شماره ۷۲ فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های نهج البلاغه» منتشر شد
شماره ۷۲ فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های نهج البلاغه» با ۹ مقاله منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 72 فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش های نهج البلاغه» صاحب امتیازی بنیاد بین المللی نهج البلاغه با مدیرمسئولی سید جمال الدین دین پرور و سردبیری احمد بهشتی منتشر شد.
این فصلنامه در 9 مقاله و 257 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
بررسی و بازتاب انسان کامل و مقامات آن در نهج البلاغه و شاهنامه فردوسی
پرویز شیبانی
چکیده: انسان کامل از تعابیری است که عرفا در مباحث خود، پیرامون مسائل هستی‌شناختی به کار برده‌اند. انسان کامل، کامل‌ترین تجلّی عینی حق تعالی بوده و از این روی آینه تمام‌نمای جمال و جلال خداوندی و لاجرم واسطه در آفرینش امری و خلقی است. نهج‌البلاغه و شاهنامه به معرفی، تفسیر و تبیین ویژگی‌های انسان‌های والا و کامل پرداخته است؛ بنا بر پژوهش‌های پیشین، این دو کتاب به عنوان منبع مهم در روش‌های دستیابی به آن محسوب می‌شوند. جستار حاضر به بررسی ویژگی‌های انسان کامل و مقامات آن در نهج‌البلاغه و شاهنامه پرداخته و با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بخشی از کلام امام علی (ع) و دیدگاه فردوسی دربارۀ انسان‌های برتر پرداخته اند. نتیجه حاصل از این پژوهش دستیابی به برائت از ویژگی‌های ناشایست و جذب ویژگی‌های پسندیده است؛ آنچه بیشتر در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است؛ سجایای اخلاقی همانند: نیکی و احسان، عدالت و دادگری، خردورزی، وفای به عهد و حفظ اسرار است. این ویژگی‌ها از دریچه علم اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است و هر کدام نشان دهندۀ جایگاه انسان کامل و جامع است. در این پژوهش درک این مفهوم از دریچه علم اخلاق مورد خوانش تطبیقی صورت گرفته و آنچه به دست آمده است، حاکی از آن است که ویژگی‌ها و سجایای اخلاقی و نیز حضور انسان کامل در هر دو کتاب مورد مطالعه، بسامد بیشتری داشته است.
بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه و مقایسه آن با نهج‌البلاغه
ابوالفضل مظهری؛ حسنعلی عباسپور اسفدن؛ محمد علی خالدیان
چکیده: فردوسی حکیم و شاعر برجسته ایرانی با خلق کتاب سراسر پند و اندرز شاهنامه به عنوان شاهکاری حماسی، نماینده و معرّف هویّت ملّی و فرهنگی ایرانیان است. موضوع حکومتِ پادشاهان و مسائل مربوط به حاکم و رعیّت به شکلی فراگیر در بخش تاریخی شاهنامه نمود دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. وی توانسته است فرهنگ و تمدن ایرانی را به اسلام پیوند دهد. با توجّه به تأثیر آموزه‌های دینی و فرهنگ اسلامی در اندیشه‌های حکیم توس و همچنین تأثیر آن بر نگارش شاهنامه و وجود شباهت‌های بسیار آن با آثار دینی، این مقاله به بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه (یعنی از پادشاهی «بهمن» تا پادشاهی «یزدگرد سوم») و مقایسه آن با نهج‌البلاغه پرداخته است. این نوشتار از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای تهیّه و تدوین آن از منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد که در هر دو اثر بر وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم یا پیشوا (لزوم فرمانبرداری از حاکم، رازداری، بیان سخنان نیک و دوری از بدگویی حاکم، وفاداری ، جنگاوری و فرار نکردن از میدان جنگ،) تأکید شده است و این وجه، از وجوه شباهت‌های فراوان هر دو اثر است، با این تفاوت که حکیم توس در مواردی در تقدّس پادشاهان قدری افراط کرده است و اجرای اوامرشان را بی‌چون و چرا لازم دانسته است.
تنهایی و اقسام آن در آینه‌ی نهج‌البلاغه
محبوبه جباره ناصرو
چکیده: «تنهایی» به معنای جداافتادگی و بیکسی، عمیقترین و ریشه ای ترین احساسی است که در تجربه زیستی انسانها وجود دارد و به اشکال مختلف از تولد تا مواجهه با مرگ با همه آدمیان همراه است. در مقاله ی حاضر به بحث درباره ی «تنهایی» و اقسام آن که از جمله مهمترین معضلات بشر امروز است، در آینه ی نهج البلاغه پرداخته ایم تا اقسام تنهایی مطلوب و نامطلوب را از نظر امام علی(ع) مورد واکاوی قراردهیم و جهت استخراج تعریف تنهایی و تقسیمات آن، به شیوه ی کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی، متن نهج البلاغه را محور قرار گرفته است. از نظر امیرالمؤمنین(ع)، تنهایی گاهی سنجیده و از سر آگاهی است، گاه بر اثر باورها، نگرش ها و شیوه ی زندگی فرد است و گاه فراتر از وجوه مادی رفته و تا آگاهی از خویشتن و عدم غفلت از دورن خود ارتقاء مییابد. از نظر امام(ع) اقسامی از تنهایی نامطلوب و معلل اند که برپایه گزینش و خواسته فرد نیست، و قسم دیگری که مطلوب و مدللاند که فرد به صورت سنجیده با کنارهگیری از مردم و با پیشگرفتن هدف های اجتماعی و فردی خود آن را جستجو کرده و به پرورش روح و روان خویش می‌پردازد. در آخر نیز درمان برخی تنهایی های اساسی از نظر امام علی(ع) از جمله انس با خدا، نیایش، کسب فضائل اخلاقی و دوری از رذائلی مانند عجب، کینه و دشمنی بررسی گردیدهاست.
توسعه مفهوم انگیزه خدمت عمومی مبتنی بر نهج البلاغه
علی نقی امیری؛ حسن زارعی متین؛ محمدجواد معتمد
چکیده: انگیزه خدمت عمومی زمامداران و کارگزاران از بنیادی ترین شاخصه های رشد و بلوغ بازیگران سیاسی در ساختار حکمرانی جوامع اسلامی محسوب می گردد. نوشتار پیش رو با هدف توسعه مفهوم انگیزه خدمت عمومی بر اساس منبع ارزشمند نهج البلاغه و در چهارچوب دیدگاه اسلامی صورت پذیرفته است. پس از مطالعه ادبیات موضوع و بررسی دقیق محتوای نهج البلاغه (خطبه ها، نامه ها و حکمت ها) استخراج چهارچوب نظری اولیه مبتنی بر سه سطح انسان شناسی، رفتارشناسی و ساختارشناسی صورت پذیرفته است؛ در ادامه از روش تحقیق کیفی و از استراتژی تحلیل تم جهت استخراج داده های متنی در قالب سه محور پیشایندها، ابعاد و پیامدهای، نظام انگیزه خدمت عمومی در چارچوب نهج البلاغه پرداخته شده است. نتایج این تحقیق در سطح انسان شناسی، شاخصه های شخصیتی آحاد عناصر سیاسی دارای انگیزه خدمت عمومی با مؤلفه محوری انگیزه های والای انسانی و در قالب پنج مقوله خداباوری، حلم، اندیشه ژرف، التزام به حق و شایستگی های محوری را مورد شناسایی قرار داد. سطح رفتارشناسی پژوهش نیز با مؤلفه محوری انگیزه های تعاملی و مقوله های سه گانه ارتباطات استراتژیک، عدالت رفتاری و مهرورزی شناخته می شود و نهایتا سطح ساختارشناسی که بیانگر هنجارها، سیاست ها و خط مشی های حاکم بر نهادها جهت افزایش انگیزه خدمت عمومی است از مؤلفه انگیزه های هنجاری و مقوله های پنج گانه اخلاق اجتماعی متعالی، مراوده استراتژیک، توسعه عدالت عمومی و رفاه اجتماعی، ساختاردهی حکمرانی مطلوب دینی و رهبری معنویت گرا در خدمت مردم تشکیل شده است.
حذف و اضافة برگردان مشتقات باب استفعال و تأثیر آن در ترجمه های خطبه های نهج البلاغه
معصومه نصاری پوزه؛ حسین شیرافکن
چکیده: توجه به کیفیت ترجمه متون دینی از جمله قرآن، نهج البلاغه و حدیث، موضوعی مهم و آشکار است و ارزیابی ترجمه این متون، جهت صیانت از آن ها، ضرورت و اهمیت و ارزش دو چندان دارد؛ از جمله این متون، که تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از آن به زبان فارسی انجام گرفته، کتاب شریف نهج البلاغه است ، اما به‌طورکلی به دلیل کاستی هایی که در ترجمۀ از عربی به فارسی وجود دارد، این ترجمه ها مورد نقد و بررسی بسیاری از ادیبان قرار گرفته‌اند. در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش توصیفی-تحلیلی موارد حذف و اضافه برگردان مشتقات باب استفعال در ترجمه خطبه های نهج البلاغه مورد مطالعه قرار گیرد. براین اساس، داده های مربوط به 11 مورد از مشتقات باب استفعال از کل خطبه های نهج البلاغه انتخاب و در 5 ترجمۀ فارسی نهج‌البلاغه (فیض الاسلام، انصاری، شهیدی، زمانی، دشتی) مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های این پژوهش نشان می دهد، مصادیق حذف و اضافه برگردان مشتقات باب استفعال که به ترجمه-های یاد شده آسیب زده اند، عبارتند از: حذف های نابجا شامل: 1- حذف معانی باب استفعال. 2- حذف صنایع بلاغی. 3- حذف عناصر دستوری و اضافه نابجا شامل: الف- افزوده های تفسیری غیر لازم و نادرست واژگان. ب- افزوده های تفسیری نامناسب واژگان. ج - گسترده گویی در ترجمه واژگان. از نظر کمّی نیز گزارش آماری عملکرد مترجمان در نمونه های مورد بررسی، بیانگر این است که ترجمه فیض الاسلام کمترین و ترجمه دشتی بیشترین تعداد لغزش را داشته اند اما مجموع عملکرد ترجمه های پنج گانه چنان نیست که بتوان آن را مناسب و موفق قلمداد کرد.
سازه مفهومی خرد در نهج البلاغه امام علی (ع)
احمد مسائلی
چکیده: در پژوهش های دینی، مفهوم شناسی واژه ها از نیازهای اساسی به شمار می رود زیرا وارد شدن به مباحث اصلی بر آن مترتب است. مفهوم شناسی واژه ی خرد (عقل) نیز به عنوان مسئله ی اصلی این پژوهش ، در تحلیل و تبیین مباحث مربوط به خردورزی بسیار ضروری است زیرا کاربرد نادرست و نامفهوم آن موجب مغالطه و خلط در موضوع و خروج از بحث می‌گردد این نوشتار با بهره گیری از روش کیفی تلاشی است جهت شناخت و تعریف سازه ی خرد که طی آن علاوه بر واژه شناسی ، به بررسی دقیق مدلول استعمالی و اصطلاحی و نیز جایگاه آن در کل نظام معنایی متون دینی پرداخته و در نهایت به این نتیجه دست یافته است که سازه خرد در مبانی تفکر اسلامی عبارت است از یک حالت نفسانی و کیفیتی روحانی است که بیانگر علم و دانایی و در مصادیقی از علم همانند دور اندیشی و تفکر و زیرکی و عبرت گیری و علم مطبوع و حل مساله بکار رفته است و در مورد پیشینه این تحقیق لازم به ذکر است برای اولین بار به بررسی تحلیل مولفه ای این سازه پرداخته شده و در نوع خود بدیع است و اگر واژه ی خرد به گونه ای صحیح تفسیر و تبیین گردد رشد عقلی بشریت را تضمین می نماید.
کاربست عناصر سینمایی در تصاویر بلاغی نهج‌البلاغه
محمد امین رودینی
چکیده: نهج‌البلاغه از جهت تصویرسازی‌های ادبی و بلاغی از جایگاه و مقام شامخی برخوردار است و امام (ع) قدرت فزاینده‌ای در خلق تصاویر بلاغی و تأثیرگذار از موضوعات و رویدادهای مورد بحث از خود نشان داده است. با تعمق فراوان در ماهیت تصاویر بلاغی موجود در این کتاب نفیس و با مطالعه و آگاهی از دستاوردهای جدید بلاغی، شاهد نزدیکی تصاویر بلاغی نهج‌البلاغه با مختصات تصاویر سینمایی خواهیم بود. تصاویر پویا و فنی امام (ع) به طور شگفت‌انگیزی از عناصر سینمایی موثری برخوردار است که در انتقال مضامین مورد بحث نقش بسزایی ایفا کرده است. این مقاله با تکیه بر مبانی نظری موجود در کتاب‌های نقد سینما، به تعیین و بررسی مهمترین مؤلفه‌های سینمایی و سپس استخراج شواهدی از آن در خطبه‌های نهج‌البلاغه که از صبغه روایی برخوردارند، می‌پردازد تا قابلیت سینمایی و نمایشی تصاویر نهج‌البلاغه نمایان و تحلیل کند. نتیجه پژوهش حاضر نشان می‌دهد که تصاویر بلاغی نهج‌البلاغه به ویژه زمانی که متن دینی از روایت بهره می‌گیرید از عناصر و امکانات سینمایی ویژه‌ای بهره گرفته است. عناصری چون روایت تودرتو و حرکتی، میزانسن، پرسپکتیو، زاویه دید دوربینی، مونتاژ و فرایند تدوین در تصاویر بلاغی امام(ع) کاربرد دارد و در تأثیرگذاری و پویایی تصاویر ارائه شده نقش فعالی ایفا کرده است.
کارکرد عاطفی در ساخت‌های کلامی خطبه جهاد نهج‌البلاغه در پرتو الگوی ارتباطی یاکوبسن
سونیا کهریزی؛ سید مهدی مسبوق؛ مرتضی قائمی
چکیده: رومن یاکوبسن از بنیان گذاران مکتب زبان شناسی نقش گرای پراگ، معتقد است تمامی ساخت های زبانی دارای اهدافی است که باید این جنبه ها را با اشاره به اهداف ارتباطی آن تبیین کرد؛ از این رو، برای ساخت های زبانی با محوریت هریک از شش رکن گوینده، شنونده، پیام، زمینه پیام، مجرای ارتباطی، اجزای پیام، به ترتیب شش کارکرد، عاطفی، ترغیبی، ادبی، ارجاعی، همدلی و رمزگان را معرفی می کند. خطبه های نهج البلاغه با برخورداری از مؤلفه های نظریه یاکوبسن قابلیت تطبیق با این نظریه را دارند. خطبه جهاد چنان که از عنوان آن بر می آید در بیان فضیلت جهاد و پیامدهای منفی رویگردانی از مجاهدت و پیکار است و انتظار می رود ساخت های زبانی آن دارای نقش و کارکرد ترغیبی با هدف شورانگیزی در مخاطب باشد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و الگوی ارتباطی یاکوبسن و با هدف شناخت کارکرد ساخت های زبانی خطبه جهاد سامان یافته است. برآیند پژوهش نشان داد که بر خلاف انتظار، اغلب ساخت های زبانی تعریف شده در نظریۀ یاکوبسن اعم از ترغیبی، ارجاعی، رمزی، عاطفی و همدلی به گونه ای در این خطبه به کار گرفته شده اند که همگی دارای کارکرد عاطفی هستند؛ بنابراین در عین تنوع ساخت، وحدت کارکردی آن حفظ گردیده است.
واکاوی چیستی و چرایی صبر اجتماعی بر مبنای سیره و کلام امام علی (ع)
احسان یاوری؛ فاطمه رمضانی
چکیده: صبر از جمله ملکات نفسانی است که در دین مبین اسلام، به جهت تأثیر بالا بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی انسان ها، بسیار مورد تأکید واقع شده است. با وجود نقش انکار ناپذیر صبر در مراودات جمعی و نقش آن در بهبود وضعیت زندگی اجتماعی، آنچه که بیشتر از جانب محققین و خطبای اسلامی مورد تبیین علمی و فرهنگ سازی واقع شده جنبه فردی صبر است. علی رغم اهتمام تک بعدی به مقوله صبر، سیره و کلام بزرگان دین اسلام برای باورمندان و پویندگان سبک زندگی اسلامی مشحون از آموزه هایی است که هر دو بعد این فضیلت را به غایت مورد تأکید و پرداخت قرار داده اند؛ که از این میان، صبر اجتماعی در سیره و کلام امیرالمؤمنین علی(ع) ، به جهت پیشوایی و رهبری امت نوپای اسلام درآن شرایط و برهه خاص تاریخی، تجلی و فروغ بیشتری داشته است.براین اساس در پژوهش حاضر، سیره و کلام امیرالمؤمنین به عنوان نمونه ای برجسته از بزرگان دین، در راستای تبیین صبر اجتماعی و برشماری مصادیق آن، مورد نظر واقع شده و با بهره گیری از روش توصیفی – استنباطی، پاسخ به این سوالات پی جویی گردیده است: «صبر اجتماعی به چه معناست؟ غرض از آن، و مصادیق آن بر پایه ی سیره و کلام امیرالمؤمنین(ع) چیست؟».نتایج تحقیق حاضر نشان ازآن دارد که صبر اجتماعی در سیره و کلام امام علی(ع)، را می توان در دو مقوله صبوری در تعاملات اجتماعی و صبوری در چالش های اجتماعی خلاصه کرد؛ که صبوری در تعاملات اجتماعی، دربرگیرنده سه عنوان صبر مشفقانه، صبر مصلحانه و صبر مدبرانه بوده و صبوری در چالش های اجتماعی مشتمل بر صبر در برابر دشواری اقدامات اجتماعی، صبر در راه دستیابی به اهداف دور و بلند مدت، صبر در برابر مشکلات و محرومیت های اجتماع، صبر در برابر دسیسه ها و فشارهای روانی می باشد.
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش های نهج البلاغه» می توانند به نشانی قم - میدان شهدا - خیابان حجتیه - روبروی مدرسه حجتیه - بنیاد بین المللی نهج البلاغه با شماره تلفن: 37736440-025یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://www.nahjmagz.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.
ارسال نظرات