در نشست تخصصی «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری» مطرح شد؛
از اتاق خبر سنتی تا سازمان رسانهای دادهمحور
نشست «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری؛ از اتاق خبر هوشمند تا سازمان رسانهای دادهمحور» با حضور پژوهشگران حوزه رسانه و فناوری، چشمانداز آینده خبر در عصر هوش مصنوعی را به بحث گذاشت.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری؛ از اتاق خبر هوشمند تا سازمان رسانهای دادهمحور» به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس و با حضور جمعی از مدیران، کارشناسان رسانه و فعالان حوزه فناوری روز دوشنبه در محل خبرگزاری رسا برگزار شد.
انفعال در برابر هوش مصنوعی خطای راهبردی است
حجتالاسلام محمدمهدی اسماعیلیان، معاون مطبوعاتی ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم در این نشست با تأکید بر اهمیت راهبردی هوش مصنوعی، این حوزه را یکی از تعیینکنندهترین عرصهها برای آینده کشور و جهان اسلام دانست و خواستار ورود فعال، مسئولانه و مبتنی بر مبانی دینی به این میدان شد.
وی با بیان اینکه این نشست، جلسهای راهبردی و سرنوشتساز برای آینده کشور به شمار میآید، اظهار کرد: واقعیت آن است که ما در مواجهه با فضای مجازی و فناوریهای نوین، دچار نوعی تأخیر تاریخی شدهایم و امروز با وضعیتی از فضای مجازی رها و بیضابطه روبهرو هستیم. این در حالی است که اکنون در یک نقطه حساس و بزنگاه تعیینکننده قرار داریم و جامعه جهانی با تمام ظرفیت وارد عرصه هوش مصنوعی شده اما ما هنوز از فقدان یک چارچوب فکری منسجم و مانیفست روشن در این حوزه رنج میبریم.
معاون مطبوعاتی ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم با تأکید بر ضرورت ورود فعال و مسئولانه به این حوزه تصریح کرد: در چنین شرایطی انفعال یا نگاه صرفاً واکنشی خطایی راهبردی است. ما نیازمند شکلگیری یک گفتمان نو مبتنی بر نگاه خدامحور و در تقابل با رویکرد اومانیستی حاکم بر بسیاری از محصولات و سیاستهای جهانی هوش مصنوعی هستیم؛ گفتمانی که بتواند مانیفست هوش مصنوعی را تدوین کرده و نقشه راهی جامع نهتنها برای کشور بلکه برای جهان اسلام ارائه دهد. در این مسیر حوزههای علمیه و نهادهای علمی و فرهنگی نباید هیچگونه کوتاهی داشته باشند.
پدیدهای گریزناپذیر که باید شناخته و مدیریت شود
وی با اشاره به تحولات بنیادین در حوزه هوش مصنوعی بهویژه در مدیریت و تولید محتوا، افزود: امروز شاهد تغییرات عمیق و غیرقابل انکاری در ساختار رسانهها و فرایندهای خبری هستیم. تجربه فضای مجازی بهخوبی نشان داده است که نه میتوان این فضا را نادیده گرفت و نه امکان حذف آن وجود دارد؛ چراکه در هر دو حالت آسیب اصلی متوجه خود ما خواهد بود. هوش مصنوعی نیز از همین جنس است؛ پدیدهای که باید آن را شناخت، مدیریت کرد و در مسیر درست به کار گرفت.
حجت الاسلام اسماعیلیان در ادامه به تأثیر هوش مصنوعی بر حوزه اشتغال رسانهای اشاره کرد و گفت: برخلاف برخی نگرانیها ما با حذف گسترده مشاغل مواجه نیستیم بلکه تغییر کاربری و بازتعریف نقشها در حال وقوع است. هوش مصنوعی سرعت انجام بسیاری از کارها را افزایش میدهد و همین مسئله باعث میشود نقش خبرنگار از انجامدهنده امور ساده و تکراری به تحلیلگر ارتقا یابد. امروز بسیاری از کارهای ابتدایی از گردآوری داده تا حتی ویرایشهای اولیه، توسط هوش مصنوعی انجام میشود اما تحلیلهای عمیق، تفسیر رویدادها و درک زمینههای اجتماعی و فرهنگی همچنان نیازمند انسان است.
وی آموزش مهارتهای جدید را در این مسیر ضروری دانست و خاطرنشان کرد: آموزشهایی مانند پرامپتنویسی، شناخت سازوکارهای هوش مصنوعی و بازطراحی مشاغل رسانهای با محوریت آشنایی دقیق با این فناوری باید بهطور جدی در دستور کار نهادهای آموزشی و رسانهای قرار گیرد تا فعالان رسانهای بتوانند از تهدیدها عبور کرده و از فرصتها بهرهمند شوند.
معاون مطبوعاتی ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم با اشاره به ظرفیتهای هوش مصنوعی در اقتصاد رسانه گفت: یکی از کارکردهای مهم این فناوری امکان تغییر مدلهای سنتی تولید و توزیع محتواست. بهجای تولید یکسان محتوا برای همه مخاطبان میتوان به سمت شخصیسازی اخبار و طراحی صفحات متناسب با سلایق، نیازها و علایق هر مخاطب حرکت کرد. این امر میتواند هم رضایت مخاطب را افزایش دهد و هم به پایداری اقتصادی رسانهها کمک کند.
چالش جدی هوش مصنوعی و وابستگی دقت آن به کیفیت دادهها
وی در عین حال به چالشهای زبانی و محتوایی هوش مصنوعی اشاره کرد و افزود: باید توجه داشت که هوش مصنوعی در درک ظرایف و ریزهکاریهای زبان فارسی هنوز با ضعفهای جدی مواجه است و گاه دچار کجفهمی میشود؛ چراکه اغلب این سامانهها بر پایه زبانها و دادههای غیرفارسی توسعه یافتهاند. از اینرو دقت و صحت خروجی هوش مصنوعی بهشدت به کیفیت دادههایی بستگی دارد که در اختیار آن قرار میگیرد.
حجت الاسلام اسماعیلیان موضوع حاکمیت داده را یکی از مسائل کلیدی و راهبردی در این حوزه دانست و تصریح کرد: این پرسش جدی مطرح است که آیا یک سازمان رسانهای میتواند حافظه و دادههای چندساله خود را بدون ملاحظات امنیتی و حقوقی در اختیار هوش مصنوعی قرار دهد؟ خبرنگاران و مدیران رسانهای باید آگاه باشند که مرزهای دیجیتال نمیتواند کاملاً باز و بیقید باشد، چراکه خروج دادهها از سرورهای داخلی و بومی ممکن است زمینه سوءاستفاده، نفوذ یا تهدیدهای امنیتی را فراهم کند. بنابراین سرمایهگذاری بر دادههای بومی و محلی یک ضرورت انکارناپذیر است و حتی باید برای صیانت از میراث فرهنگی، اطلاعات حساس و ظرفیتهای راهبردی کشور، تدابیر ویژهای اندیشیده شود.
وی با اشاره به الزامات فنی و زیرساختی هوش مصنوعی گفت: از منظر فنی، هوش مصنوعی باید بر اساس دادههای مشخص، کنترلشده و محدود تغذیه شود، چراکه خروجی آن مستقیماً تابع همان دادههاست. در غیر این صورت، با پدیدهای به نام توهم در هوش مصنوعی مواجه میشویم که بر مبنای اطلاعات نادرست یا ناقص نتایج غلط و گمراهکننده تولید میکند. از اینرو کنترل منابع اطلاعاتی، آموزش هدفمند و نظارت مستمر بر دادههای ورودی ضرورتی اساسی است.
معاون مطبوعاتی ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم در بخش دیگری از سخنان خود به نقش رسانهها در حوزه امنیت، راستیآزمایی و جرمشناسی اشاره کرد و گفت: با گسترش هوش مصنوعی نقش رسانهها نیز دچار تحول شده است. رسانهها دیگر صرفاً تولیدکننده محتوا نیستند بلکه به دروازهبانان حقیقت تبدیل شدهاند؛ یعنی نهادهایی که باید مرز میان واقعیت و جعل، خبر صحیح و خبر کاذب را برای جامعه مشخص کنند. تحقق این نقش مستلزم جلب و حفظ اعتماد عمومی و التزام جدی به حقیقتگویی و شفافیت است.
از مسئولیتپذیری تا شفافیت در تولید و توزیع محتوا
وی با تأکید بر اهمیت الزامات فقهی و حقوقی در استفاده از هوش مصنوعی اظهار داشت: باید بهطور دقیق مشخص شود که اگر هوش مصنوعی به آبرو، حیثیت یا حقوق فردی و اجتماعی آسیب وارد کرد، مسئولیت متوجه چه کسی است و نظام ضمان، پاسخگویی و مصونیت چگونه تعریف میشود. همچنین مخاطب حق دارد بداند محتوایی که دریافت میکند توسط انسان تولید شده یا محصول هوش مصنوعی است. الگوریتمهای استخراج، اولویتبندی و توزیع خبر نیز ممکن است دچار سوگیری شوند؛ بنابراین نظارت، کنترل کیفی و راستیآزمایی مستمر بر عملکرد این سامانهها، یک ضرورت اجتنابناپذیر است.
حجت الاسلام اسماعیلیان در پایان با جمعبندی مباحث مطرحشده تأکید کرد: راهحل مطلوب از منظر اسلامی، رسیدن به تعادلی هوشمندانه میان سرعت و حکمت است. هوش مصنوعی نباید بهتنهایی میداندار باشد یا بر انسان فرمان براند؛ بلکه باید در چارچوب هدایت انسانی، اخلاقی و حکیمانه و در خدمت تعالی انسان و جامعه به کار گرفته شود. اگر این تعادل بهدرستی برقرار شود میتوان از ظرفیتهای عظیم هوش مصنوعی برای پیشرفت رسانهها، تقویت گفتمان دینی و صیانت از منافع ملی و فرهنگی بهره برد.
ضرورت توسعه هوش مصنوعی بومی برای حفظ امنیت و اعتبار رسانههای داخلی
دکتر علی فردوسی پژوهشگر ارشد جنگ شناختی در ادامه نشست، به اهمیت و نقش هوش مصنوعی در تحولات رسانهای و خبری پرداخت.
وی در این نشست تأکید کرد: هوش مصنوعی با افزایش دقت و کیفیت تولید اخبار به کاهش هزینههای عملیاتی رسانهها کمک شایانی کرده است و در فضای رقابتی فناوری به ابزاری ضروری برای رسانهها تبدیل شده است.
فردوسی افزود: هوش مصنوعی در جمعآوری، اعتبارسنجی، توزیع هوشمند محتوا و استفاده از فناوریهای نوین، عرصه رسانهها را در سطح جهانی دگرگون کرده است.
ابزاری کارآمد برای مقابله با اخبار جعلی
وی یکی از کاربردهای مهم هوش مصنوعی را در مقابله با اخبار جعلی دانست و گفت: پردازش محتوا با هوش مصنوعی امکان تبدیل متون به صدا یا متن روان و قابل فهم را فراهم کرده و به رسانهها این اجازه را میدهد که گزارشهای مالی و خبری خود را با سرعت بالا و با تنوع لحن مناسب به مخاطبان ارائه کنند.
این پژوهشگر جنگ شناختی با اشاره به استفاده گسترده خبرگزاریهای مطرح جهان از هوش مصنوعی بیان کرد: ۹۵ درصد گزارشهای مالی توسط هوش مصنوعی تولید میشود و این فناوری به رسانهها امکان میدهد تا محتوای متناسب با ذائقه هر مخاطب را ارائه دهند و ارتباط موثرتری با مخاطبان برقرار کنند.
فردوسی همچنین به اهمیت تحلیل آرشیوهای خبری و تصویری با استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: مثلاً خبرگزاری رویترز با بهرهگیری از جستجوی معنایی و برچسبگذاری توانسته ۶۰ درصد از زمان تولید محتوا را برای خبرنگاران کاهش دهد و آسوشیتدپرس که بزرگترین آرشیو عکس جهان را دارد قادر است محتوای عکسها را تحلیل و ارتباطهای تاریخی میان آنها را برقرار کند.
ضرورت توسعه هوش مصنوعی بومی
وی با تأکید بر ضرورت افزایش سواد سازمانی نسبت به هوش مصنوعی در رسانههای داخلی اظهار داشت: نباید اطلاعات حساس رسانهها در اختیار ابزارهای خارجی قرار گیرد و توسعه هوش مصنوعی داخلی باید در اولویت قرار گیرد تا بتوانیم از این فناوری به بهترین نحو بهره ببریم.
فردوسی در پایان به چالشهای پیش روی رسانهها در استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد که شامل محدودیتهای زبان فارسی، کیفیت پایین دادههای آرشیوی و سوگیریهای الگوریتمی ابزارهای خارجی است و افزود: مسائل اخلاقی و حقوق معنوی نیز باید در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی مورد توجه ویژه قرار گیرد.
ضرورت الگوریتمهای بومی در عصر هوش مصنوعی رسانهای
حجتالاسلام رضا رستمی، مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزههای علمیه نیز در ادامه نشست، به ارائه دیدگاههای خود پیرامون هوشمندسازی رسانهها و چالشها و فرصتهای هوش مصنوعی در عرصه خبری پرداخت.
حجتالاسلام رستمی در ابتدای سخنان خود تأکید کرد که هوشمندسازی رسانهها یک موضوع چندوجهی است که باید به دو بخش فنی و انسانی به صورت همزمان پرداخته شود.
وی اظهار داشت: تنها با طراحی و استفاده از الگوریتمهای اختصاصی و متناسب با اهداف رسانهای داخلی نمیتوان به نتایج مطلوب دست یافت بلکه نیروی انسانی نیز باید در کنار این فناوریها به خوبی آموزش دیده و آماده بهرهبرداری از ظرفیتهای هوش مصنوعی باشد.
وی افزود: ما نیازمند توسعه الگوریتمهایی هستیم که متناسب با نیازهای خاص هر رسانه و اهداف آن طراحی شده باشند. همچنین مهارت پرامپتنویسی در استفاده از هوش مصنوعی اهمیت فراوانی دارد و لازم است نیروهای خبری به این دانش مجهز شوند. در برخی پلتفرمها امکان ساخت الگوریتم اختصاصی برای چتباتها و سایر ابزارها وجود دارد که میتواند کمک کند هوش مصنوعی بر اساس چارچوبها و استانداردهای تعریفشده به تولید محتوا بپردازد.
ضرورت طراحی سامانههای هوشمند و افزونههای تخصصی
مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزههای علمیه تأکید کرد: در حال حاضر هر خبرگزاری به صورت مستقل و با سامانههای متفاوت فعالیت میکند اما برای استفاده بهینه از هوش مصنوعی باید به سمت توسعه افزونههای هوشمند رفت که بتواند درجهبندی کیفیت محتوا را انجام دهد و کیفیت اخبار را به شکل هوشمندانهتری کنترل کند.
وی بیان داشت: این موضوع تاکنون در هیچ یک از خبرگزاریها به صورت عملی اجرا نشده و جای کار فراوانی دارد.
حجتالاسلام رستمی با اشاره به تجربیات موجود گفت: در برخی از مجموعههایی که حساب کاربری هوش مصنوعی تهیه کردهاند متأسفانه مهارت لازم در پرامپتنویسی دیده نمیشود. بنابراین آموزشهای تخصصی در این زمینه ضروری است. نیروی انسانی باید با دانش کافی و آگاهی کامل از ظرفیتها و محدودیتهای هوش مصنوعی وارد کار شود تا بتواند به درستی از این فناوری بهرهبرداری کند.
فرصتهای بیبدیل هوش مصنوعی در عرصه رسانه
وی فرصتهای متعددی را که هوش مصنوعی برای رسانهها به ارمغان میآورد برشمرد و افزود: هوش مصنوعی میتواند هزینههای تولید خبر را به شکل چشمگیری کاهش دهد، سرعت تولید و انتشار محتوا را افزایش دهد و تحول جدی در عرصه ترجمه ایجاد کند. همچنین با استفاده از این فناوری میتوان به راحتی وارد عرصههای بینالمللی شد و محصولات رسانهای به زبانهای مختلف تولید کرد. هوشمندسازی آرشیوهای خبری که حکم گنجینههای ارزشمند را دارند نیز از دیگر ظرفیتهای مهم هوش مصنوعی است.
مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزههای علمیه در ادامه سخنان خود به چالشهای استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: هوش مصنوعی در فرایند ویرایش و تولید خبر گاهی اوقات اطلاعات نادرست، اعداد جعلی یا منابع غیرمعتبر به متن اضافه میکند و این کار را به شکلی بسیار ماهرانه انجام میدهد؛ حتی زمانی که در دستورالعمل پرامپت تصریح شده این موارد نباید درج شوند. به همین دلیل ضروری است هیچ محتوایی بدون نظارت دقیق انسانی منتشر نشود.
محدودیت هوش مصنوعی در درک احساسات و تأثیر آن بر هویت رسانه
وی به محدودیتهای ذاتی هوش مصنوعی در فهم و درک احساسات انسانی اشاره و خاطرنشان کرد: با وجود تلاشهای فراوان، هوش مصنوعی هنوز در فهم عمیق احساسات محدودیت دارد و تنها از طریق برخی شاخصها و علائم میتواند نشانههای احساسی را شناسایی کند. این محدودیت تأثیر مستقیم بر هویت رسانه دارد و باعث میشود هویت و چارچوبهای هویتی رسانهها در مواجهه با فناوریهای نوین کمرنگ شود.
پیامدهای اتکای بیرویه به هوش مصنوعی
حجتالاسلام رستمی با اشاره به ریسکهای بالقوه اتکای بیحد و حصر به هوش مصنوعی اظهار داشت: هرچه رسانهها بیش از حد به ابزارهای تکنولوژیک تکیه کنند هویت رسانهای تضعیف شده و چارچوبهای هویتی کاهش مییابد. در مباحث اجتماعی و حوزههای غیرعددی این موضوع میتواند در مدت زمان کوتاهی مشکلات جدی ایجاد کند، اما در حوزههای مهندسی و علوم پایه نتایج دقیقتری به دست میآید. در علوم انسانی نیز صحت دادهها کمتر است و تأثیرگذاری هوش مصنوعی محدودتر میشود، این مسئله در علوم اسلامی که دارای ماهیت و چارچوبهای خاص است چالشهای بیشتری به همراه دارد و میتواند در تحقق اهداف رسانهای خلل ایجاد کند.
تأثیر الگوریتمهای شبکههای اجتماعی بر شکلگیری حبابهای فکری
وی درباره نقش شبکههای اجتماعی و الگوریتمهای هوش مصنوعی در شکلگیری حبابهای فکری گفت: شبکههای اجتماعی معمولاً مخاطبان را در حبابهای فکری خود محصور میکنند و هوش مصنوعی بیشتر آن چیزی را نشان میدهد که مطابق با خواستهها و سلایق کاربران باشد نه لزوماً واقعیتها و حقایق. این موضوع اهمیت طراحی الگوریتمهای بومی و اختصاصی را دوچندان میکند.
حجتالاسلام رستمی در پایان سخنان خود بر ضرورت طراحی و توسعه الگوریتمهای هوش مصنوعی بومی و اختصاصی تأکید کرد و اظهار داشت: ما نیازمند الگوریتمهایی هستیم که نه تنها از نظر فنی بلکه از لحاظ فرهنگی و ارزشی نیز با شرایط و نیازهای کشور هماهنگ باشند. حوزههای مختلف کشور بهویژه حوزههای علمیه در تلاشاند تا الگویی اسلامی برای هوش مصنوعی طراحی کنند که بتواند در مسیر تحقق اهداف رسانهای و فرهنگی کشور بهکار گرفته شود.
هوش مصنوعی فرصتی نوین برای رسانههاست
حسین حقیقت پور رئیس کمیته فنی ستاد رسانه فضای مجازی کشور در ادامه این نشست با اشاره به ظرفیتهای گسترده هوش مصنوعی در عرصه رسانه، اظهار داشت: همانگونه که در مواجهه با برخی فناوریهای پیشین تجربه کردهایم ورود بدون آمادگی فنی و غیرفنی به حوزههای نوین میتواند منجر به بروز خطاهای جدی شود. هوش مصنوعی نیز از این قاعده مستثنا نیست و در صورت فقدان ملاحظات لازم مزیتهای آن میتواند به تهدیدی جدی برای رسانهها و افکار عمومی تبدیل شود.
تجربه تلگرام و پیامدهای فقدان حکمرانی هوشمندانه فناوری
وی با اشاره به تجربه تلگرام بهعنوان نمونهای عینی از مواجهه نادرست با فناوری، افزود: این پلتفرم در ابتدا زمینه شکلگیری کاربریها و زیستبومهای متنوع رسانهای را فراهم کرد اما در ادامه نحوه مواجهه با، چالشهای گسترده اجتماعی و رسانهای را به وجود آورد. در موضوع هوش مصنوعی نیز اگر نگاه حکمرانی و راهبردی وجود نداشته باشد با پیامدهای مشابه یا حتی پیچیدهتری روبهرو خواهیم شد.
رئیس کمیته فنی ستاد رسانه فضای مجازی کشور با بیان اینکه فاصله سختافزاری ایران در حوزه هوش مصنوعی با کشورهای غربی قابل توجه است، تصریح کرد: در شرایطی که امکان رقابت سختافزاری در سطح جهانی برای ما محدود است تمرکز اصلی باید بر مدیریت محتوایی، سیاستگذاری هوشمند و استفاده دقیق از ابزارهای نرمافزاری باشد. شتابزدگی در استفاده از ابزارهای تولید روایت مبتنی بر هوش مصنوعی میتواند به کاهش اعتبار رسانهها منجر شود و اعتماد مخاطب را بهشدت تحت تأثیر قرار دهد.
وی با اشاره به آمارهای نگرانکننده درباره خطای خروجیهای هوش مصنوعی گفت: در برخی نمونهها میزان خطای تولید محتوا توسط هوش مصنوعی حتی تا ۸۶ درصد گزارش شده است. این مسئله نشان میدهد که اتکا به خروجی خام این ابزارها بدون نظارت انسانی و تخصصی میتواند آسیبهای جدی به فرآیند اطلاعرسانی وارد کند.
تعمیم دادههای محدود شبکههای اجتماعی و تحریف واقعیتهای اجتماعی
حقیقت پور همچنین با انتقاد از تعمیم دادههای محدود به کل جامعه، خاطرنشان کرد: در حوزه سبک زندگی گاهی تنها حدود ۱۸ درصد از دادهها از پلتفرمهایی مانند اینستاگرام استخراج میشود اما همین داده محدود به کل جامعه تعمیم داده شده و مبنای سیاستگذاری و تولید محتوا قرار میگیرد. این رویکرد نهتنها علمی و دقیق نیست بلکه میتواند موجب تحریف واقعیتهای اجتماعی شود.
وی با بیان اینکه هوش مصنوعی امروز نقش مهمی در اشراف اطلاعاتی و کشف الگوها ایفا میکند، افزود: در این فضا، اشراف و درک عمیق از دادهها بسیار مهمتر از سرعت در انتشار خبر است. رسانهای که صرفاً بر سرعت تکیه کند و از تحلیل دقیق غافل بماند عملاً کارکرد راهبردی خود را از دست میدهد.
رئیس کمیته فنی ستاد رسانه فضای مجازی کشور با انتقاد از کمتوجهی به مقوله حکمرانی رسانهای گفت: حکمرانی باید ستون فقرات رسانه در عصر هوش مصنوعی باشد اما متأسفانه در برخی موارد این موضوع نادیده گرفته شده و حتی ناخواسته به تقویت روایت دشمن منجر شده است. این مسئله ضرورت بازنگری جدی در ساختارها و فرآیندهای رسانهای را نشان میدهد.
وی تأکید کرد: حضور نیروهای فنی در کنار خبرنگاران و فعالان رسانهای یک ضرورت اجتنابناپذیر است. ترکیب تخصص رسانهای و دانش فنی میتواند مانع بروز خطاهای تحلیلی، آماری و محتوایی شود و کیفیت خروجیهای رسانهای را بهطور چشمگیری ارتقا دهد.
ضرورت ملاحظات حرفهای در استفاده از هوش مصنوعی
رئیس کمیته فنی ستاد رسانه فضای مجازی کشور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ضرورت استفاده از ابزارهای نوین در روایتپردازی، گفت: بهرهگیری از فناوریهای جدید در حوزه روایت امری ضروری است، اما این استفاده باید همراه با ملاحظات حرفهای، فنی و راهبردی باشد تا منجر به انحراف در پیام یا تضعیف اعتماد عمومی نشود.
حقیقت پور در پایان با اشاره به نقش مرکز ملی فضای مجازی خاطرنشان کرد: این مرکز اسناد و چارچوبهای متعددی برای حمایت از نهادهایی که بهصورت مسئولانه از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده میکنند، تدوین کرده است و رویکرد اصلی آن حمایت و پشتیبانی از بهکارگیری صحیح، ایمن و هوشمندانه هوش مصنوعی در حوزه رسانه است.
مهندسی نوین خبر در میدان جنگ روایتها
حجتالاسلام محمدحسین پیشاهنگ مدرس سواد رسانه ای در این نشست به تبیین ابعاد مختلف نسبت هوش مصنوعی و خبر پرداخت و نسبت به نگاه سطحی و ابزاری به این فناوری هشدار داد.
وی با بیان اینکه خبر بر دو مؤلفه اساسی استوار است، اظهار داشت: نخست نقش خبرنگار بهعنوان عنصر انسانی و میدانی خبر و دوم مدیریت سازمان خبری و رسانهای که جهتدهنده فرآیند تولید، انتشار و برجستهسازی اخبار است. در مواجهه با هوش مصنوعی نیز ما با دو رکن بنیادین روبهرو هستیم؛ دادهها و الگوریتمها. هرگونه سیاستگذاری و برنامهریزی در حوزه رسانه بدون توجه به این دو رکن به خطاهای راهبردی منجر خواهد شد.
هوش مصنوعی جایگزین خبرنگار نیست
حجت الاسلام پیشاهنگ با تأکید بر اینکه مدیریت خبر همچنان بر عهده خبرنگار، سردبیر و ساختار حرفهای رسانه است، افزود: هوش مصنوعی جایگزین خبرنگار نمیشود اما میتواند نوع نگاه ما به خبر و روایت را تغییر دهد. مسئله اصلی این است که بدانیم چگونه و با چه زاویهای از هوش مصنوعی استفاده میکنیم. این فناوری قادر است روایت تولید کند و حتی به آن شکل و انسجام ببخشد، اما این روایت لزوماً همان روایتی نیست که ما بهدنبال آن هستیم.
این مدرس سواد رسانهای با اشاره به ماهیت دادهمحور هوش مصنوعی تصریح کرد: از آنجا که هوشهای مصنوعی بر پایه دادهها و الگوریتمها عمل میکنند، امروز با نوعی هژمونی فکری و فرهنگی مبتنی بر کثرت داده مواجه هستیم؛ هژمونیای که عمدتاً در خدمت نظام سلطه قرار دارد. هرچه حجم دادههای یک روایت بیشتر باشد همان روایت به روایت غالب تبدیل میشود و در نتیجه روایتهای متفاوت، منتقد یا رقیب به حاشیه رانده شده یا بهطور کامل حذف میشوند.
وی ادامه داد: در حالی که وجود روایتهای متنوع برای بیداری وجدانها، آگاهی اجتماعی و پویایی فرهنگی یک ضرورت است، هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که برخی روایتها را عملاً از میدان خارج کند. از این رو اصل اساسی آن است که دادهها باید در خدمت روایت قرار گیرند، نه اینکه روایت در اسارت دادهها باشد. اگر رسانهها نتوانند این نسبت را بهدرستی مدیریت کنند، ناخواسته در زمین روایتهای مسلط بازی خواهند کرد.
حجت الاسلام پیشاهنگ تحقق این هدف را نیازمند الزامات مشخص دانست و گفت: یکی از مهمترین این الزامات، تولید هدفمند داده و کلانداده است. تسلط بر میدان خبر و روایت بدون تولید دادههای بومی، مسئلهمحور و ارزشمدار ممکن نیست. امروز حتی این امکان وجود دارد که با تسلط بر دادهها، جهتگیری هوشهای مصنوعی نیز تحت تأثیر قرار گیرد و این موضوع نباید از نگاه مدیران رسانهای پنهان بماند.
وی با اشاره به سازوکار آموزش هوشهای مصنوعی اظهار داشت: هوشهای مصنوعی کنونی، از جمله سامانههایی مانند چتجیپیتی، بر اساس مجموعهای از کلاندادههای گزینششده آموزش دیدهاند. برخی از این سامانهها علاوه بر دادههای درونی به جستوجو در منابع خارج از سرورهای خود نیز میپردازند و بر اساس آن، تحلیل یا پاسخ مورد نظر کاربر را ارائه میدهند. در آینده نیز استفاده از «فرادادهها» بهعنوان لایهای بالاتر از داده، نقش پررنگتری در تحلیلهای هوش مصنوعی خواهد داشت.
الگوریتمها و سوگیریهایشان
این مدرس سواد رسانهای رکن دوم هوش مصنوعی را الگوریتمها دانست و گفت: امروز بهروشنی ثابت شده است که تفاوت در خروجی و تحلیلهای هوشهای مصنوعی مختلف ناشی از تفاوت الگوریتمهای آنهاست. الگوریتمها ذاتاً خنثی نیستند و دارای سوگیریهای خاص خود هستند. همین سوگیریها در نحوه پردازش دادهها و تولید روایت نقش اساسی ایفا میکنند.
وی با تأکید بر اینکه الگوریتمها هستند که از دادهها روایت میسازند، افزود: اگر بخواهیم در میدان رقابت و بازار روایتها حرفی برای گفتن داشته باشیم ناگزیر باید به سمت شناخت، طراحی و تسلط بر الگوریتمها حرکت کنیم. صرفِ مصرف فناوریهای آماده، ما را به بازیگری منفعل در عرصه رسانه تبدیل میکند.
حجت الاسلام پیشاهنگ در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: بهرهگیری هوشمندانه و راهبردی از هوش مصنوعی در مدیریت سازمانهای رسانهای میتواند تحولات مهمی ایجاد کند؛ تحولاتی که هم مانع عقبماندن از شتاب رسانههای نوین میشود و هم از بروز خطاهای راهبردی در عرصه خبر و روایت جلوگیری خواهد کرد. شرط تحقق این امر، عبور از نگاه ابزاری به هوش مصنوعی و حرکت بهسوی فهم عمیق، بومی و ارزشمحور از این فناوری نوظهور است.
هوش مصنوعی در رسانه؛ نه پذیرش مطلق و نه رد کامل
حجتالاسلام سید قوام صفوی، دبیر چندرسانهای و فضای مجازی خبرگزاری رسا، در نشست «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری؛ از اتاق خبر هوشمند تا سازمان رسانهای دادهمحور» که ظهر امروز در محل خبرگزاری رسا برگزار شد، با اشاره به رویکردهای متفاوت نسبت به هوش مصنوعی در رسانهها، اظهار داشت: امروز در مواجهه با هوش مصنوعی برخی آن را بهعنوان ابزاری کمککننده میدانند و برخی دیگر آن را ابزاری برای فریب مخاطبان بهویژه دانشجویان، تلقی میکنند.
وی با بیان اینکه مدیران خبری در سطح جهان با این پدیده نوظهور مواجهاند، افزود: در عرصه بینالملل شاهد رویکردهای متنوعی هستیم؛ از عدم پذیرش مطلق گرفته تا پذیرش مشروط و حتی رد استفاده از هوش مصنوعی در برخی حوزهها. این تفاوت دیدگاهها نشان میدهد که موضوع هوش مصنوعی در رسانه نیازمند دقت، سیاستگذاری و توجه جدی است.
اطلاعرسانی شفاف در عصر هوش مصنوعی
دبیر چندرسانهای و فضای مجازی خبرگزاری رسا با طرح مسئله شفافیت رسانهای تصریح کرد: یکی از پرسشهای مهم این است که آیا مخاطب حق دارد بداند خبری که دریافت میکند توسط هوش مصنوعی تولید شده یا خیر؟ همچنین باید مشخص شود الگوریتمهای مورد استفاده بر چه مبانی فکری و ارزشی استوار هستند و چه چارچوبهایی بر آنها حاکم است.
حجتالاسلام صفوی با تأکید بر ضرورت توجه به هوش مصنوعی بومی ادامه داد: باید بررسی کنیم که آیا از هوش مصنوعی داخلی برخوردار هستیم، چه الزامات و زیرساختهایی برای توسعه آن وجود دارد و تا چه اندازه میتوان هوش مصنوعی را بر اساس آموزههای دینی و مبانی مذهب تشیع طراحی و هدایت کرد. این موضوع نیازمند ارائه راهکارهای عملی و متناسب با فضای فرهنگی و دینی جامعه است.
وی با بیان اینکه نگاه به علم و فناوری نباید صفر و صدی باشد، خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی نه بهطور مطلق مطلوب است و نه مطلقاً مردود؛ بلکه باید با نگاهی واقعبینانه و نقادانه از ظرفیتهای آن استفاده کرد. در حوزههایی مانند ویرایش، تدوین، تولید کلیپ و فتوکلیپ، بهرهگیری از دادهها و توانمندیهای هوش مصنوعی میتواند به تولید آثار فاخر و باکیفیت منجر شود.
دبیر چندرسانهای و فضای مجازی خبرگزاری رسا در پایان تأکید کرد: اگر قرار است استفاده از هوش مصنوعی در رسانهها بهصورت مشروط پذیرفته شود، ضروری است آموزشهای لازم برای فعالان رسانهای فراهم شود تا این فناوری بهصورت آگاهانه، مسئولانه و در راستای ارتقای کیفیت محتوای خبری و فرهنگی به کار گرفته شود.
ارسال نظرات