بررسی مکان های برگزاری نمایشگاه کتاب در گفت و گو با ناشران
با انتقال نمایشگاه کتاب به شهرآفتاب، فقط معضل ترافیک از شمال و مرکز شهر به جنوب تهران منتقل خواهد شد.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پس از برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مسئولان فرهنگی و همچنین مسئولان شهری اعلام کردند سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در «شهرآفتاب» برگزار خواهد شد.
پیشتر در گزارشی برخی از اشکالات شهرآفتاب برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به این شرح بیان شده بود:
۱. مهمترین دلیل هم دوری مسافت است. بسیاری از مخاطبانی که در مرکز شهر حضور دارند، شاغل هستند و خانواده‌دار که حضور آنها در شهر آفتاب سخت است و همین مسئله باعث تقلیل مخاطب و در نتیجه ضعف فروش ناشران (بویژه ناشران کوچک که راه چندانی به «پخش» و در نتیجه بازار کتاب ندارند) می‌شود.
۲. شهر آفتاب در منطقه‌ای فرهنگی قرار ندارد. خارج از شهر است. غرفه‌داران که باید صبح زودتر از مخاطبان بیایند و شب دیرتر از آنها نمایشگاه را ترک کنند، چطور امکان رفت و آمد با مترو را خواهند داشت؟ حمل و نقل کتاب‌ها برای ناشران بسیار سخت است. غرفه‌ها معمولاً کوچک است و نمی‌توان در آنها کتاب انبار کرد. وقتی نمایشگاه در مرکز شهر باشد، در صورت تمام شدن یک کتاب سریع می‌توان آن را شارژ کرد و از انبارها کتاب را به مصلی رساند، اما در شهر آفتاب چنین کاری امکان پذیر نیست.
۳. نمایشگاه معمولاً تا ۹ شب طول می‌کشد و در این ساعت دیگر هوا تاریک است. بسیاری از غرفه‌داران و فروشندگان کتاب‌ها از بانوان هستند. آنها چطور می‌توانند به منازل خود برگردند که صبح دوباره بتوانند به شهر آفتاب بیایند؟ یک نفر کارمند یا کارگر را در نظر بگیرید که از صبح تا بعدازظهر باید در محل کار خود در تهران حاضر باشد. قاعدتاً او باید بعد از ساعت اداری برای بازدید از نمایشگاه اقدام کند. اگر در مصلی باشد به راحتی خود را به آنجا خواهد رساند، اما اگر نمایشگاه در شهر آفتاب برگزار شود، فکر می‌کنید این شهروند با خستگی حاصل از کار روزانه‌اش برای بازدید از نمایشگاه اقدام می‌کند؟ یا حاضر است روز تعطیل خود را به این امر اختصاص دهد؟
۴. مسئول نشر و غرفه‌دار نمی‌تواند نیروهایش را با مترو به شهر آفتاب بفرستد، چرا که آنها پس از طی این مسافت کاملاً خسته می‌شوند. به خاطر دارم که وقتی نیروها صبح به غرفه ما در شهر آفتاب می‌رسیدند کاملاً خسته بودند. ترافیک صبحگاهی پایتخت بچه‌ها را مجبور می‌کرد که با مترو طی مسافت کنند. حتی اگر اتومبیل‌های شخصی را هم می‌آوردند باید آن را فرسنگ‌ها دورتر از غرفه‌ها در پارکینگ می‌گذاشتند و حال یا پیاده و یا اگر شانس می‌آوردند، اتوبوس‌ها یا ماشین‌هایی را که به نمایشگاه می‌آمدند، سوار می‌شدند. همین مسافت و درگیری را در طول روز برای مخاطبان نمایشگاه درنظر بگیرید که حال آنها به هر طریقی از جمله متروی شلوغ خود را به نمایشگاه می‌رسانند و بعد از خرید قرار است با چند کیسه کتاب بازگردند. رسماً هم خودش و هم کیسه‌های خریدش له می‌شوند.
۵. در نمایشگاه رونمایی از کتاب‌های تازه منتشر شده صورت می‌گیرد، دوره‌های قصه‌خوانی چه در حوزه پراهمیت کتاب کودک و چه در حوزه بزرگسال وجود دارد و بسیاری برنامه‌های دیگر که اگر نمایشگاه به شهر آفتاب برود، این برنامه‌ها کنسل خواهند شد. دسترسی به شهر آفتاب برای بسیاری از مادرها و کودک‌ها سخت است. آنها نمی‌توانند فرزندان خود را به این رویداد فرهنگی بیاورند، بنابراین رشد فرهنگی آنها مختل خواهد شد.
تجربه دو ساله ما در ایام نمایشگاه کتاب در شهرآفتاب آن است که صبح‌ها از پل شهید کاظمی در اتوبان آزادگان تا عوارضی قم و بعد از ظهرها بالعکس دارای ترافیک سنگین بوده است. متأسفانه هم زمان شدن شلوغی بهشت زهرا در روزهای پنجشنبه و جمعه با شلوغی نمایشگاه از مواردی است که نه قابل اغماض است و نه قابل رفع شدن
۶. در شهر آفتاب به ناچار بسیاری از برنامه‌های جنبی به دلیل بعد مسافت و همچنین کمبود امکانات رفاهی، تعطیل خواهند شد. اهالی قلم و شخصیت‌های فرهنگی هم این پیش‌زمینه ذهنی را دارند که اگر به شهر آفتاب بروند، از حضورشان استقبال چندانی نمی‌شود، بنابراین برنامه دیدار با مخاطبان‌شان را بعدها به برگزاری جشنی در یک کتابفروشی موکول می‌کنند، چرا که کتاب‌شان بهتر دیده خواهد شد و امکان دیدار با مخاطبان بیشتری را پیدا می‌کنند. پس نمایشگاه شهر آفتاب عملاً بدون برنامه‌های فرهنگی جنبی خواهد بود.
اینکه میان شهرآفتاب، مصلی تهران و یا محل دائمی نمایشگاه‌ها کدامیک برای برگزار نمایشگاه کتاب کارآیی بیشتری دارند، موضوع این گزارش است. سیدعباس حسینی نیک، مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی درباره محل برگزاری نمایشگاه کتاب گفت: بدون شک یکی از مهمترین موضوعات در برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، مکان آن است. با توجه به شناخت و تجربه سی ساله در برگزاری این نمایشگاه، مکان‌های پیشنهادی را باید با سه سنجه و شاخص مورد ارزیابی قرار داد:
الف: موقعیت شهری و جغرافیایی نمایشگاه
ب: ترافیک شهری و امکانات دسترسی
ج: قابلیت‌ها، امکانات و فضاهای داخلی نمایشگاه
وی افزود: ابتدا ببینیم چه مکان‌هایی قابلیت برگزاری چنین نمایشگاهی را دارند. مکان‌هایی که تاکنون میزبان نمایشگاه بوده‌اند، از آخر شروع می‌کنیم: «شهرآفتاب»، «مصلی» و «محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی در خیابان سئول». بعد از آن، مکان‌های دیگر مانند باغ کتاب و تپه‌های عباس آباد و …هریک از این مکان‌ها را با سه سنجه و شاخص (الف، ب، ج) مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.
شهر آفتاب از منظر موقعیت شهری و جغرافیایی
مدیر انتشارات مجد گفت: نمایشگاه شهر آفتاب در محلی واقع شده است که علاوه بر اتصال به آخرین فضاهای شهری در جنوب غربی تهران از قبیل بهشت زهرا و حرم امام خمینی دارای وسعت زیاد و قابل گسترش بوده و دارای محدودیت‌های درون شهری نیست. از طرف دیگر، موقعیت مکانی شهر آفتاب اگرچه برای ناشران و بازدیدکنندگانی که از قسمت‌های جنوبی استان تهران و استان‌های جنوبی مانند قم و از راه زمینی می‌آیند، مناسب است لیکن برای عموم ناشران فعال کشور که در تهران فعالیت دارند، مدیران شهری که درگیر برگزاری نمایشگاه هستند و عمده بازدیدکنندگان تهرانی و استان‌های شمالی و غربی و شرقی تهران وضعیت مناسبی ندارد و بسیار دور به حساب می‌آید.
وی اضافه کرد: نسبت ناشران و بازدیدکنندگان این دو گروه قابل مقایسه نیست و در عمل و واقعیت نمی‌توان حجم و میزان فعالیت و تأثیرگذاری ناشران و بازدیدکنندگان غیر جنوبی تهران را نادیده انگاشت وگرنه روند نزولی کیفیت نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ادامه خواهد یافت. بنابراین موقعیت نمایشگاه شهر آفتاب دارای مزیت نزدیک بودن و راحتی در دسترسی برای اکثریت ناشران و بازدیدکنندگان نیست.
ترافیک شهری و امکانات دسترسی شهرآفتاب
حسینی نیک درباره سنجش شهر آفتاب از منظر ترافیک شهری و امکانات دسترسی گفت: این سنجه را باید از چند جنبه مورد بررسی قرار داد که در زیر به آن اشاره می‌کنم:
جنبه اول: با توجه به سنجه الف، بُعد مسافت برای دسترسی به شهرآفتاب لاجرم اقتضا دارد امکانات حمل و نقل به تناسب مراجعه کنندگان به نمایشگاه اعم از ناشران و بازدیدکنندگان فراهم باشد. به همین سبب، بسیاری از ناشران و بازدیدکنندگان مجبورند از وسیله شخصی استفاده کنند و این باعث ترافیک مضاعف می‌شود. آمد و شد برای ناشران قمی و بازدیدکنندگان شهرستانی که به وسیله اتوبوس به مقصد نمایشگاه شهرآفتاب می‌آیند، راحت‌تر از مکان‌های دیگر است و لیکن برای عموم ناشران که در تهران فعالیت دارند و همچنین برای عموم بازدیدکنندگان که از تهران و کرج به نمایشگاه شهر آفتاب می‌روند، بسیار طولانی‌تر و با مشکلات بیشتری است.
جنبه دوم: راه‌های دسترسی به شهر آفتاب از جهت وسایل نقلیه منحصر به وسایل نقلیه شخصی (خودرو)، مترو، اتوبوس خط واحد برای تهرانی‌ها و اتوبوس بین شهری و وسایل نقلیه شخصی (خودرو) برای شهرستانی‌هاست. توجه شود که استفاده از موتورسیکلت که امروز یکی از وسایل مهم جابجایی در تهران است، برای دسترسی به شهرآفتاب منتفی است. یک خط مترو و تعدادی محدود ایستگاه‌های اتوبوس در سطح شهر باتوجه به مدت زمان زیادی که برای جابجایی لازم است به هیچ وجه کفاف انتقال جمعیت بازدیدکننده نخواهد بود.
جنبه سوم: راه‌های دسترسی از جهت جاده و مسیر است که محدود به اتوبان خلیج فارس و یکی دو راه فرعی موازی با آن است. تجربه دو ساله ما در ایام نمایشگاه کتاب در شهرآفتاب آن است که صبح‌ها از پل شهید کاظمی در اتوبان آزادگان تا عوارضی قم و بعد از ظهرها بالعکس دارای ترافیک سنگین بوده است. متأسفانه هم زمان شدن شلوغی بهشت زهرا در روزهای پنجشنبه و جمعه با شلوغی نمایشگاه از مواردی است که نه قابل اغماض است و نه قابل رفع شدن. اگر این معضل ترافیک در حوالی شهرآفتاب را وسیع‌تر مورد بررسی قرار دهیم متوجه مشکلات عدیده‌ای می‌شویم که این ترافیک برای مسافران فرودگاه امام خمینی، شهروندانی که به مزار بهشت زهرا می‌روند و مردمی که قصد مسافرت به سمت جنوب را دارند یا قصد ورود به تهران را دارند، بوجود می‌آورد. اتوبان و جاده قدیم قم مهمترین شاهراه حیاتی تهران به سمت جنوب است که در طول حداقل ۱۰ روز، شاهد اختلال جدی است. بنابراین ترافیک سنگین در مسیر شهرآفتاب و امکانات دسترسی به هیچ وجه وضعیت مطلوبی نداشته و این درحالی است که مهمترین دلیل انتقال نمایشگاه کتاب به شهرآفتاب، پرهیز از مشکلات ناشی از ترافیک شهری بوده است.
قابلیت‌ها، امکانات و فضاهای داخلی شهرآفتاب
مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی درباره خود سازه شهرآفتاب نیز اشاره کرد: طرح نهایی و بلند مدت برای ساخت نمایشگاهی بین المللی با وسعت و امکانات کافی می‌تواند برگزاری نمایشگاهی با وسعت نمایشگاه کتاب را قابل توجیه سازد ولیکن با وضع موجود، خیر! نگاهی به اطلاعات موجود در پایگاه اینترنتی نمایشگاه شهر آفتاب می‌تواند فاصله بسیار زیاد بین فازهای اول و دوم را مشخص‌تر کند که در زیر به آن اشاره می‌کنم؛
فاز اول: در فاز نخست، فضاهای زیر بهره برداری شده است که شامل: نخست فضای دائم مسقف نمایشگاهی شامل سه سالن جمعاً به مساحت ۲۵ هزار مترمربع. دوم: فضای موقت نمایشگاهی (چادر) در حدود ۲۸ هزار مترمربع که در فازهای بعدی با سالن‌های دائمی جایگزین خواهد شد. سوم: سالن ملل با مساحتی بالغ بر هفت هزار مترمربع. چهارم: فضای اداری با مساحت ۲۴ هزار مترمربع در ۲ طبقه. پنجم: ساختمان‌های جنبی خدماتی (رستوران، کافی شاپ، فروشگاه و …) هرکدام با مساحت ۲ هزار مترمربع.
فاز دوم: در فاز دوم و در طرح توسعه مجموعه نمایشگاه‌های بین المللی شهر آفتاب پروژه‌های زیر پیش‌بینی شده است: نخست، توسعه و احداث سالن‌های مسقف نمایشگاهی به مساحت حدوداً ۱۰۰ هزار مترمربع. دوم: احداث سالن همایش به مساحت حدوداً ۳۲ هزار مترمربع. سوم: پارکینگ طبقاتی با ظرفیت ۷۵۰۰ خودرو. چهارم: دو مرکز تجارت بین الملل دارای دفاتر بازرگانی، نمایندگی شرکت‌ها، فضای اداری و پارکینگ‌ها به مساحت حدوداً ۱۵۲ هزار مترمربع. پنجم: احداث فضاهای خدماتی و رفاهی بصورت ۸ ساختمان جنبی به مساحت حدوداً ۱۶ هزار مترمربع. ششم: مسجد بزرگ نمایشگاه با مساحت بالغ بر ۱۲ هزار مترمربع. هفتم: احداث ۲ هتل ۵ ستاره ۳۵۰ اتاقه به مساحت تقریبی ۱۶۰ هزار مترمربع. اگر فضاهای چادر موقت (۲۸۰۰۰ متر) را از فاز اول کنیم و فضای لازم برای ۷۵۰۰۰ پارکینگ طبقاتی را به فاز دوم اضافه کنیم، فاز اول حدود ۱۰ درصد فاز دوم خواهد بود! سوال مهم آن است که آیا برای فاز اول ادعایی، می‌توان اطلاق فاز کرد؟ به بند ۲ در قسمت فاز اول توجه بفرمائید. فضای چادر نمایشگاهی را چگونه می‌توان جزو فاز اول نمایشگاه بین المللی! قلمداد کرد؟
وی افزود: حال، بگذریم از تأسیسات برق و تلفن و اینترنت و دکل‌های تلفن همراه و آب و فاضلاب و سرویس‌های بهداشتی موقتی و… که چقدر پر هزینه و پر زحمت برای تأمین امکانات اولیه نمایشگاهی در دوسال گذشته تأمین شده و تاکنون هیچ اقدامی برای دائمی کردن آن تأسیسات با استانداردهای علمی صورت نگرفته است. نماد شاخص نمایشگاه شهر آفتاب، سالن‌های سه قلوی موجود است که در نمایشگاه قبلی شاهد ریزش آب از سقف و بالا زدن آب فاضلاب از کف بودیم. پیاده‌روهای بسیاری بدون زیرسازی، کف سازی شده که هم اکنون نشست کرده و در مواردی خطر ریزش و سقوط به درون چاه و گودالی وجود دارد. فضاهای چادر که دیگر قابل توصیف نیست از گرما، دم شدید، گرد و خاک و ریزش آب به دنبال آن، خطر برق گرفتگی بخصوص در سالن کودکان! نتیجه گیری این سنجه با خوانندگان.
حسینی نیک اضافه کرد: خلاصه آنکه نمایشگاه شهرآفتاب اگرچه باتوجه به حجم سرمایه گذاری و ایجاد زیرساخت‌ها، جزو سرمایه‌های ملی محسوب می‌شود و وجود آن برای کلان شهری مانند تهران، لازم و ضروریست لیکن تا زمانی که راه دسترسی جایگزین و فضاها و امکانات لازم بطور کامل ایجاد نشده، نباید و نمی‌توان نمایشگاهی مانند نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را در آن برگزار کرد.
بررسی مصلای امام خمینی (ره) برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران
مدیر مسئول انتشارات مجد در توضیح مکان مصلای تهران نیز گفت: در سال ۱۳۸۳ که سال پایانی دولت هشتم (آقای خاتمی) بود، اولین چالش مکانی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران توسط شهردار تهران (آقای احمدی نژاد) به بهانه جلوگیری از ایجاد ترافیک ایجاد شد. مقاومت شهرداری تا اواخر سال ۸۳ ادامه داشت و بالاخره با وساطت آقای مهندس چمران به عنوان رئیس شورای اسلامی شهر تهران مقرر شد تا با اتخاذ تدابیر ویژه از قبیل تغییر ساعت فعالیت نمایشگاه و باز کردن خیابان صدا و سیما و همکاری مجموعه ورزشی انقلاب برای در اختیار گذاشتن پارکینگ و… نمایشگاه همچنان در محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی برگزار شود. تا آنجا که بخاطر دارم، شهرداری به ازای موافقت خود، تصرفاتی در اموال شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین المللی داشت و برچسب‌هایی را بر در بعضی از سالن‌ها به نشانه اموال شهرداری زده بود ولی بهرحال این دعوا ختم به خیر شد و در اردیبهشت ۸۴، نمایشگاه هیجدهم در همان محل دائمی برگزار شد.
نویسنده کتاب «کلیات حقوق نشر» ادامه داد: از قضا، در انتخابات خرداد سال ۸۴ یعنی بعد از برگزاری نمایشگاه کتاب، آقای شهردار شد رئیس جمهور و دولت نهم بر سر کار آمد. اولین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این دولت، آقای صفار هرندی بود. خوب، خیلی زود زمان برنامه ریزی برای برگزاری نمایشگاه نوزدهم فرا رسید و مکان نمایشگاه بدون انعکاسی در خارج از وزارت ارشاد، همان محل دائمی انتخاب و نمایشگاه برگزار شد. در مراسم افتتاحیه نمایشگاه (اردیبهشت ۱۳۸۵)، رئیس جمهور به صراحت از انتخاب مکان نمایشگاه انتقاد کرد و متذکر شد که سال آینده یا مکان نمایشگاه تغییر خواهد کرد یا وزیر! سال بعد، وزارت ارشاد برای برگزاری نمایشگاه بیستم با چالش مهم مکان مواجه بود که بالاخره مصلی نهایی شد. مصلایی که بجز شیستان و سرویس‌های بهداشتی چیزی نداشت. اینچنین، قصه آوارگی ناشران و اهالی کتاب آغاز شد و حکایت چادرنشینی که هنوز ادامه دارد. این مقدمه را نگفتم که داغ دلمان تازه شود، فقط خواستم یادآوری کنم که مصلی چگونه انتخاب شد. بدون شک بعد از محل دائمی نمایشگاه‌ها، مصلی دارای مزایایی بود که انتخاب شد.
موقعیت شهری و جغرافیایی مصلی
نویسنده کتاب «مبانی نظری و فقهی حقوق مالکیت ادبی و هنری» درباره موقعیت شهری و جغرافیایی مصلای تهران گفت: موقعیت شهری و جغرافیایی مصلی، مهمترین مزیت و شاید مهمترین مزیت قابل ذکر است. قرار گرفتن در قلب تهران بدین معنا که از همه جوانب و اطراف تهران با یک فاصله ثابت قابل دسترسی بوده، بسیار حائز اهمیت است. از آنجا که مخاطبان نمایشگاه از همه اقشار در جای جای تهران و میهنمان هستند، مرکز بودن مانع از افزایش مسافت برای بیشتر بازدیدکنندگان خواهد بود. این مزیت دقیقاً نقطه ضعف دو گزینه دیگر یعنی شهرآفتاب و محل دائمی نمایشگاه‌هاست چراکه یکی در جنوب و دیگری در شمال باعث می‌شود تا عده‌ای از مخاطبان مسافت بیشتری را طی کنند. در این سنجه باید به موضوع مهم دیگری نیز اشاره کرد و آن کاربری مصلاست. این موضوع یکی از موضوعات مطرح شده توسط مخالفان برگزاری نمایشگاه در این مکان است که البته به درستی باید این ضعف را قبول کرد چراکه معماری نمایشگاهی یکی از شاخه‌های مهم رشته معماری بوده و برای طرح و اجرای آن نیازمند متخصصان و امکانات ویژه است. علاوه بر سازه، امور مهم دیگری مانند تأسیسات، ایمنی در برابر حوادت غیر مترقبه، آتش سوزی، آبگرفتگی و… نیز مطرح هستند.
اگر این معضل ترافیک در حوالی شهرآفتاب را وسیع‌تر مورد بررسی قرار دهیم متوجه مشکلات عدیده‌ای می‌شویم که این ترافیک برای مسافران فرودگاه امام خمینی، شهروندانی که به مزار بهشت زهرا می‌روند و مردمی که قصد مسافرت به سمت جنوب را دارند یا قصد ورود به تهران را دارند، بوجود می‌آورد. اتوبان و جاده قدیم قم مهمترین شاهراه حیاتی تهران به سمت جنوب است که در طول حداقل ۱۰ روز، شاهد اختلال جدی است. بنابراین ترافیک سنگین در مسیر شهرآفتاب و امکانات دسترسی به هیچ وجه وضعیت مطلوبی نداشته و این درحالی است که مهمترین دلیل انتقال نمایشگاه کتاب به شهرآفتاب، پرهیز از مشکلات ناشی از ترافیک شهری بوده است
حسینی نیک گفت: اصولاً قداست محل نماز و عبادت مانع مهمی برای برگزاری هرنوع فعالیت دیگری است و این را باید پذیرفت اما با اندکی تساهل و تسامح می‌توان استدلال موافقان را نیز شنید: عنوان این مجموعه را مجتمع فرهنگی امام خمینی نهاده‌اند اما غیر از مراسم عبادی و مذهبی، چه کاری فرهنگی‌تر از کتاب و مطبوعات وجود دارد که در آن انجام شود؟ اختصاص مجموعه‌ای با این وسعت، بنا و امکانات، فقط برای مراسم عبادی آن هم با وجود پایگاه باسابقه‌ای مانند دانشگاه تهران برای برگزاری نماز جمعه می‌تواند مصداق اسراف باشد. مصلی یک سرمایه ملی است که علاوه بر نماد مذهبی در تهران می‌تواند پایگاه مهم فعالیت‌های فرهنگی و از جمله نمایشگاه کتاب و مطبوعات و دیگر محصولات فرهنگی باشد. البته انتقاد از برگزاری نمایشگاه‌های غیر مرتبط با امور فرهنگی و کاملاً اقتصادی یا تجاری در مصلی، انتقاد واردی بوده و مسئولان امر باید به این مهم توجه نشان دهند. همکاری مجتمع فرهنگی امام خمینی با نهادهای فرهنگی بخصوص در حوزه کتاب مانند تشکل‌های نشر می‌تواند علاوه بر نمایشگاه بین المللی کتاب، موجبات برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و فصلی را نیز فراهم سازد. بنابراین از جهت موقعیت شهری و جغرافیایی، می‌توان مصلی را دارای مزیت کافی دانست.
ترافیک شهری و امکانات دسترسی مصلی
نویسنده کتاب «سیاست جنایی ایران در حمایت از حقوق تألیف و نشر» اضافه کرد: قرارداشتن مصلی در قلب تهران باعث می‌شود بازدیدکنندگان مسافت کمتری برای رسیدن به نمایشگاه طی کنند و بطور کلی در مسیر رهگذران بیشتری قرار دارد. از طرف دیگر، چهار خیابان و بزرگراه در چهار طرف مصلی باعث تقسیم شدن انبوه بازدیدکنندگان در جهات مختلف شده و آمد و شد را تسهیل می‌کند. راه‌های ارتباطی مصلی با وجود دو ایستگاه از مترو در بالا و پایین، بهتر از دو گزینه مکانی دیگر است. استفاده از خودرو شخصی با وجود امکانات دسترسی می‌تواند کمتر صورت گیرد. البته وجود پارکینگ‌های متعدد در مکان‌هایی که قبلاً سالن‌های دانشگاهی، کودک و آموزشی بوده با وجود سازه‌های جدید در مصلی می‌تواند لااقل مشکل پارکینگ ناشران را حل کند.
قابلیت‌ها، امکانات و فضاهای داخلی مصلی
حسینی نیک سنجه سوم مصلی برای برگزاری نمایشگاه کتاب را نیز به این شرح توضیح داد: اگرچه فضاسازی‌های مصلی با هدف نمایشگاهی صورت نگرفته و لیکن در شرایط موجود، برای نمایشگاهی به بزرگی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، کمتر مکانی می‌تواند گنجایش آن را داشته باشد. امکانات مصلی برای نمایشگاه بیستم در سال ۸۶ کافی نبود و بسیاری از ناشران و اهالی فرهنگ با برگزاری نمایشگاه در آن مخالف بودند لیکن امروز با وجود ساخت و سازهای جدید می‌توان نمایشگاهی بهتر برگزار کرد. سرویس‌های بهداشتی، خدمات شهری مانند برق، آب، مخابرات و سرویس اینترنت متناسب با حجم بازدیدکنندگان از مزایای مصلی نسبت به شهر آفتاب است.
وی افزود: از جهت فضاهای داخلی، علاوه بر شبستان در طبقه اول و دوم، رواق‌های شرقی و غربی نیز آماده شده و اگرچه از کیفیت سیستم‌های ارتباط شبکه‌ای و تهویه در آنها اطلاعاتی نداریم و لیکن مسقف بودن آنها می‌تواند در شرایط موجود دارای مزیت محسوب شود. بدون شک افزایش تعداد و اندازه غرفه‌ها که هر سال شاهد آن هستیم می‌تواند منجر به بزرگ‌تر شدن نمایشگاه شود و این، نه برای برگزار کنندگان و ناشران مفید خواهد بود و نه برای مخاطبان و بازدیدکنندگان، چراکه خستگی امان آنها را خواهد گرفت. بنابراین برای جا شدن همه ناشران در زیر سقف، باید سیاست انقباضی را برای تخصیص غرفه‌ها اتخاذ کرد. در نهایت، مصلی می‌تواند گزینه خوبی برای برگزاری سی و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در شرایط موجود باشد. البته ممکن است بعضی از همکاران ناشر و مسئولان برگزار کننده از نحوه برخورد مسئولان وقت مصلی گلایه‌مند باشند ولیکن امروز خوشبختانه مدیران فعلی اذعان دارند که برگزاری نمایشگاه کتاب می‌تواند مهمترین و نزدیکترین هدف فرهنگی نسبت به اهداف وجودی مصلی باشد.
محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی
حسینی نیک نخستین مکان برگزاری ادوار مختلف نمایشگاه کتاب تهران را به این شرح معرفی کرد: شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین المللی جمهوری اسلامی ایران عنوان دقیق مالک این محل بوده که در سال ۱۳۳۸ تأسیس شده و جالب است که بدانید در سال ۱۳۴۳ قانونی با عنوان قانون تأسیس شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین المللی ایران به تصویب مجلس شورای ملی می‌رسد. در سال ۱۳۴۶ ساخت این مجموعه آغاز شد و اولین نمایشگاه بین المللی با عنوان نمایشگاه بین المللی بازرگانی آسیایی تهران در سال ۱۳۴۸ در این محل برگزار شده است. اساسنامه این شرکت در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و مستقل از مرکز توسعه صادرات شد. این شرکت از سال ۱۳۵۵ عضو انجمن نمایشگاه‌های بین المللی UFI بوده و از سال ۱۳۸۱ عضو اتحادیه جهانی نمایشگاه‌ها BIE و مسئول برگزاری نمایشگاه‌های اکسپو در جهان است.
وی ادامه داد: همانطور که در مقدمه مکان پیشنهادی دوم یعنی مصلی بیان داشتم و البته توصیه می‌کنم که لطفاً مجدد آن را بخوانید، اردیبهشت سال ۱۳۸۵، آخرین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (نمایشگاه نوزدهم) در محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی برگزار شد و بعد از آن مصلی و بعد شهرآفتاب. بی اغراق شاید اکثریت مطلق ناشران و بازدیدکنندگان، هنوز که هنوز است، معتقدند که بهترین محل برگزاری نمایشگاه بین المللی همان محل دائمی است البته فارغ از فقط یک معضل به نام ترافیک خیابان‌های اطراف نمایشگاه آن هم برای عموم مردم و منطقه نه برای ناشران و بازدیدکنندگان. آیا این معضل راه حلی نداشته که اینچنین اصل نمایشگاه کتاب را تضعیف و به مرز نابودی کشانده‌ایم؟! بگذارید سنجه‌ها را بکار بندیم تا بلکه نتیجه گیریم.
موقعیت شهری و جغرافیایی محل دائمی نمایشگاه ها
نویسنده کتاب «تحلیل وضعیت نشر ایران: مدیریت، حقوقی، اداری، اقتصادی و صنفی» در توضیح و بررسی محل دائمی نمایشگاه‌ها نیز گفت: شاید انتخاب محل دائمی نمایشگاه‌ها از ابتدا جزو مهمترین عوامل موفقیت و مزیت‌های قابل توجه برای شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین المللی است. موقعیت شهری این محل در منطقه‌ای سبز و آرام در شمال تهران با توجه به بلندی آن و دید کافی نسبت به اطراف بی نظیر است. مجموعه ورزشی تفریحی انقلاب، سازمان صدا و سیما و محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی، هر سه در موقعیت بی نظیری از جهت جغرافیایی در پایتخت قرار گرفتند. البته همین مزیت موجب شهرت منطقه و افزایش سکونت و فعالیت‌های تجاری نیز شده و به نقطه ضعف از جهت ترافیک و شلوغی تبدیل شده است. در انتهای این بحث، لازم می‌دانم به موضوع مهمی اشاره کنم و آن چشم طمع بعضی از سازمان‌ها و نهادهای پر قدرت و افرادی که بصورت شخصی این توانایی را در خود دیده‌اند تا محل نمایشگاه‌های دائمی را تصاحب کنند! این نکته را عرض کردم تا مدیران جدید ارشاد و ناشران جوان‌تر هم بدانند که چنین موضوعی هم مطرح بوده است.
ترافیک شهری و امکانات دسترسی محل دائمی نمایشگاه ها
حسینی نیک مسئله دسترسی محل دائمی نمایشگاه‌ها را نیز چنین تحلیل کرد: دسترسی جنوب به شمال از طریق اتوبان‌های چمران، مدرس، یادگار امام و دسترسی‌های دیگر از طریق اتوبان‌های نیایش و کردستان و خیابان سئول علاوه بر خیابان‌های ولی عصر و کارگر برای محل دائمی نمایشگاه‌ها حائز اهمیت است که البته برای برگزاری نمایشگاه‌هایی با بازدیدکننده‌های زیاد، مشکلات ترافیکی برای منطقه ایجاد می‌کند.
وی افزود: اما چرا با وجود این معابر، باز شاهد ترافیک در این منطقه هستیم؟ پاسخ به این سوال نیازمند دانستن چند موضوع است. نخست: امروز ترافیک در شهرهای بزرگ و در بیشتر محل‌های دارای مزیت، همه گیر شده و در بسیاری از این محل‌ها شاهد آن هستیم. دوم: منطقه ولنجک به دلیل موقعیت مناسب و وجود مجتمع‌های تجاری بصورت یومیّه دارای ترافیک سنگین‌تر نسبت به محل‌های دیگر است. (قابل توجه شهرداری که نگران ترافیک ایجاد شده توسط نمایشگاه بوده و همزمان مجوز ساخت مجتمع‌های تجاری مانند پالادیوم در منطقه ولنجک آن هم در یک خیابان فرعی داده است.)سوم: برگزاری نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب با مخاطبان زیاد در هر منطقه از تهران موجب ترافیک سنگین خواهد شد همچنانکه در مصلی و بخصوص در شهرآفتاب شاهد آن بودیم. چطور می‌توان ترافیک و مزاحمت‌های ناشی از آن را برای مناطق شمال شهر، ناپسند و برای مناطق جنوب شهر روا دانست؟! چه رسد به آنکه مشکل موجود در شمال را به جنوب شهر منتقل کنیم. ترافیک ناشی از نمایشگاه کتاب در شهرآفتاب بسیار طولانی‌تر و سنگین‌تر از ترافیک ناشی از این نمایشگاه در منطقه ولنجک است.
حسینی نیک ادامه داد: برای حل معضل ترافیک در محدوده محل دائمی نمایشگاه‌ها باید چند برنامه و راهکار کوتاه مدت و بلند مدت را مدنظر قرار داد. راهکارهای کوتاه مدت شامل، نخست: بازکردن خیابان جنب نمایشگاه و صدا و سیما بین خیابان سئول و اتوبان چمران، که این اقدام می‌تواند بار ترافیکی چمران را که حاصل برگزاری نمایشگاه است، کم کند. دوم: هماهنگی با مجموعه ورزشی انقلاب و سالن کنفرانس کشورهای اسلامی برای در اختیار گذاشتن فضا و پارکینگ. سوم: تغییر ساعت برگزاری نمایشگاه به نحوی که ساعت شروع و پایان نمایشگاه در زمان پیک ترافیک نباشد. چهارم: اختصاص خط ویژه بی آر تی با تعداد اتوبوس‌های کافی برای جابجایی مردم از نقاط دیگر شهر به محل نمایشگاه و پنجم: تبلیغ عمومی برای عدم استفاده از وسایل نقلیه شخصی. بعضی از این موارد در سال‌های ۸۴ و ۸۵ که بر سر برگزاری نمایشگاه کتاب در محل دائمی نمایشگاه‌ها اختلاف بود، انجام شد (بخصوص باز کردن خیابان صدا و سیما) و همکاران باسابقه تأیید می‌فرمایند که از بار ترافیک به شدت کاسته شده بود.
مدیر انتشارات محد راهکارهای بلندمدت را نیز به این شرح بیان کرد: نخست، ایجاد و ساخت خط مترو از ولنجک به سمت جنوب و اتصال به خط‌های دیگر. دوم: تعریض خیابان صدا و سیما بین سئول و چمران که این امر باتوجه به دولتی و عمومی بودن اراضی و املاک اطراف آن خیابان، فقط نیازمند اراده و دستور اداری است. شورای شهر باید به این دو موضوع توجه ویژه نشان دهد چراکه غیر از موضوع نمایشگاه، منطقه ولنجک در طول سال دارای معضل ترافیک است. تعریض خیابان صدا و سیما می‌تواند برای موقعیت شهری آن سازمان هم بسیار مهم باشد. سوم: ساخت پارکینگ‌های طبقاتی در فضاهای پارکینگ فعلی. نبود پارکینگ در چنین فضاهایی می‌تواند موجب بلاتکیفی و سردرگمی دارندگان خودرو باشد. هزینه اجرای این سه راهکار بلند مدت نسبت به هزینه برگزاری ده دوره گذشته نمایشگاه کتاب را که با سازه‌های موقت انجام شده، می‌توان مقایسه کرد. این مقایسه ممکن است از جهت عدد و مبلغ صحیح نباشد لیکن باید نسبت آنها را با هم سنجید. البته ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است. بنابراین اگر امروز تصمیم بر آن باشد که نمایشگاه بین المللی کتاب را در محل دائمی نمایشگاه‌ها برگزار کنیم باید راهکارهای کوتاه مدت را برای امسال و احیاناً سال آینده بکار بندیم تا بلکه مدیریت شهری، راهکارهای بلند مدت را اجرایی سازد.
قابلیت‌ها، امکانات و فضاهای داخلی محل دائمی نمایشگاه ها
این فعال عرصه نشر درباره امکانات داخلی محل دائمی نمایشگاه‌ها نیز گفت: ساخت سالن‌ها و امکانات در محل دائمی نمایشگاه‌ها مطابق با استانداردهای بین المللی است و اگرچه در طول پنجاه سال گذشته می‌توان آثار کهنگی و فرسایش را در چهره سالن‌ها و دیگر امکانات آنجا دید لیکن هنوز انصافاً قابل اعتناست. مساحت کل محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی در حدود ۸۷ هکتار و مساحت مفید آن ۶۸ هکتار است. تعداد سالن‌ها ۳۵ عدد بوده و متراژ آنها (قابل استفاده) حدود ۸۳ هزار متر مربع است. ۳۵ هزار مترمربع فضای باز نمایشگاهی و بیش از ۲۶ هکتار فضای سبز در محل دائمی نمایشگاه‌ها وجود دارد. از امکانات این محل می‌توان به جایگاه ویژه برای افتتاحیه، اختتامیه و مراسم عمومی، سالن‌های متعدد کنفرانس، مسجد، گمرک، جایگاه ثابت آتش نشانی، پست و دیگر خدمات شهری اشاره کرد.
وی افزود: مکان‌های دیگر غیر از این سه مورد هیچکدام در حد و اندازه نمایشگاه بین المللی کتاب نیستند اگرچه ممکن است در فضای بالای پارکینگ باغ کتاب که دارای وسعت ۳۵ هزار مترمربع است و فعلاً فقط گودبرداری بطور ناقص انجام شده، بتوان چند طبقه سالن با این زیر بنا و با طراحی نمایشگاه کتاب ساخت و البته امکانات دیگر را هم مورد توجه قرار داد.
ازدحام برای کتاب خود یک پدیده فرهنگی است
یحیی ساسانی، مدیر نشر افکار درباره برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در مجموعه شهرآفتاب گفت: بین شهرآفتاب و مصلی من صد در صد موافقم که نمایشگاه در مصلی برگزار شود. این رخداد حتماً باید در شهر برگزار شود. همینکه در شهر ازدحامی برای کتاب برگزار شود و همه ببینند که در شهر بسیاری از مردم برای کتاب حرکت می‌کنند و به سمت کتاب می‌روند این خود یک پدیده فرهنگی است و قابل طرح به عنوان یک زیبایی بصری. این موضوع مهمی است و نباید آن را با سایر مسائل خلط کرد.
وی افزود: اینکه در یک شهر پرجمعیت پرمشکلی در یک روزهایی هزاران نفر آدم برای کتاب جمع شوند، باید آن را قدر دانست نه اینکه آن را به بیابان‌ها برد و محوش کرد. نباید نگران بود که این نمایشگاه باعث ترافیک و… می‌شود. خود این یک اتفاق است که بگوییم هزاران نفر برای کتاب در جایی جمع شده‌اند. مسئولان شهری و مسئولان امور راهنمایی و رانندگی می‌گویند که این اتفاق باعث ترافیک و… می‌شود. وقتی مرحوم اخوان ثالث فوت کرد، منزلشان در خیابان زرتشت بود و ما آن سال‌ها تقریباً همسایه بودیم. زمان تشییع پیکر مرحوم خیابان بند آمد. اگر اشتباه نکنم مرحوم عمران صلاحی بود که گفت: خدا را شکر که بالاخره برای خاطر یک شاعر هم خیابان بند آمد.
ساسانی ادامه داد: برای هر مسئله‌ای شهر بسته می‌شود، حالا یکبار در سال هم برای کتاب بسته شود، چه اشکالی دارد؟ خود این یک اتفاق است. دومین مسئله این است که نمایشگاه کتاب با نمایشگاه اتومبیل فرق دارد. مسجد و مصلی و دانشگاه جای کتاب است. نمایشگاه‌های اتومبیل، فرش، فروش‌های بهاره و… فرق دارند با نمایشگاه کتاب. کتاب جایش در مسجد است. مساجد هم از قدیم‌الایام محل دانش بوده‌اند. در عصر جدید همه چیز تفکیک شده و مسجد یکجاست و حوزه‌های علمیه جای دیگر. چه مصرفی بهتر از کتاب برای مصلای تهران. آن هم ساختمانی به این بزرگی و زیبایی و عظمت.
ساسانی در ادامه با اشاره به این نکته شهرآفتاب باعث ریزش مخاطبان می‌شود گفت: یکبار یا دوبار که نمایشگاه در شهرآفتاب برگزار شد، همه ریزش مخاطب را حس کردند. استرس اینکه مترو سر موعد برسد و اینکه در شامگاه چطور مخاطبان به شهر برگردند، احساس ناامنی و نگرانی را به دست می‌دهد. به نظر متولیان فرهنگی ا جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید محکم مقاومت کنند تا این رخداد از تهران خارج نشود.
این ناشر پیشکسوت به ضعف رسانه‌ها در بازتاب مشکلات ناشران نیز اشاره کرد و گفت: ناشرها رسانه‌ای ندارند و صدایشان شنیده نمی‌شود. صدای اعتراض خانه سینما و خانه موسیقی همیشه شنیده شده است. شما اصلاً صدای اتحادیه ناشران را نمی‌شنوید. ما علیرغم اینکه بزرگترین تولیدکننده آثار فرهنگی هستیم، اما جایی در رسانه‌ها نداریم. در مقابل رسانه نداشتن ما دیگران تا دلشان هم بخواهد علیه‌مان تبلیغات دارند. بزرگترین و قدیمی‌ترین ناشران که این همه خدمات فرهنگی داشته‌اند هیچ جایی دیده نمی‌شوند. آیا همایی‌ها، علمی‌ها و… به اندازه یک هنرپیشه درجه سه مورد توجه قرار می‌گیرند؟ اکنون شرایط به گونه‌ای شده که شما ۱۰ بند کاغذ می‌خواهید بخرید باید هشت و نیم میلیون تومان هزینه کنید. همه ناشران هم اعتراض می‌کنند، کسی صدای آنها را می‌شنود؟ اگر کتابی را تا پیش از شروع سال جدید صفحه‌ای ۳۰۰ تومان قیمت می‌گذاشتیم اکنون باید آن را صفحه ۵۰۰ تا هزار تومان قیمت گذاری کنیم. کتاب هم می‌شود کالای لوکس و تازه طبقه مرفه هم که کتاب نمی‌خوانند.
ساسانی اضافه کرد: نمی‌شود این خیال خام را داشت که مردم نان را کنار بگذارند و بجایش کتاب بخرند. این توقع بیجایی است که پدر خانواده شب وقتی می‌خواهد به منزل برود، بجای پنیر بیاید از من کتاب بخرد. اگر هم بخواهد این کار را بکند من به او کتاب نمی‌فروشم. هنگام محاصره مسکو در جنگ جهانی دوم، صبح یک روزی جنازه یک سرباز روس را که از سرما یخ زده بود پیدا کردند. دیدند که یک او یک ظرفی را کنار خود داشته و داخلش چوب و… می‌ریخته تا آتش روشن کند و گرم بماند. بهرحال این آتش خاموش شده بود و او از سرما یخ زده بود. در جیب همین سرباز مرده کتاب مجموعه اشعار پوشکین را پیدا کردند. و این مجموعه اشعار پوشکین را در آتش نینداخته تا بسوزد و او گرم شود. از جانش بیشتر دوست داشته این کتاب را. الان این همه مجلس و دولت و… ابراز نگرانی می‌کنند از معیشت مردم اما یک کلمه نمی‌گویند که کاغذ هم نیست. به نظرم ناشران هم باید صدایشان را بلند کنند. متأسفانه بسیاری از رسانه‌ها این نکته و این صدا را که اصلاً هم سیاسی نیست، منعکس نمی‌کنند. حتی این اعتراض به سانسور هم نیست. الان دیگر مسئله اول ما سانسور نیست. اصلاً به همه کتاب‌های ما مجوز نشر بدهند، وقتی کاغذ اینقدر گران باشند که نتوان منتشر کرد چه فایده‌ای دارد؟
شهرآفتاب برای ناشران قمی خوب است
روابط عمومی نشرمولی درباره مجموعه شهرآفتاب به مهر گفت: موقعیت مکانی این مجموعه خارج از تهران است. به عبارتی این مجموعه بر لبه شهر قرار دارد و نمی‌شود گفت نمایشگاه «تهران». همکاران قمی ما در روزهای شلوغ زودتر از ما به خانه‌شان می‌رسیدند!
وی افزود: مجموعه شهر آفتاب زیرساخت‌های لازم را ندارد و همه چیز موقت تمهید شده است: از سرویس بهداشتی بگیرید، تا اینترنت. و مسلماً چیزهای موقت خرابی و قطعی‌های مکرر دارد. چیزهای دیگر هم هست که به کیفیت مجموعه باز می‌گردد، مثلاً امکانات برای ناشران و بازدیدکنندگان موقع باران و باد (که در اردیبهشت زیاد است) از صفر هم کمتر است.
ارسال نظرات