شماره ۱۵ دوفصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های تفسیر تطبیقی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پانزدهمین دوفصلنامه علمی پژوهشی « پژوهش های تفسیر تطبیقی» به صاحب امتیازی دانشگاه قم و انجمن ایرانی مطالعات قرانی و فرهنگ اسلامی با مدیر مسؤولی غلامحسین اعرابی و سردبیری علی احمد ناصح منتشر شد.

این فصلنامه در 14 مقاله و 300 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بررسی تطبیقی آرای مفسرین فریقین در مواجهه با آیه بیوت با تکیه بر نقد دیدگاه مشهور

زینب احمدیان؛ حسین علوی مهر

چکیده: آیه ۳۶ سوره نور که به آیه بیوت شهرت دارد، در تعظیم خانه‌هایی است که هر صبح و شام در آنها ذکر و تسبیح خداوند گفته می‌شود و از این رو، خدا به رفع قدر و منزلت این خانه‌ها اذن داده است.

مفسران در تبیین مراد الهی از بیوت مذکور در این آیه، نظرات متفاوت و پراکنده‌ای دارند؛ اما غالباً از بیوت به مساجد تعبیر کرده‌اند. در پژوهش حاضر بر آنیم تا با روش توصیفی و تحلیلی و از خلال بررسی نظرات مفسرین فریقین، این گمانه را تقویت کنیم که برخلاف دیدگاه مشهور، نمی‌توان مسجد را مراد اصلی آیه برشمرد؛ بلکه واژه بیوت تنها با الغای خصوصیات می‌تواند شامل مساجد و دیگر مصادیق مذکور ‌شود.

تحلیل و ارزیابی دیدگاه مشهور چنین به دست می‌دهد که ادله و مستندات این دیدگاه از اتقان کافی برخوردار نیست؛ بلکه ظاهر و سیاق آیه و نیز پشتوانه روایی، نگرۀ جدید را تأیید می‌کند. بر این اساس و چنان‌که از قرائن برمی‌آید، بیوت نه به معنای مساجد که به معنای خانه‌های ذوات معصومین است و از تلائم میان رفعت بیوت و عصمت ساکنان آن، چنین برداشت می‌شود که شرط عصمت ساکنان در ترفیع بیوت موضوعیت دارد.

بررسی انتقادی خوانش مفسران امامیه، معتزله، اشاعره از رابطه مشیت انسان با مشیت خدا در آیه 30 سوره انسان

فاطمه آسائی؛ کاوس روحی برندق

چکیده: جبر و اختیار مسئله‌ای است که از اولین سال‌های ظهور اسلام، ذهن مسلمانان را درگیر خود کرد و پیدایش نظریات مختلف کلامی را سبب شد. سه دیدگاه اساسی در این مسئله وجود دارند که طبق یکی، انسان مجبور است و بر اساس دیگری، اختیار کامل دارد. سومین نظریه که توسط امامیه ابداع شده، عبارت است از اثبات توأمان مشیت خداوند و مشیت انسان. طبق این دیدگاه، مشکل تعارض ظاهری مشیت انسان با مشیت خداوند حل شده و اختیار انسان در طول اختیار خداوند، اثبات می-شود. تحقیق حاضر که با روش گردآوری کتابخانه‌ای و پردازش توصیفی تحلیلی و انتقادی، تهیه شده، در پی آن است که از طریق بررسی، تحلیل و نقد این سه دیدگاه کلامی و جلوه آنها در تفاسیر ارائه‌شده از آیه 30 سوره انسان: «وَ مَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن یشَاءَ الله» قول مختار در زمینه جبر و اختیار را ارائه داده و نادرستی اقوال دیگر را نمایان کند. یافته‌های تحقیق، حاکی از آنند که مهم‌ترین انتقاد وارد بر جبریون، نادیده گرفتن حکمت الهی و اساسی‌ترین ایرادات نظریه تفویض، محدود کردن قدرت و مالکیت خداوند هستند.

کاهش ارزش شهادت زنان در قیاس با مردان؛ تفسیر تطبیقی آیه بقره/282 با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن

سیدمحمود طیب حسینی؛ علی محمد حکیمیان؛ محمدحسن شیرزاد؛ محمدحسین شیرزاد

چکیده: یکی از آیات قرآن کریم که در انتقال به دوره مدرن، نوعی از نابرابری جنسیتی میان مردان و زنان را به اذهان متبادر ساخته، آیه شریفه بقره/282 است که بر مبنای آن، ارزش شهادت زنان در قیاس با مردان، به نصف کاهش یافته است. طیف گسترده‏ای از عالمان تفسیر با طرحِ این مدعا که زنان، موصوف به ویژگی‏هایی چون نقصان در عقل، ضعف در حافظه و ناتوانی در ضبط حوادث هستند، خوانش‏هایی مبتنی بر ارزش‏داوری جنسیتی علیه زنان ارائه کرده‏اند. این خوانش‏ها گرچه تا آستانه سده چهاردهم از رواج بسیار گسترده‏ای برخوردار بوده و به روند تفسیرنویسیِ جهان اسلام جهت داده است، اما در گذار به دوره معاصر و مطرح شدن پرسش‏ها و شبهاتِ نوظهور عصری، زمینه‏های فرهنگی- اجتماعی برای فاصله گرفتن از سنت‏های تفسیری و به موازاتِ آن، پیداییِ خوانش‏های روزآمد از آیه بقره/282 فراهم آمد. در این پژوهش تلاش می‏شود با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن، همه امکان‏های تفسیری که در پیرامون این آیه شریفه پیش افکنده شده است، با رویکرد تطبیقی مورد مطالعه قرار گیرد. پژوهش حاضر نشان می‏دهد که صاحبان تفاسیرِ نام‏برده کوشیده‏اند با پیش گرفتن سه مسیر متفاوت، فهمی نو از آیه شریفه، متناسب با پرسش‏ها و نیازهای عصری ارائه دهند.

بررسی تفسیری آیات ۳۲-۳۳ سوره «ص» با تأکید بر نقد دیدگاه علامه طباطبایی و علامه فضل الله

رحمان عشریه؛ محمد حسینی پور؛ حامد عشریه

چکیده: یکی از آیات متشابه در قرآن‏کریم پیرامون سیره پیامبران، آیات 32 و 33 سوره «ص» است که مربوط به اشتغال حضرت سلیمان به سپاه اسب‏هاست؛ از آن‏جاکه علامه فضل‏الله، درمواضع بسیاری با رویکرد نقادی به تفسیر المیزان برخاسته است، واکاوی نظرات ایشان و تطابق آراء او با آرای علامه طباطبایی، علاوه بر عیارسنجی انتقادات فضل‏الله علیه پاره‏ای از مفاد تفسیر المیزان و نیز علاوه بر تبیین معانی آیات مورد بحث، پاره‏ای از پندارهای باطل پیرامون پیامبران را نیز هویدا می‏سازد. مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، مبنای تقریرات قابل پذیرش از متشابهات سیره انبیا را با اتکا به محکمات سه‏گانه (شامل محکمات عام انبیا، محکمات خاص آن پیامبر و محکمات سیاق) تعریف کرده و ضمن تبیین محکمات سه‏گانه فوق پیرامون آیات مورد بحث، به واکاوی تطبیقی آراء دو مفسر پرداخته است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که هیچکدام از ایرادات علامه فضل‏الله به علامه طباطبایی ذیل آیات مورد بحث، وارد نبوده، و برخی از آراء صاحب المیزان نیز مورد انتقاد است؛ در پایان، تقریری که با محکمات سه‏گانه سازگار بوده و از ایرادات تفاسیر مطرح پیرامون آیات مورد بحث نیز بری باشد، ارایه شده است.

سیر تحول تطبیق در تفاسیر اهل سنت

لیلا خلج؛ نیکزاد عیسی زاده

چکیده: «تطبیق» با معادل‌هایی نظیر: «موازنه»، «مقارنه» و «مقایسه» بکار رفته است. در شیوه «تطبیق» و «مقایسه» دو یا چند دیدگاه یا مکتب در مورد موضوعی خاص که با یکدیگر سنخیت دارند، مورد بررسی و نقادی قرار گرفته تا وجوه اشتراک و اختلاف آنها مشخص شده و برتری‌ها و ضعف‌های هر یک هویدا شود و در نهایت اولویت یکی بر دیگری به اثبات رسد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که تا قبل از قرن دوم در تفاسیر اهل سنت اثری از تطبیق دیده نمی‌شود بلکه احادیث و روایات مورد قبول صحابه و تابعین بدون در نظر گرفتن دیدگاه مخالف، نقل شده است. در قرن چهارم با شکل گیری مذاهب دیگر و رشد آن نظیر معتزله، برخی تفاسیر در حد جمع آوری نظرات و آراء(موازنه و مقارنه) پیش رفته سپس با شدت گرفتن تحولات سیاسی و اجتماعی، فرصتی برای نقد و بررسی و ابراز نظرات (مقایسه)پیدا شد. این پژوهش، روش توصیفی و تحلیلی را بکار برده و در مسیر تحولات تطبیق و توسعه‌ی معنایی آن به نکته‌ی مهم نوفهمی دست یافته است.

مطالعه تطبیقی «گفتگو با متن» در روش تفسیری شهید صدر و رویکرد هرمنوتیکی گادامر

امید قربانخانی

چکیده: «گفتگو با متن» الگوی مشترکی است که هم شهید صدر در تفسیر موضوعی و هم گادامر در هرمنوتیک فلسفی به عنوان عامل تحقق فهم، بر آن تأکید کرده‌اند. از آنجا که رویکرد شهید صدر به «فهم متن قرآن» توصیه‌ای و رویکرد گادامر به «فهم متن» توصیفی است، پژوهش حاضر از رهگذر مطالعه تطبیقی این دو رویکرد، میزان رَوایی دیدگاه روش‌شناختی شهید صدر را مبتنی بر دیدگاه پدیدارشناختی گادامر مورد بررسی قرار داده و به پی‌جویی این پرسش پرداخته‌است که بایدها و نبایدها در روش تفسیری شهید صدر تا چه اندازه منطبق بر هست‌ها و نیست‌ها در هرمنوتیک گادامر است؟ به جهت آن‌که الگوی مذکور در اندیشه این دو متفکّر خاستگاه یکسانی ندارد و تشابه دو نظریه ساختاری است، پژوهش حاضر از نوع «مطالعات تطبیقی کلان مبتنی بر همسانی ساختاری» به شمار می‌آید. بررسی عناصر گفتگو در هر دو نظریه مشروعیت هستی‌شناختی الگوی «گفتگو با متن» در تفسیر موضوعی را به اثبات رسانده و نشان می‌دهد که تفاوت‌های دو نظریه ریشه در اموری خارج از ماهیت و فرآیند فهم دارند و از این‌رو به اعتبار هستی‌شناختی روش تفسیر موضوعی خللی وارد نمی‌کنند.

بررسی تطبیقی مصادیق اعجاز محتوایی از دید مفسران فریقین

لطفعلی عبداللهی واشان؛ مجید معارف؛ سید حسین حسینی بجدنی؛ سمانه زارعی حسین آباد

چکیده: بسیای از مفسران در بررسی موضوع اعجاز در قرآن کریم، بیشتر بر اعجاز بلاغت و فصاحت توجه داشته اند. در حالی که نوع مهمی از اعجاز در قرآن کریم، اعجاز محتوایی است. این نوع اعجاز با مفاهیم درونی قرآن ارتباط دارد و آنچه از تطبیق استنتاج می‌گردد معین آنست که توجه به این نوع اعجاز در طی قرون مختلف با شدت و ضعف‌هایی روبرو بوده‌است. بر همین اساس نیز در این پژوهش با رویکرد تحلیلی - تطبیقی بررسی مصادیق اعجاز محتوایی از دید فریقین پرداخته شده‌است. در تطبیق دو دیدگاه می توان گفت که مفسران شیعه و اهل سنت در بیان ابعاد اعجاز محتوایی همچون اختلاف ناپذیری، اخبار غیبی، جامعیت قرآن و اعجاز علمی اختلاف چندانی با هم ندارند و عمده اختلاف دیدگاه آن‌ها، مربوط به شدت و ضعف توجه به این مصادیق است که توجه مفسران اهل سنت در قرون اولیه به این مولفه ها بیشتر بوده‌است، ولی در دوران معاصر دانشمندان شیعه توجه فزون‌تری به این مولفه‌ها داشته‌اند. بررسی عمیق‌تر دیدگاه‌های فریقین نشان داد که در مورد بطون قرآن با وجود مسلم دانستن این مولفه در نقل اهل سنت با اندک اغماض از پیامبر(ص) یا صحابه بحثی مطرح نمی شود، در حالی که شیعه بدان اهتمام ویژه داشته‌است.

علل زمینه ساز خرافه گرایی دینی از دیدگاه قرآن کریم با محوریت تفاسیر اجتماعی نمونه و فی ظلال القرآن

مهدی فراهانی؛ سیدکریم خوب بین خوش نظر؛ جعفر تابان(نویسنده مسئول)

چکیده: دراین نوشتار که با روش‌کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمده است،هدف بررسی دقیق‌تر پدیده خرافه‌گرایی دینی و شناخت عواملی‌است که از دیدگاه قرآن دربعضی‌افراد موجب به وجودآمدن این پدیده می-گردد.عواملی‌همچون سودجوئی،دفاع‌از‌مذهب مورد علاقۀ خود و‌سست نشان دادن عقاید مخالفان،افسادگری در دین،استبداد دینی و....گاه نیز بر اثر ضعف باورها و‌اعتقادات دینی افراد،خرافاتی همچون بدعت،تحریف،قیاس‌گرائی، پیروی از متشابهات و یا اشتباهات عمدی یا سهوی ناقل یا شنونده شکل گرفته است.حتی‌گاهی ممکن است افراط و تفریط در مسائلی همچون عقل-گرائی یا نقل‌گرائی یا تسامح در دین یا بزرگ‌نمائی افراد جهت اسطوره‌سازی،از علل به وجود آمدن خرافات دینی به شمار‌ آید.بی‌تردید شناسایی علت‌های خرافه‌گرائی و خرافه پردازی،ازگام‌های بسیار مهم و اساسی در آسیب‌شناسی این پدیدۀ نامیمون به شمار آمده،سازوکارهای پیشگیرانه را پیش روی جوامع دینی قرار می‌دهد و موجب بصیرت‌افزائی در آحاد دینداران می‌گردد تا در ورطۀ خرافه و خرافه‌گرائی‌گرفتار نگردند و ساحت دین و دینداری را از این وصلۀ ناساز و ناجور دور بدارند.نتیجه اینکه تنها با تکیه بر عقل و خردورزی و نیز توکل به خداوند متعال و بالا بردن سطح علم و معرفت و پیروی کامل از تعالیم حیات‌بخش رهبران آسمانی است که میتوان بر این دیو ویرانگر غلبه نمود.

بررسی تطبیقی معنای محصنات در تفاسیر شیعی و سنی تا قرآن

محمدجواد نجفی؛ نرگس بهشتی

چکیده: محصنات در آیه 24 سوره نسا در تفاسیر متقدم شیعه و سنی مصداق های گوناگونی دارد و بر پایه نیازها و زمینه هایی چون سنت نقل ماثورات، گوناگونی رفتار پیامبر و خلفا در برخورد با اسیران و مشروعیت و تقدس خلفا، مفسران پیشین اهل سنت محصنات را به معنای زنان اسیر شوهردار معنا کردند ولی زمینه متفاوت در شیعه مایه آن شد که معنای زن اسیر شوهر دار در تفاسیر پیشین شیعه بیان نشود و آنها بیشتر محصنات را به معنای زن آزاد یا کنیز دانستند. و این تفاوت پس از نگارش تفاسیر جامع نخستین از میان رفت و بازگفت شیعیان و اهل سنت از منابع تفسیری یکدیگر انگیزه شد تمایز نخست میان شیعیان و اهل سنت درباره معنای محصنات، در این تفاسیر دیده نشود. به این ترتیب گویی زمینه و بسترهایی که دستاویز پذیرش یک دیدگاه تفسیری در تفسیرهای پیشین بود، در دوره های بعد چندان مورد توجه قرار نگرفت. به ویژه آنکه بهره مندی برابر از منابع یکدیگر در میان شیعه و سنی نبود و تفاسیر شیعه به دلیل پذیرش دیدگاه مورد پسند تفاسیر پیشین اهل سنت ا زسوی شیخ طوسی، دچار دگرگونی شد

نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه های توجیهی مفسران معاصر پیرامون آیات جهاد ابتدایی

کاظم قاضی زاده؛ زهرا کفایی جلیلی فرد؛ شادی نفیسی؛ نصرت نیل ساز

چکیده: جهاد یکی از ارکان مهم اسلام مورد توجه مفسران و فقها قرار گرفته است. مشهور فقها و بسیاری از مفسران متقدم قائل به جواز یا حتی وجوب دو نوعِ جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی بودند. در یکی دو قرن اخیر به جهت مناسبات گوناگون اجتماعی مانند آزادی عقیده،گروهی از مفسران منکر جهاد ابتدایی هستند زیرا آزادی عقیده و جهاد ابتدایی را در تهافتی آشکار می دانند.گروه دیگر در تبیین خود از جهاد ابتدایی توجیهات و تأویلاتی را ارائه می کنند تا بتوانند از این طریق جهاد ابتدایی را به تأویل جهاد دفاعی برند و در ظاهر تضاد مذکور را حل نمایند. نظرات گروه دوم را می توان در 4 عنوان ذیل قرار داد: 1. جهاد ابتدایی به منزلۀ دفاع از فطرت انسانی 2. جهاد ابتدایی به منزلۀ جنگ پیش دستانه3. جهاد ابتدایی به منزلۀ دفاع برای رفع موانع تبلیغ دین حق 4. جهاد ابتدایی به منزله نفی خرافه و باطل. پژوهش حاضر به این دیدگاه های تأویلی به روش توصیفی _تحلیلی و انتقادی می پردازد و در انتها هیچ یک از آنها را تمام نمی داند؛ زیرا هیچ کدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدایی انطباق کامل ندارد و هم چنین نمی تواند آن تهافت یادشده را به خوبی حل نمایند.

تحلیل تفسیری آیات معرفت شناسی حسی و جایگاه و اعتبار آن در سیر آفاقی

محمد تقی دیاری؛ طلعت حسنی بافرانی؛ طاهره نورحسن فتیده

چکیده: سیر آفاقی، تفکر در طبیعت برای دستیابی به باورهای دینی و تحکیم آن ها بوده، به عنوان یکی از طرق شناخت حقایق جهان هستی، مبدأ، معاد و... مورد تأکید قرآن است. به تصریح آیات ، سیر آفاقی از سه طریق حسی، عقلی و شهودی امکان پذیر است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی با استناد به قرآن و تفاسیر، شناخت حسی و اعتبار آن در سیر آفاقی را بررسی کرده است. با عنایت به آیات، بکارگیری حواس به صورت هدفمند و با جهت گیری صحیح مورد تأکید است و مفسران نخستین گام در مواجهه با پدیده های طبیعت را ، بکارگیری دقیق و حداکثری حواس دانسته، به نقش مهم آن به عنوان درگاه ورود داده ها به قلب برای اندیشه ورزی و دربافت معارف توجه داشته اند. البته با توجه به مشخصه های حواس، نظیر شناخت ظاهری و افقی، معرفت حسی علیرغم لزوم و اعتبار آن در سیر آفاقی، مکفی نبوده، در واقع نخستین گام است که با شناخت عقلی تکمیل و با یافته های قلبی شهودی تعمیق می گردد و نهایت این مسیر، ایجاد باور در انسان و یا تحکیم باورهای دینی اوست.

سنجه های درستی آزمایی احتمالات تفسیری در روش تفسیر قرآن با قرآن بر اساس اصول تحلیل گفتمان

سهیلا پیروزفر؛ فهیمه جمالی راد

چکیده: مقایسه برخی تفاسیر با روش قرآن با قرآن نشان می‌دهد مفسران در گزینش آیات مفسِر متفاوت عمل کرده‌اند و به هنگام تعارض احتمالات تفسیری، به دلیل فقدان سنجه‌ها و معیارهای اعتبار، گاه دچار لغزش یا برداشت‌های تفسیری متفاوتی شده‌اند. این پژوهش، باروش توصیفی-تحلیلی، اصول تحلیل گفتمان را با اصول وقواعد تفسیر قرآن، تلفیق وتطبیق نموده برخی ازملاک های صحت وسقم را شناسایی و معیارهایی را برای ارزیابی روش تفسیر قرآن با قرآن، توصیه وتجویز می‌نماید. با تجمیع آیات روشن می‌شود که سنجه اعتبار آیات مفسِّر و معنی ترجیحی واژه هم‌خانواده معنایی، گاهی به دلیل شواهد تاریخی در متن است نه صرف شباهت سیاق لفظی. سنجه‌های درستی آزمایی احتمالات تفسیری، با تلفیق اصول معناشناسی متن و قواعد فهم قرآن بدست می‌آید که با توجه به بافت کلامی متن (سیاق لفظی) و نگرش سیستمی مفسّر به متن قرآن بدست می‌آید. مهم‌ترین سنجه‌ها بر اساس اصول تحلیل گفتمان متن عبارتند از: بافت متن یا سیاق کلامی، توجه به معنای پایه و معنای سیاقی، توجه به عرف و نظام معنایی واژگان قرآنی، توجه به هم خانواده های معنایی و ترجیح معنی اثبات شده با قرائن نسبت به معنی سیاقی مشابه، توجه به معناشناسی تاریخی اصطلاحات رایج زمان نزول و کاربرد آن در بافت جمله.

تحلیل، نقد و انتخاب رویکرد مفسران فریقین و شبهه قرآنی عصمت یونس (ع): 

سعید عزیزی؛ علی راد

چکیده: ظاهر برخی آیات قرآن کریم به گونه‌ای است که دلالت بر بی‌صبری، سرپیچی و عصیان حضرت یونس(ع) در انجام رسالت خویش داشته و پیامبر اکرم(ص) از همانندی با ایشان نهی گردیده است. همین مساله موجب گشته تا آن حضرت در نگاه برخی مسلمانان متهم به معصیت و عدم عصمت گردد. در مقابل مفسران و حدیث‌پژوهان فریقین تلاش نمودند تا تفسیری صحیح از آیات قرآن و روایات موجود ارائه دهند و ضعف این پنداره را بر ملا سازند. بر پایه نتایج این پژوهش مفسران امامیه دو رویکرد در پاسخ به شبهات عصمت ارائه داده است. الف) ترک اولی، ب) تلقی رخداد واقعه پیش از رسالت یونس(ع). طیف وسیعی از مفسران اهل سنت نیز دو رویکرد مذکور را بیان نموده اما برخی رویکرد معصیت و عصیان یونس(ع) را برگزیده‌اند. در این نوشتار رویکردهای سه‌گانه ارزیابی شده و در پایان نظریه منتخب ارائه شده است. نتایج ارزیابی و نقد رویکردهای مذکور حاکی از آن است که تنها رویکرد قابل قبول و سازگار با آیات قرآن نظریه «ترک عمل افضل و اولی» بوده که از سوی اغلب مفسران فریقین مطرح گردیده است.

بررسی رویکرد تقریبی دو تفسیر التبیان و مجمع البیان در نقل روایات اهل بیت(ع)

سید حسین موسوی دره بیدی؛ امیر احمد نژاد

چکیده: وجود برخی ویژگی های مشترک تفسیری فریقین در التبیان نشان از انگیزه مولف در نگارش یک تفسیر تقریبی دارد. این امر در روش نقل روایات تفسیری به ویژه روایات اهل بیت(ع) اثرگذار بوده است. در سده های بعد روش تفسیری التبیان در برخی تفاسیر شیعه به ویژه مجمع البیان استفاده شده است. از سویی برخی پژوهشگران اهل سنت، روش اعتدال گرای طبرسی در مجمع البیان را ستوده و در نتیجه؛ این تفسیر تقریبی شناخته می شود، اما با توجه به قدمت التبیان و استفاده طبرسی از روش تفسیری طوسی؛ این رویکرد را ابتدا باید در التبیان جستجوکرد.

این پژوهش با روش کتابخانه ای و تحلیل متن به بررسی ویژگی های تقریبی روایی در این دو تفسیر پرداخته است. توجه به منابع غیر شیعی، نقل بسیاری از روایات پیامبر و حضرت علی(ع) از منابع اهل سنت، خودداری از نقل روایات فضایل اهل بیت(ع) و مذمت خلفاء و عدم نقل معارف شیعی به صورت صریح از جمله ویژگی های تقریبی این دو تفسیر می باشد استفاده ازمنابع بیشتر، نام بردن مصادر فریقین به ویژه شیعه، فراوانی روایات شیعی ذیل آیات به ویژه روایات فضایل، از جمله تفاوتهای مجمع البیان با التبیان است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی پژوهشی « پژوهش های تفسیر تطبیقی» می توانند به نشانی ایران - قم – بلوار غدیر دانشگاه قم یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس ptt.qom.ac.ir مراجعه کنند و با شماره تلفن 02532103361 تماس بگیرند.