با یک گل بهار نمیشه

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در اسلام خانواده به عنوان مهمترین رکن اجتماعی محسوب می شود. از این رو همواره در تعالیم اسلامی به هرچه گرم شدن و مستحکم شدن خانواده تاکید فراوان شده است و فرزندآوری هم مهمترین عامل برای گرم شدن و مستحکم شدن خانواده به شمار می آید، از این جهت در آیات و روایات بر فرزندآوری تاکیدات فراوانی صورت گرفته است.

اهمیت جمعیت

جمعیت و ابعاد آن، نقطه مرکزی هر نظام اجتماعی محسوب می شود. تحولات جمعیتی تقریباً تمام جنبه های زندگی انسان و جهان پیرامون وی را تحت تاثیر قرار می دهد و اثرات متعددی بر خرده نظام های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد می کند و منشا تحولات چشمگیری در این حوزه ها می شود.

حامیان افزایش جمعیت معتقدند: افزایش سریع جمعیت نه تنها مشکلات اقتصادی و گرفتاری ایجاد نمی کند، بلکه ازدیاد جمعیت در نیرومندی، قدرت نظامی و اقتصادی نقش مهمی ایفا می نماید. برخی از اقتصاددانان، افزایش و تراکم جمعیت را علت اساسی فنون تولیدی و در نتیجه، رشد و پیشرفت اقتصادی می دانند (کلانتری و صادقی ده چشمه، 1385، ص 153).

رشد جمعیت حاصل تفاوت باروری و مرگ و میر به اضافه خالص مهاجرت جمعیت بین المللی می باشد و از میان عوامل مذکور باروری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ازاین رو، سیاست های جمعیتی در دنیا به طور عمده حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال می شود (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، 1390، 9).

فرزند آوری در برخی آیات قرآن

ممکن است آیه ای در قرآن مجید یافت نشود که به صورت صریح و مستقیم دستور به فرزندآوری را متوجّه آحاد جامعه اسلامی و بشری کرده باشد، امّا در بسیاری از آیات قرآن فرزندآوری با ویژگی ها و تعابیری توصیف شده که جای هیچ شک و شبهه ای را باقی نمی گذارد که در گفتمان وحیانی این کتاب مقدس، موضوع فرزندآوری و ازدیاد نسل امری مطلوب و پسندیده است. ضمن اینکه بسیاری از احکام و دستورات دین اسلام به صورت صریح و جزئی تر در آئینه روایات  منعکس شده است.

اما از جمله آیاتی که فرزندان و فرزندآوری را با تعابیر و توصیفاتی زیبا ستوده اند میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. آیه 46 سوره کهف: در این آیه کریمه می خوانیم: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً»؛ (مال و فرزند، زينت زندگى دنياست و باقيات صالحات [ارزش هاى پايدار و شايسته‏] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و اميدبخش تر است!).

در این آیه موقعيت مال و ثروت و نيروى انسانى كه دو ركن اصلى حيات دنياست مشخص شده اند. در اینجا فرزندان در کنار اموال به عنوان شكوفه ها و گل هايى معرفی می شوند که بر شاخه هاى درخت زندگی می رویند. داشتن فرزند در کنار برخورداری از اموال، یکی از مهم ترین سرمايه‏هاى زندگى دنياست.

2. آیه 83 سوره کهف: در بخشی از این آیه کریمه می خوانیم: «وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‏ إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»؛ (و [به ياد آوريد] زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد).

اینکه نیکی کردن به والدین بعد از [توحید در] عبادت، میثاق بعدی خداوند با بنی اسرائیل معرفی شده، می تواند حکایت از رابطه بسیار ویژه ای بکند که بین انسان ها بعد از فرزندآوری، به عنوان والدین و فرزندان، پدید می آید. به عبارت دیگر، دانش و تجربه و حتی پیمان ازدواج و شروع زندگی مشترک، وضعیت ها و نقش های بزرگ سالی را به وجود نمی آورد بلکه دوره «پدر و مادر شدن» است که نقش های بزرگسالی را مشخص می کند.

بنابراین به نظر می رسد که تجربه پدر و مادری در فراهم کردن تعالی و رشد شخصیت افراد اهمیت وِیژه ای دارد. وجود همین تجربه ها مجموعه کاملی از ارزش ها را به ساختار شخصیت والدین می افزاید. از این روست که والدین در این آیه کریمه با قرار گرفتن در کنار نام خدا گرامی داشته می شوند.

3. آیه 6 سوره اسراء: در بخشی از این آیه و بعد از ذکر شدن چند عنوان از ویژگی های بنی اسرائیل و وضعیت آنها، خطاب به آنها گفته می شود که: «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفيراً»؛ (سپس شما را بر آنها چيره مى‏ کنيم؛ و شما را به وسيله دارايی ها و فرزندانى كمك خواهيم كرد؛ و نفرات شما را بيشتر [از دشمن] قرار مى دهيم).

در اینجا می بینیم که زیادی فرزندان به عنوان یکی از اسباب امداد و یاری الهی، معرفی شده است.

پاسخ قرآن به دغدغه های اقتصادی فرزندآوری

در قرآن مجید آیاتی وجود دارند که می توان از آنها به این نتیجه رسید که بهانه کردن دغدغه های مالی برای فرار از فرزندآوری، امری کاملا ناموجّه است.

برای مثال درآیه 32 سوره نور می خوانیم: «وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى‏ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»؛ (مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهيد همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نياز مى سازد. خداوند گشايش دهنده و آگاه است)!

در آیات پیشین این سوره راه های حساب شده مختلفى براى پيشگيرى از آلودگي هاى جنسى مطرح شده است كه هر يك از آنها تاثير بسزايى در پيشگيرى يا مبارزه با اين آلودگي ها دارد و در این آیه به يكى ديگر از مهمترين طرق مبارزه با فحشاء كه ازدواج ساده و آسان و بى ريا و بى تكلف است اشاره شده. از آنجا كه يك عذر تقريبا عمومى و بهانه همگانى براى فرار از زير بار ازدواج و تشكيل خانواده مساله فقر و نداشتن امكانات مالى است، در این آیه، قرآن به پاسخ آن پرداخته و مى فرمايد که از فقر و تنگدستى آنها نگران نباشيد و در ازدواج شان بكوشيد چرا كه اگر فقير و تنگدست باشند خداوند آنها را از فضل خود بى نياز مى سازد.(31) این مژده به بی نیاز سازی که به صورت مطلق بیان شده، می تواند شامل دوران بعد از بچه دار شدن زوج ها نیز گردد و بنابراین چنین بشارتی، پاسخی روشن به دغدغه های اقتصادی کسانی است که از بیم فقر و تنگدستی، اقدام به بچه دار شدن نمی کنند.

علاوه بر آن در آیه 151 سوره انعام می خوانیم: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»؛ (بگو: بياييد آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده است برايتان بخوانم: اينكه چيزى را شريك خدا قرار ندهيد! و به پدر و مادر نيكى كنيد! و فرزندان تان را از [ترس] فقر، نكشيد! ما شما و آنها را روزى مى دهيم؛ و نزديك كارهاى زشت نرويد، چه آشكار باشد چه پنهان! و انسانى را كه خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانيد! مگر به حق [و از روى استحقاق] اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش كرده، شايد درك كنيد!) و نیز در تعبیری مشابه در آیه 31 سوره اسراء می خوانیم: «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبيراً»؛ (و فرزندان تان را از ترس فقر نكشيد! ما آنها و شما را روزى مى دهيم. مسلماً كشتن آنها گناه بزرگى است)!

از این آیات برمى آيد كه عرب هاى دوران جاهلى نه تنها دختران خويش را به خاطر تعصب هاى غلط زنده به گور مى كردند بلكه پسران را كه سرمايه بزرگى در جامعه آن روز محسوب مى شد نيز از ترس فقر و تنگدستى به قتل مى رسانيدند. خداوند در اين آيه آنها را به خوان گسترده نعمت پروردگار كه ضعيف ترين موجودات نيز از آن روزى مى برند توجه داده و از اين كار بازمى دارد. با نهايت تاسف باید گفت اين عمل جاهلى در عصر و زمان ما در شكل ديگرى تكرار مى شود و به عنوان كمبود احتمالى مواد غذايى روى زمين، كودكان بى گناه در عالم جنينى از طريق «كورتاژ» و سقط جنین به قتل مى رسند.(تفسیر نمونه، ج ‏6، ص 34.)

وقتی خداوند با توجه دادن به وجود نعمت ها و روزی های فراوان در زمین، سقط جنین را عملی حرام معرفی می کند، روشن می شود که در گفتمان آموزه های وحیانی نباید از ترس فقر و احتمال مهیا نبودن شرایط زیستی مرفه، فرزندآوری را ترک نمود.

فرزند آوری در برخی از روایات

در میان احادیث تشویق کننده فرزندآوری، تعدادی از آنها یافت می شود که از اسناد بسیار صحیحی در سلسله راویان شان برخوردارند. برخی از این احادیث عبارت اند از:

1. در حدیثی از امام محمد باقر(علیه السلام) می خوانیم: «الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ ‏قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) تَزَوَّجُوا بِكْراً وَلُوداً وَ لَا تَزَوَّجُوا حَسْنَاءَ جَمِيلَةً عَاقِراً فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ الْأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ (پیامبر فرمود با دختر باکره ای که فرزندآور است ازدواج کنید و با زن نازای زیبا ازدواج نکنید زیرا من به فزونی جمعیت شما در روز قیامت مباهات می کنم).( الكافي، كلينى،ج ۵، ص 333).

روشن است كه تشويق به ازدواج با زن فرزندآور و بيان علتى كه براى آن ذكر نموده (مباهات به فزونى جمعيت) دلالت برمطلوبيت فرزند زياد دارد تا آنجا که برخی فقها به این حدیث برای استحباب به ازدواج با دختر باکره زایا استدلال کرده اند.

2. در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ‏قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَكْثِرُوا الْوَلَدَ أُكَاثِرْ بِكُمُ الْأُمَمَ غَدا»؛ (رسول خدا فرمود: بر تعداد فرزندان بیافزایید تا در روز قیامت به فزونی شما بر امت ها تفاخر کنم).(الکافی، ج 6، ص 2).

در این حدیث پیامبر مستقیما و صریحا امر به ازدیاد فرزندآوری کرده است که دلالت آن بر مطلوبیت این موضوع و استحبابش روشن است.

3. از جابر بن عبدالله نقل شده که: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ(ص) فَقَالَ: إِنَّ خَيْرَ نِسَائِكُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفِيفَةُ الْعَزِيزَةُ فِي أَهْلِهَا الذَّلِيلَةُ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَةُ مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانُ عَلَى غَيْرِه‏...»؛ (نزد پیامبر بودیم که فرمود: بهترین زنان شما زن فرزندآور با محبت و با عفت، گرامی در میان خانواده، متواضع در مقابل شوهر، آرایش کننده برای شوهر و خودنگهدار در مقابل غیر اوست).( الکافی،ج 5، ص 32۴.)

این حدیث بدان سبب که بهترین زنان امت را «فرزندآورترین» آنها برشمرده، به خوبی دال بر مطلوبیت فرزندآوری در آموزه های نبوی و اسلامی به عنوان یک عمل مستحب است.

توجه به سفارش اسلام

از مجموع آنچه بیان شد مشخص میشود که اسلام همواره سفارش و تاکید بر فرزند آوری دارد چه در آیات قرآن کریم که به صورت غیر صریح این مطلب بیان شده و چه در روایات ما که به صورت صریح به فرزندآوری سفارش شده است. لذا بر هر خانواده مسلمان لازم است که به این موضوع مهم(فرزند آوری) که سفارش دین راهم به دنبال دارد توجه ویژه داشته باشند.