تشریح اقدامات تحولی حوزه از زبان آیت الله اعرافی

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه های علمیه کشور در دیدار اساتید، فضلاء، مسئولان و کارشناسان آموزشی حوزه به طرح «نکات تحلیلی پیرامون طرح جدید آموزش حوزه» پرداخت که در ادامه متن کامل آن را می خوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم

آغاز سال تحصیلی جدید را به همه حوزویان تبریک گفته، سال سرشار از موفقیت را برای حوزه های علمیه آرزومندم.

در آغاز باید از همه اساتید و طلاب و فضلا و شخصیت هایی که در خصوص طرح جدید مصوب شورای عالی حوزه های علمیه برای سطوح عالی، اظهارنظر و تایید یا نقد کرده اند، صمیمانه و متواضعانه تقدیر و تشکر نمایم، الحمدالله شخصیت های زیادی از اساتید محترم و فضلا و طلاب عزیز نظر دادند از همه آنان تشکر میکنم، چه موافقان و چه ناقدان محترم و تقاضا دارم که این مسیر نقد و بررسی ادامه پیدا کند و مدیریت و شورای عالی نیز مشتاقانه از نظرات و اقتراحات استقبال می کنند و بهره خواهند برد، این برنامه و طرح آزمایشی است و به ارزیابی و بازسازی و اصلاح و تکمیل نیاز دارد و از این جهت از همه تقاضا داریم که در این زمینه همراهی و همکاری کنند.

این نکته هم را تاکید می کنم که قطعاً هدف و غرض اساسی و کلان همه موافقان و ناقدان یکی است و واقعاً همه آنان و ما عزت، عظمت، مجد، صیانت از اصالت و سنتهای حوزه و پاسداری از میراث گرانبها و تاریخی و عمق حوزه و پاسخگویی حوزه را خواهانیم، ممکن است در روش ها و شیوه ها تفاوت فکری یا اختلاف روش ها و سلایق باشد اما علی القاعده بزرگان و استادان گرانقدر و موافقان و ناقدان یک هدف را دنبال می‌کنند و همه ما باید بر اصالت حوزه و صیانت از جایگاه حوزه و حفظ این تراث عظیم پای بفشاریم.

اشاره ای می کنم به دیدگاه هایی که در ارتباط با متون و منابع اصلی حوزه و منابع دراسی حوزه است بعضی نقد دارند و مخالف با تغییر و تعدیل متون سطوح عالی اند و معتقدند که تغییر و حتی در حد تخییر در آن ها درست نیست و دغدغه ها و دلایلی دارند که حاوی نکات مهمی است و برخی از آنها عبارت است از:

۱- ارتباط طلاب و اساتید با متون و منابع و تراث بزرگان گذشته اصل مهمی است و باید مصون بماند.

۲- سنگینی و فخامت این متون موجب عمق می‌شود و تعمق بیشتر ایجاد میکند.

۳- یک نصاب علمی فقهی اصولی برای همه طلاب لازم است و این امر با همین کتاب ها و متون به دست می آید.

۴- این متون آزمایش خودشان را در گذر زمان پس داده اند، ورزیده شده و آزموده شده اند.

۵-به طور کلی باید نسبت به تزلزل در فرایند علمی حوزه حساس بود و از اختلال در روند تربیت نیرو در حوزه و پیمودن مسیر اجتهاد نگران بود.

۶-متون فعلی اکنون دارای اساتید برجسته و شرح ها و تعلیقه های متعدد است و این ها در فرایند تدریس و تدرس موثراند اما متون جدید کمتر از این سرمایه برخوردار است.

۷-هنوز از متون فاخر و برخوردار از همه مزایا محروم هستیم و نباید استعجال نمود.

اینها نکات مهم و قابل توجهی است.

از سوی دیگر شخصیتها و اساتیدی با تغییر در متون موافقند و بر آن هم اصرار می‌کنند، دلایلی هم دارند که عبارت است از:

۱- در حوزه فقه و اصول به رغم عظمت اساتید بزرگ و چهره‌های عالیقدری مثل شیخ انصاری که پایه گذار بودند و موسس بودند و جریان فقه و اصول ما وام دار آنها است و چهره هایی مانند مرحوم بهبهانی و شیخ اعظم و آخوند خراسانی که جریان فکر عمیق اصولی و فقهی را تعمیق دادند و بنیانگذار بودند، اما بعد از مرحوم شیخ و آخوند، بزرگانی مانند مرحوم نایینی، مرحوم آقا ضیا و مرحوم اصفهانی و در دوره های معاصر شخصیت های بزرگی مثل مرحوم حاج شیخ، مرحوم آقای خویی، مرحوم آقای داماد، مرحوم حضرت امام، شهید صدر و دیگر بزرگانی که در طول این دوره گام های بزرگی در تقویت و پیشبرد فقه و اصول بر داشتند و بر این برگ درخشان، نقاطی افزودند و ره آورد فکری آنان در متون فعلی، برغم همه عمق و ارزش آنها، منعکس نیست.

۲- باید به مسائل نو و معاصر و پرسش های جدیدی و مسائل مستحدثه پرداخت و میراث تاریخی حوزه با این پرسش های جدید گره بخورد و پاسخگو باشد.

۳- متن ضمن اینکه باید عمیق و عریق و دقیق باشد اما در عین حال باید روانی لازم را داشته باشد که بتواند با سرعت بیشتر مطالب به طلاب منتقل شود.

۴- طبق سنت حوزه محدوده های امتحانی جمع و جور تر باشد که بیش از دو سه درس از دروس اصلی در برنامه طلبه نباشد تا بتواند مباحثه و عمق پیدا کند و سنت هایی مثل مباحثه و بحث با استاد و عمق و استمرار یابد.

۵- استعدادها و علایق و انتخاب ها متفاوت است و این تفاوت باید در نوع برنامه دیده شود.

این نکات مجموعه ای از مباحثی است که مخالفان و موافقان تغییر متون مطرح می‌کنند، اما آنچه که باید در مورد طرح جدید مطرح کرد این است که در این طرح که مصوب شورای عالی است و برای آن با تعداد زیادی از اساتید و طلاب مشورت شده است و دوستان کار کرده و سعی کرده که یک راه میانه برود که تا حد زیادی قابل قبول همه حوزویان باشد. اگرچه هیچ طرحی نمی شود همه به معنای دقیق موافق آن باشد.

ویژگی های این طرح عبارت است از:

۱- در مورد کتاب شریف مکاسب چون به متن بدیل متقن دسترسی پیدا نشده است عینا باقیمانده است و تنها مکمل هایی برای آن پیش بینی شده و فقط محدوده‌های امتحانی تغییر کرده است تا لطمه‌ای به نحوه تدریس اساتید وارد نشود. بنابراین متن مکاسب همچنان بدون بدیل و به عنوان محور باقی مانده و صرفا بعضی از مکمل ها برای آشنایی طلاب با مباحث جدید و گره خوردن مباحث کتاب با مباحث امروز پیش‌بینی شده است.

۲- در حوزه اصول، کتاب شریف رسائل همچنان حفظ شده است و بدیل کلی ندارد و غیر از تغییر در محدوده‌های امتحانی، مکملی هم برای آشنایی با مباحث جدید اصول پیش بینی شده است و آن عبارت است از کتاب الفائق.

۳- در کفایه با توجه به نظراتی که وجود دارد مبنی بر اینکه متن حلقه ثالثه میتواند پاسخگو باشد و بزرگانی هم این را می گویند، به عنوان بدیل کاملاً تخییری معرفی شده است.

۴- تعیین محدوده ها فقط برای امتحان است و اگر کسی وقت بیشتری بگذارد و اوقات بیشتری را مصرف کند و بیشتر بخواند تشویق هم خواهد شد و محدوده ها صرفا برای امتحان است.

۵- افزون بر اینها کل برنامه های جاری و قدیم و جدید اختیاری است و هیچ الزامی بر برنامه جدید نیست، ضمن اینکه همه آنها در حدود 80 درصد مشترک اند، و برنامه های نرم افزاری و سامانه ها هم با زحمت زیاد دوستان امکان انتخاب را برای استاد و طلبه فراهم آورده است.

۶- این برنامه به نحوی طراحی شده است که بیشترین اختیار را در نحوه تدریس و تدرّس به اساتید و طلاب می دهد و تلاش شده سنت آزادی درسی بیش از گذشته در آن وجود داشته باشد. اساتید برای اولین بار محدودیتی برای طول مدت درسی ندارند و هیچ نگرانی بابت اتمام محدوده‌ها مانند سابق نخواهند داشت. همان‌طور که تلاش می‌شود در انتخاب محدوده‌ها نیز اختیار داشته باشند. و هر چند حداقل لازم برای امتحان معرفی شده ولی دست اساتید و طلاب برای تمام‌خوانی بیش از گذشته باز می باشد.

۷- در برنامه جدید آموزشی حوزه تعداد امتحانات بیش از گذشته است و لذا طلاب و اساتید نگران ایام خاص امتحانی نباید باشند. این موضوع هم به نشاط علمی طلاب کمک شایانی خواهد کرد و هم با تدبیری که عزیزان آموزش خواهند داشت طلاب عزیز آرامش بیشتری برای درس خواندن و امتحان دادن خواهند داشت که قطعا سبب ارتقای علمی حوزه خواهد شد و در جهت رفع دغدغه عمومی اساتید نسبت به علمیت طلاب قدمی موثر محسوب می گردد.

۸- برنامه جدید ارزیابی و تکمیل می شود و آزمایشی است، الان هم اعلام می‌کنیم هر کس هر نظری دارد منعکس کند، جلسات می گذاریم گفت و گو می کنیم بعد این ها را به شورای عالی منعکس می کنیم.

در متون سطح یک هم بدیل های اختیاری زیادی قرار داده شده است، مثلاً برای الموجز، معالم و حلقه اولی برای اصول فقه حلقه ثانیه و الوسیط و حتی بخشی از قوانین بدیل معرفی شده است و مانند اینها و در هر حال هم آشنایی با متون قدیم امری درستی است و در برنامه ها دیده شده و هم توجه به تحولات معاصر هم لازم است و قطعاً حوزه باید با همدلی و وفاق و هم اندیشی، پیش برود، همه ما عظمت، مجد و کیان حوزه را دنبال می‌کنیم و امیدواریم با این اصلاحاتی که در برنامه به عمل می آید گامی به جلو برداریم و با ارزیابی ان شاءالله بعد هم تکمیل هایی که لازم است انجام خواهد شد من مجددا هم از همه کسانی که در این زمینه کمک کردند همراهی کردند از موافق و ناقد تشکر می کنم و امیدواریم ان شاءالله با این راه میانه ای که انتخاب شده و تخییر کاملی که در همه این ها وجود دارد بتوانیم گامی به جلو برداریم به شکل نسبی ارای بسیاری از بزرگان که در دو طرف مسئله نکاتی دارند در این جمع بشود. ان شاءالله.

برای نقد و بررسی ده ها طرح مهم دیگر حوزه از همه اساتید و محققان و طلاب و فضلای ارجمند یاری می طلبم و از همه بخش ها می خواهم که زمینه آن فراهم آورند و بحمدلله ده ها طرح در زمینه های گوناگون در حال اجرا و اقدام است.