع بصیرت از منظر قرآن و روایت گفت: بصیرت وقتی خود را نشان می‌دهد که صحرای کربلا پیش بیاید، زیرا در ایام معمول روزگار که فرصت امتحان چندان پیش نیامده، همه ادعای بصیرت دارند، اما در موقعیت‌های حساس و دمیدن شیپور جنگ مرد از نامرد شناخته می‌شود.

وی با قرائت آیه اول سوره مبارکه محمد: «الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ» افزود: همنشینی کفر و صد در قرآن نگاه کنیم ۶ جا باهم آمدند که در ۵ مورد «الذین کفروا و صدوا» است و سه مورد از این‌ها ۵ عدد نیز در همین سوره محمد آمده که آغاز آن هم با همین جمله است؛ روایات فراوانی آمده است در خصوص این آیات، اما در یک روایت تأکید شده کسی که می‌خواهد دشمن و دوست را بشناسد سوره محمد را بخواند؛ بصیرت در جمل خود را نشان می‌دهد نه در بدر جایی که مدعی است اسلام خود را نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: نقطه مقابل «الذین کفروا و صدو» عبارت آیه بعد است که می‌فرماید: «وَالَّذِینَ ... آمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ»؛ در ابتدای آیه دوم «آمَنُوا» آمده و دوباره با قیدی تکرار می‌شود که مفسرین معتقدند این قید، احترازی است یعنی با عبارت اول متفاوت است و چیزی جدید گفته می‌شود که ابتدای آیه نیست؛ ابتدای آیه «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ» آورده شده و در ادامه قید زده می‌شود یعنی شدنی است کسی که عمل صالح را انجام دهد، اما به آنچه که برای رسول اکر نازل شده ایمان نداشته باشد.

وی با قرائت آیه «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ» اظهار داشت: فرد مورد اشاره در آیه اول سوره معارج مسلمانی بود که ایمان آورده و در مراسم حج نیز شرکت کرده است و همچنین در واقعه غدیر نیز حضور داشته، اما نسبت به جانشینی پیامبر تردید کرده است یعنی این فرد اعمال صالح انجام داده، اما به رسالتی که نبی اکرم در حجه الوداع اتمام کرد ایمان نداشت که به گفته خود گرفتار عذاب شد.

این پژوهشگر قرآنی تأکید کرد: بصیرت در قرآن وصف خود خدا است و ۵۱ بار در قرآن به کار رفته که ۴۲ بار آن وصف خود خداوند است؛ این وصف بصیر برای خداوند با انسان تفاوت دارد؛ بصیرت بر اساس روایات ما به عنوان روح زندگی انسان منعکس شده است به طوریکه اگر جامعه‌ای بصیرت نداشته باشد روح ندارد و مرده متحرک است؛ ایمان بدون بصیرت نفعی ندارد و چه بسیار انسان‌هایی که مانند خوارج اهل سجده بودند، اما بازیچه شیطان شدند.

وی تأکید کرد: بصیرت برای نشان دادن دشمن نیست بلکه خط مرزی است که در میان خودی جریانات مختلف را نشان می‌دهد؛ بصیرت معیار ارزشمندی اعمال است و اعمال را با این معیار می‌سنجند؛ شخصیت حضرت محمد(ص) به عنوان یک فرد صادق و امین در میان اعراب حجاز شناخته می‌شد، اما وقتی دعوت به توحید شروع شد سنجه اعمال و مرزبندی آغاز شد.

حجت الاسلام منصوری با بیان اینکه عبارت «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ» فقط دوبار در قرآن برای خطاب در خصوص پیامبر به کار رفته است، گفت: در واقعه غدیر و آیه ابلاغ با این عبارت شروع شده تا تأکید کند ابلاغ ولایت رسالت نبی اکرم است؛ یکی از مصادیق بارز بصیرت و معیار‌های بصیرت «علی» است و آیه ۶۷ مائده نیز همین را می‌گوید.

وی با اشاره به روایتی از امام رضا در خصوص خصائص نبی اکرم، گفت: پیامبر خدا به مکارم اخلاق اختصاص داده شد و اسوه حسنه یعنی معیار و سنجه است و طبق روایت اگر کسی احساس می‌کند پیامبر در وجودش نیست از خدا آن‌ها را بخواهد؛ در شمارش صفات پیامبر توسط امام هشتم یقین و شجاعت آمده و یکی از صفات مهم نبی اکرم بصیرت است.

استاد دانشگاه معارف با اشاره به علل زاینده و فزاینده بصیرت عنوان کرد: منشأ اصلی بصیرت خداوند بصیر است که خود خدا و ادیان حقه الهی به عنوان زاینده بصیرت معرفی شده است؛ هر کس به هدایت اولیه لبیک گفت پاداش دارد و اگر نگفت «ثمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساءُوا السّوأىٰ» در خصوص چنین افرادی است، زیرا آیات خدا را تکذیب کردند و بر فطرت خود لایه پوشاندند.

وی عنوان کرد: امکان دارد که فردی کنار پیامبر هم باشد، اما یک قطره از رحمت الهی بر قلب وی نبارد مانند ابولهب که عموی پیامبر است، اما به دشمنی با حضرت پرداخت؛ اخراج از نور به ظلمت به وسیلله خود انسان رخ می‌دهد؛ ثقلین به عنوان بصیرت زا معرفی شده اند از همین رو تأکید شده که در هنگام فتنه‌ها به قرآن و روایت مراجعه شود؛ اهل بیت به عنوان کشتی نجات و سراج در ظلمت شناخته شدند.

حجت الاسلام منصوری عنوان کرد: خود جهان آفرینش به عنوان آیات آفاقی از مواردی است که برای کسانی که «اولی الالباب» هستند بصیرت ایجاد می‌کند؛ خداوند گروهی ازمؤمنان را یاری می‌کند به عنوان نشانه‌ای برای انسان‌هایی که اهل بینش هستند؛ تفکر حیات قلب بصیر است و اگر قلبی می‌خواهد بصیرتش بیشتر شود باید تفکر کند چرا که تفکر در حقیقت بصیرت ایجاد می‌کند و کسی که بصیرت داشته باشد راه را می‌تواند تشخیص دهد.

وی با اشاره به شهید دارایی و شهید اصلانی که در حرم رضوی شهید شدند گفت: فردی که در حرم رضوی به سه روحانی چاقو زد فرار نکرد، زیرا مغزش شست و شو شده است و این کار را با افتخار انجام می‌دهد؛ اگر قرار است به قرآن هم مراجعه کنند در آیات تأکید شده که حق زدن اسرا را ندارید و لازم است با اسیر هم مهربانی کنید، اما کسی که بینش نداشته باشد با فهم کج و تفسیر به رأی چیزی شبیه به داعش می‌شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: پیامبر نسبت به مؤمنین رحیم است و نسبت به کفار غضب دارد پس خیلی راحت حرف‌ها را نپذیریم، زیرا راه رسیدن به بصیرت تفکر است و در روایات آمده برای هدایت شدن هم باید فکر کرد؛ عمل صالح، تعقل و تدبر بصیرت را اضافه می‌کند؛ همنشینی با علمای ربنا باعث ازدیاد بصیرت می‌شود؛ و همچنین مجاورت با علمایی که در قرآن اشاره شده است که از خداوند خشیت دارند نیز بصیرت را افزایش می‌دهد.

سید قوام صفوی