ایران جوان (۲۶)؛
پیامدهای ضعف سواد رسانه‌ای در خانواده
خانواده نهادی است که بر پایه ازدواج شکل می‌گیرد و با تولیدمثل، توسعه می‌یابد، این نهاد اساس سازندگی شخصیت انسان و مهم‌ترین عامل تکامل جامعه بشری است.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، خانواده نهادی است که بر پایه‌ی ازدواج شکل می‌گیرد و با تولیدمثل، توسعه می‌یابد. این نهاد اساس سازندگی شخصیت انسان و مهم‌ترین عامل تکامل جامعه بشری است. از این جهت، اسلام برای تحکیم این نهاد سرنوشت‌ساز و پیشگیری از تضعیف و فروپاشی آن رهنمودهای بسیار مهمی ارائه نموده است که در این نوشتار به بررسی برخی از عوامل شناختی و رفتاری تضعیف خانواده می‌پردازیم تا با آگاهی نسبت به این عوامل از تضعیف این بنیاد مقدس جلوگیری نموده و بر استحکام آن بیفزاییم.
نسبی‌گرایی در ارزش‌های اخلاقی خانوادگی
رفتار انسان، برآیند اعتقاد و اراده بر انجام کار بر مبنای آن اعتقاد است. از این جهت نوع نگرش انسان، عاملی اساسی در رفتارهایی است که موجب استحکام یا تضعیف خانواده می‌شود. یکی از انحرافات شناختی که موجب تضعیف خانواده می‌شود نسبی‌گرایی در ارزش‌های اخلاقی خانوادگی است.
«قرآن کریم هدف از بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و نزول کتاب آسمانی را، تزکیه و تعلیم می‌داند.[بقره؛ 129] لازمه تزکیه و تعلیم نیز ملاک‌های اعتقادی و رفتاری است تا همگان بر اساس آن شاخص‌ها، خود را از امور غیر آن پیراسته سازند و خویشتن را به آن فضایل آراسته نمایند.
از این جهت قرآن کریم سرشار از بایدها و نبایدهایی است که رشد و کمال انسانی در گرو عمل به آن هنجارها است؛ در غیر این صورت، انسان به مراتبِ نازلِ حیوانی، سقوط می‌کند و عذاب جاودانه در انتظار اوست. حال آنکه، از جمله عوامل گسترش لیبرالیسم در جهان امروز، اعتقاد به نسبی‌گرایی در ارزش‌ها و قواعد اخلاقی است. این اعتقاد بر یک پیش‌فرض تجربی- حسی استوار شده است. بر این اساس، تمام اصول و ارزش‌های اخلاقی، اموری غیرواقعی و برآمده از سلیقه‌های شخصی‌اند و هیچ معیار قطعی برای سنجش درستی یا نادرستی آنها وجود ندارد.»[1]
«پذیرش نسبیت اخلاق، پیامدهای سهمگینی بر بنیاد خانواده خواهد داشت. اگر خارج از ذهن بشر هیچ معیاری برای سنجش خوبی و بدی رفتارها و عقاید نباشد، نمی‌توان درباره درستی رفتار و تمایلات دیگران قضاوت نمود. بنابراین، مفهوم آزادی فردی در مکتب لیبرالیسم به رهایی از قید نظارت، و عدم مسئولیت‌پذیری می‌انجامد و لذت نفس، جای آن را می‌گیرد.»[2]
اعتقاد به خرافات زمینه‌ساز بروز رفتارهای نابهنجار
یکی از عوامل مهم ایجاد اختلاف در خانواده‌ها استفاده از روش‌های غیرعقلانی و غیرشرعی برای برقراری روابط گرم و صمیمی بین همسران است. رایج‌ترین این روش‌ها که امروزه در عرف مردم استفاده می‌شود، استفاده از فال، سحر و جادو می‌باشد.
همچنان که اختلاف‌افکنی بین همسران در دین اسلام نکوهش شده، ایجاد صمیمیت از راه‌های غیردینی، غیرمنطقی نیز نادرست است.
خداوند متعال در قران کریم، استفاده از سحر و جادو را که بین زن و شوهر اختلاف و جدایی می‌افکند نکوهش نموده و می‌فرماید: «وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَىٰ مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ؛ [3] و (یهود) از آنچه شیاطین در عصر سلیمان بر مردم می‌خواندند پیروی کردند. سلیمان هرگز (دست به سحر نیالود؛ و) کافر نشد؛ ولی شیاطین کفر ورزیدند؛ و به مردم سحر آموختند.»
«گاهی برای ایجاد روابط صمیمی بین همسران و یا حل اختلافات خانوادگی آنان از فال استفاده می‌شود؛ حال آنکه در فال‌گیری و روش‌های ناموجه که از دیدگاه علم و دین نادرست هستند توصیه‌هایی به افراد می‌شود یا برای آنها ذهنیت‌هایی ایجاد می‌گردد که بر اثر عمل به آنها، زمینه‌های بروز رفتارهای نابهنجار و تشدیدکننده اختلافات فراهم می‌شود.»[4]
پیامدهای ضعف «سواد رسانه» در خانواده
با وجود گستردگی و تنوع رسانه‌های دیداری و شنیداری و آثار مثبت و منفی فراوان آنها بر اعضای خانواده، متأسفانه بسیاری از افراد، فاقد دانش و مهارت لازم برای انتخاب سنجیده و منطقی رسانه‌ها هستند. امروزه در سبد فرهنگ خانواده، افزون بر رسانه ملی، نشریات داخلی و تلفن همراه، شبکه‌های ماهواره‌ای، فیلم‌های خارجی و اینترنت نیز وجود دارد.
هر چند استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنت موجب گستردگی و تنوع اطلاعات انسان می‌شود اما استفاده بدون پالایش محتوایی، عوارض منفی متعددی را برای خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت، از جمله:
«کم‌رنگ شدن نقش مرجعیت خانواده در انتقال ارزش‌ها به فرزندان
نهادینه شدن ارزش‌های جهان مدرن مانند «فردگرایی، آزادی عمل بدون رعایت موازین دینی و اخلاقی و ارزش‌های بومی» به جای «ارزش‌های ریشه‌دار در خانواده‌ها».
ایجاد چنددستگی اعتقادی و هویتی در راستای ترویج نسبیت‌گرایی که به وحدت اعتقادی اعضا آسیب می‌زند و روح حاکم بر خانواده را سست می‌سازد.
کاهش رشد طبیعی فرزندان. چرا که مسابقه رسانه‌ها برای جذب بیشتر مخاطب در راستای سود اقتصادی حاصل ازآن، مانع فعالیت‌های طبیعی جسمی و فکری فرزندان می‌شود و رشد خلاقیت را در آنان کند می‌سازد و علاوه بر آن، نیاز کودکان به کشف استعدادهای خود و دستیابی به خوداتکایی را کاهش می‌دهد.
اختصاص اوقات فراغت اعضای خانواده، به برنامه‌های متنوع و جاذبه‌های دیداری که سبب کاهش ارتباط کلامی و عاطفی بین آنها می‌شود.
تأثیر منفی بر اقتصاد خانواده به دلیل تنوع‌طلبی و مصرف‌گرایی حاصل از تماشای تبلیغات کالاهای مصرفی که بخشی از بودجه رسانه‌ها را تأمین می‌کند.
تأثیر نامطلوب اینترنت در ایجاد دوستی‌های اینترنتی با جنس مخالف که به دلیل مجازی بودن، فریبکاری در آن فراوان است.
عقلانی ساختن خیانت در روابط زناشویی در اثر تبلیغ روابط میان محارم یا با افراد همجنس در برخی برنامه‌های ماهواره‌ای یا سایت‌های اینترنتی.
عادی‌سازی روابط جنسی خارج از چهارچوب خانواده.
حیازدایی از مخاطبانی که در جمع خانوادگی، خصوصی‌ترین رابطه‌ها با جنس مخالف را مشاهده می‌کنند. این امر سبب پایین آمدن سن روابط جنسی نیز می‌شود.»[5]
اعضای خانواده برای ایمن ماندن از این آسیب‌ها نیازمند اقداماتی جدی می‌باشند؛ اقداماتی از قبیل ارتقای آگاهی اعضای خانواده برای تحلیل صحیح پیام‌های محصولات فرهنگی، تقویت پایگاه هویت‌بخش خانواده، ارتباط با پایگاه‌های هویت‌بخش و مطمئن، نظارت بر استفاده فرزندان از رسانه و کنترل آنها و پر کردن اوقات فراغت آنها با فعالیت‌های سازنده.
پی‌نوشت
[1]. دانش خانواده و جمعیت، ص 143.
[2]. جنگ علیه خانواده، ص 50.
[3]. سوره بقره: آیه 102.
[4]. تأثیر فال و جادوگری در اختلافات زناشویی، ص 100.
[5]. دانش خانواده و جمعیت، ص 145.
نویسنده: عبدالحمید فاطمی تبار
ارسال نظرات