شماره جدید فصلنامه علمی پژوهشی«تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» راهی بازار نشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، فصلنامه علمی پژوهشی«تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» صاحب امتیازی دانشگاه معارف اسلامی با مدیرمسئولی روح الله شاکری و سردبیری محمدرضا جباری منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 182 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

نقش مدیریتی خواجه نصیرالدین طوسی در بحران تمدن اسلامی پس از حمله مغولان

محمد محمدی فر، علی بیات، امیرمحسن عرفان

چکیده:تمدن اسلامی در شرق جهان اسلام در سیر تاریخی خود پس از حمله مغولان و سقوط دولت خوارزمشاهیان و دستگاه خلافت عباسی با بحران و فروپاشی بی‌سابقه‌ای مواجه شد. در این شرایط بحرانی فرصت‌ها و عوامل مختلفی برای تغییرات و بازسازی وضع تمدن اسلامی فراهم آمد. این مقاله با روش تحلیل کیفی به بررسی نقش خاصِ خواجه در بحران یادشده به‌عنوان مسئله اصلی پرداخته و این نتیجه به‌دست آمد که تشخیص بحران تمدنی، نگاه تمدنی و برخی کنش‌های تمدنی وی همچون حفظ سرمایه‌های انسانی و فرهنگی، ایجاد کانون فرهنگی مراغه و سیاست تعامل و هم‌افزایی با عالمان و اندیشمندان مذاهب اسلامی، مهم‌ترین ویژگی‌های نقش خواجه بوده است.       

بررسی نقش ساختار و کارگزار در عدم امنیت اقتصادی دوره قاجار (با تکیه بر عهد ناصری)

زهرا علیزاده بیرجندی، فرشته بیجاری، مجتبی خلیفه

چکیده:مقوله امنیت پیشینه‌ای به بلندای حیات آدمی دارد. در میان گونه‌های مختلف امنیت، امنیت اقتصادی یکی از وجوه امنیت انسانی است که به‌دلیل گستره کارکردی آن بر امنیت سیاسی، قضایی، زیست محیطی و امنیت فردی و جمعی اثر می‌گذارد. با توجه به اهمیت موضوع امنیت اقتصادی، نوشتار حاضر با اتخاذ رویکرد توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد، ضمن بررسی عوامل آسیب‌زا و تهدیدات امنیت اقتصادی در دوره قاجار، تأثیر ساختار و کارگزار را در این زمینه مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. عوامل متعددی در بروز عدم امنیت اقتصادی در دوره قاجار تأثیرگذار بوده که برخی از این عوامل ریشه‌ای و برخی برآیند بافت موقعیتی آن روزگار است. یافته‌های حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که در بروز ناامنی اقتصادی در سطوح فردی و اجتماعی افزون بر ساختار نظام خودکامه قاجاری و کاستی‌های آن (فقدان قانون، دیوان‌سالاری ناکارآمد)، کنش کارگزاران دولتی نیز مدخلیت داشته است. این بررسی همچنین بر تمایز کنش‌های کارگزاران فاسد و کنش‌های ساختارساز و شالوده‌شکن کارگزاران مصلح دلالت دارد.               

سبک‌شناسی مواجهه با بیماران در سیره اجتماعی اهلِ‌بیت (ع)

محمدمصطفی اسعدی 

چکیده:پژوهش حاضر به این مسئله می‌پردازد که سبک مواجهه اجتماعی اهلِ‌بیت با بیماران چگونه بوده است؟ عرصه پژوهش، گزاره‌های سبک زندگی معصومان و به‌طور خاص، حیات اجتماعی ایشان در منابع کهن، اعمّ از تاریخی و روایی است که به روش تحلیلی قابل کنکاش است. براساس یافته‌های پژوهش حاضر، مؤلفه‌های این سبک عبارت است از پیگیری نیازهای مادّی و تأمین نیازهای معنوی بیماران، پاسخ‌گویی درمانی همگانی، مقابله با مرگ‌هراسی و مرگ‌خواهی بیمار، رسیدگی به وضعیت خانواده بیمار، کاستن نقش اجتماعی بیمار و آسیب‌شناسی اجتماعی ارتباط با بیمار. متغیرهای مسئولیت افزای این سبک، شامل پیوستگی اجتماعی (آشنایی، همسایگی، همسفری)، وضعیت معیشتی بیمار و بیماری‌های خاصّ است. متغیرهای محدودیت زا شامل کوتاهی بیماری (سه روز)، بیماری‌های خاص، سوء منش و سوء رفتار بیمار می‌گردد. در نتیجه آشکار گردید در سیره اجتماعی اهلِ‌بیت، علاوه بر تأمین رفاه، آسایش و سلامتی بیمار و اطرافیان بیمار، آموزش، تربیت و معنویت نیز هدف‌گذاری گردیده است.               

بررسی تأثیرات اجتماعی و اقتصادی ظهور استعمار بر شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس در عصر صفوی (سده 10 و 11 هـ . ق)

سلمان قاسمیان 

چکیده:شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس طی دوران اسلامی میراثی فرهنگی و تمدنی را بنیان نهادند، اما طی سده 10 و 11 قمری، تغییر شرایط و ظهور دو جریان هم‌زمان استعمار با مبانی فکری و سیاسی جدید و استبداد حکمرانان نورسیده عثمانی بر حیات اجتماعی آنان تأثیراتی گذاشت. این تأثیرات عمیق بیش از هر چیز ناشی از این مبنای اساسی بود که به‌واسطه تمرکز بینش و روش نوین اقتصادی و فرهنگی عناصر استعماری بر حوزه دریاها، تأثیر استعمار بر ساحل‌نشینان خلیج فارس از نظر کمی و کیفی عمیق‌تر و گسترده‌تر بوده است. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر پدیده استعمار بر جوامع شیعی حوزه خلیج فارس، با رویکردی تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که تأثیر ظهور استعمار بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس چه بود؟ وجود تعارض میان آموزه‌های ظلم ستیزی شیعه با رویه‌های استعماری سبب رویارویی این دو جریان و بروز تأثیرات عمیقی بر حیات اقتصادی و اجتماعی شیعیان طی سده 10 و 11 هجری بوده است.           

تأثیر گفتمان انقلابی چپ بر خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب «نهضت سربداران خراسان» پطروشفسکی

سیدحسن قاضوی، بهاءالدین قهرمانی‌نژاد شائق، حمیدرضا شاملو 

چکیده:نهضت سربداران (736 ـ 783 ق)، در اواخر کار ایلخانان مغول، بر اثر ظلم و تعدّی حکّام مغولی و نبود قدرت مرکزی مقتدر برای جلوگیری از هرج‌و‌مرج رخ نمود و منجر به تشکیل دولت سربداران خراسان شد. این نهضت، به‌دلیل صبغه انقلابی و مردمی‌اش، مورد توجه جریان‌های انقلابی ایران معاصر ازجمله انقلابیون چپ قرار گرفت. کتاب نهضت سربداران خراسان نوشته پطروشفسکی با ترجمه کریم کشاورز، به‌عنوان یکی از روایت‌های اثرگذار پژوهشی درباره سربداران، از منظر گفتمان مارکسیستی به تاریخ این جنبش نگریسته و تاریخ سربداران را در چارچوب گفتمان خود صورت‌بندی و تحلیل کرده است. یافته‌های این پژوهش با استفاده از روش تحلیل گفتمان لکلائو و موفه نشان می‌دهد که چگونه گفتمان انقلابی چپ، طی این کتاب، تلاش کرده تا نهضت سربداران خراسان را بر مبنای گفتمان ماتریالیستی و طبقاتی خویش تفسیر و تبیین کند و گفتمان خود را در قرائت تاریخ این نهضت مبنای روایت و تحلیل قرار دهد.           

 تحلیل گفتمان مشروعیت دولت عباسی در ولایتعهدی امام رضا(ع) بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

احد عبادی

چکیده:این پژوهش، با هدف بررسی نقش «مشروعیت» در حاکمیت مأمون، بر آن است تا با تکیه بر روش گفتمان انتقادی فرکلاف و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، پیش زمینه‌ها و علت‌های پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) را، با واشکافی گفتمان دو سوی درگیر در منازعه ـ مأمون و امام رضا(ع)- تفسیر و تبیین کند و با نگرشی تحلیلی ـ انتقادی بر مقطع تاریخی منتهی به ولایتعهدی امام رضا(ع) در پی حصول به این نتیجه است که مأمون کوشیده، با افزودن ضلع دیگری بر حاکمیت خود، مرکز ثقل مشروعیت را جابه‌جا کرده، توازن قوای هر دو طرف را به نفع خود برهم زند و تلاش او برای بهره بردن از پتانسیل علویان و رهبر ایشان امام رضا(ع) که در بین مسلمانان محبوبیت و مشروعیت و مقبولیت داشته، یک استراتژی حکومتی برای حل «بحران مشروعیت» ایجاد شده از قتل خلیفه مستقر بوده است.          

تحلیل واقع‌گرایانه سیاست خارجی شاه‌عباس اول در قبال قدرت‌های بزرگ

حسین کریمی فرد

چکیده:سیاست خارجی ایران در دوره صفویه عرصه قدرت‌نمایی، جایگاه و شأن شاهان بوده است. تعریف سیاست، منفعت، هویت و مذهب در این دوره تابعی از قرائت و تفاسیر شاه از این مفاهیم بوده است. بررسی اقدامات شاه‌عباس اول نشان می‌دهد عمل‌گرایی، واقع‌گرایی، ایجاد ائتلاف و اتحادهای موقت و بی‌اعتمادی به قدرت‌های بزرگ از عناصر برجسته هویت سیاسی شاه‌عباس بوده که روابط و سیاست خارجی ایران را در این دوره تحت‌تاثیر قرار داده است. روش این پژوهش تاریخی، اسنادی، توصیفی و تحلیلی و روش جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای می‌باشد. سؤال این پژوهش عبارتست از آنکه جهت‌گیری سیاست خارجی شاه‌عباس در قبال قدرت‌های بزرگ متاثر از چه مؤلفه‌هایی بوده است؟ فرضیه این پژوهش عبارتست از آنکه جهت‌گیری سیاست خارجی شاه‌عباس در قبال قدرت‌های بزرگ متأثر از روحیه عمل‌گرایانه و واقع‌گرایانه شاه‌عباس، الزامات و قواعد ناشی از قدرت و معادلات سیاسی و ایدئولوژی شیعی بوده است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی«تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» می با شماره تلفن: 33939977-025 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://tarikh.maaref.ac.ir/مراجعه یا تماس بگیرند.