سوء استفاده ریاض از فقر در قاره سیاه

محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی بعد از اینکه طی سال‌های گذشته خود را به تخت پادشاهی نزدیک‌تر کرد، تلاش گسترده‌ای برای ارائه چهره‌ای اصلاح‌طلبانه از خود به کار گرفته و وانمود می‌کند که رویکردهای سنتی عربستان به پایان رسیده و مردم این کشور از این پس با آزادی بیان و عمل و رفتار بیشتری زندگی خواهند کرد.

وی با توسعه نمونه‌های زندگی مدرن اروپایی در پروژه‌های کلان تلاش دارد خود را به عنوان یک نئولیبرال معرفی کند، فارغ از اینکه رویکردهای استبدادی با روحیه وی عجین شده است. رفتاری که طی سالهای گذشته نمودهای مختلف آن در ابعاد سرکوب‌های داخلی، افزایش احکام صادره زندان و اعدام ضد مخالفان سیاسی، نقض گسترده آزادی‌های اقلیت های دینی و مذهبی، مهاجران خارجی و نقض حقوق زنان و گسترش فساد شاهد آن هستیم.

از سوی دیگر مقامات ریاض سنگ‌بنای سیاست خارجی خود را مبتنی بر جلب حمایت قدرت‌های غربی برای بقای حاکمیت غیر دموکراتیک خود در عربستان قرار داده‌اند، علاوه بر اینکه تلاش گسترده‌ای در توسعه ایدئولوژی وهابی و تکفیری مبتنی بر این رویکرد در منطقه دنبال می‌کنند که منجر به مداخله گسترده این کشور در امور داخلی دولت‌های دیگر منطقه و بین‌الملل و جنگ افروزی ضد برخی از آنها از جمله یمن شده است.

آنچه در این مجموعه مقالات بررسی خواهد شد، ابعاد سیاست‌های متناقض حاکمیت سعودی در دو عرصه داخلی و بین‌المللی و تشریح نقض گسترده مبانی انسانی در رفتارهای حاکمان سعودی است.

و: مداخلات عربستان در آفریقا

درصد بالایی از جمعیت کشورهای قاره آفریقا را مسلمانان تشکیل می‌دهند، به همین دلیل قاره آفریقا از نظر ایدئولوژیک اهمیت بالایی برای کشورهای عربی و اسلامی و در راس آنها عربستان سعودی دارد. ریاض برگه اسلام در آفریقا را فرصت مناسبی برای نفوذ به این قاره و استفاده از ظرفیت کشورهای آن برای ایجاد یک ائتلاف جدید اسلامی می‌بیند؛ ائتلافی که می‌تواند از آن در پرونده‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی و به طور خاص امور مربوط به اعراب و مسلمانان و روابط خارجی خود بهره ببرد.

اهداف دخالت عربستان در قاره سیاه

عربستان از نفوذ در میان مسلمانان آفریقا ملاحظات امنیتی ـ راهبردی، مذهبی ـ ایدئولوژیک و همچنین الزامات اقتصادی را نیز دنبال می‌کند. یکی از بارزترین جنبه‌های تلاش عربستان برای نفوذ به مناطق اسلامی آفریقا، گسترش ایدئولوژی وهابیت میان آنها بوده است. این سیاست از دهه 70 میلادی با سرعت و شدت بیشتری دنبال شد و به ویژه کشورهای اوگاندا، تانزانیا و کنیا در صدر توجهات مقامات سعودی برای نشر تفکر وهابیت قرار گرفتند.

یکی از اهداف عربستان از نشر وهابیت در آفریقا ترویج افکار ضد شیعی و آموزش عناصر آفریقایی برای حضور در جبهه‌های ضد ایرانی عربستان و گروه‌های تکفیری جهت تحقق اهداف جاه‌طلبانه آل سعود در منطقه است. عربستان سعودی و سازمان‌های مدنی آن با تامین مالی و سرمایه‌گذاری جهت ساخت و راه اندازی ده‌ها دانشگاه، مسجد، مرکز فرهنگی اسلامی، صد‌ها مدرسه و ارائه ده‌ها هزار بورسیه تحصیلی به کشور‌های آفریقایی و جذب معلم و مبلغ دینی، برنامه‌های اشاعه ایدئولوژی سلفی خود را درآفریقا پیش می‌برد.

عربستان سعودی به ویژه در شاخ آفریقا یکی از بازیگران منطقه‌ای فعال در این منطقه محسوب می‌شود که به نظر می‌رسد در کنار پیگیری اهداف سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی خود، ترویج ایدئولوژی و تفکر خود یعنی وهابیت را به صورت جدی و پررنگ پیگیری می‌کند. تاسیس مراکزی چون « بنیاد الحرمین» و « دار الفتوا» و ده‌ها مرکز وهابیت در کشوهای آفریقایی نیز در همین راستا صورت می‌گیرد.

نمودهای راهبرد مداخله جویانه ریاض

نخستین استراتژی عربستان در این زمینه اعطای بیش از 3 هزار بورسیه تحصیلی دانشگاه‌های عربستان سعودی به مسلمانان کشورهای کنیا، تانزانیا و اوگاندا بود. در واقع، دولت عربستان تلاش کرد تا نسل جدیدی از روحانیان وابسته به خود را که در دانشگاه‌های این کشور به خصوص دانشگاه وهابی مدینه تحصیل کرده باشند، در رأس جماعت‌های اسلامی آفریقا قرار داده و موقعیت خود را در شرق آفریقا هر چه بیشتر مستحکم سازد. این امر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و معرفی مذهب تشیع به مسلمانان قاره آفریقا به عنوان مکتبی پویا و انقلابی هر چه بیشتر تشدید شد و از آن زمان، مبارزه با افکار و اندیشه‌های شیعی در رأس برنامه‌های مبلغان وهابی قرار گرفت.

سازمان رابطة العالم الاسلامیة و دیگر سازمان‌های وابسته به عربستان طی چند دهه گذشته، ده‌ها مدرسه قرآنی در شهرها و روستاهای گوناگون منطقه شرق آفریقا احداث کرده‌اند و علاوه بر آن، با کمک به مدارس قرآنی موجود در روستاهای این کشورها، سعی می‌کنند مسلمانان را جذب خود کنند.

در اینجا به بارزترین اقداماتی که عربستان با هدف گسترش ایدئولوژی وهابیت در آفریقا انجام داده اشاره می‌کنیم:

-ساخت مدارس قرآنی و مدارس اسلامی در شهرها و روستاهای گوناگون کشورهای مسلمان آفریقا و اعطای کمک‌های مالی گسترده به مدارس قرآنی موجود.

-احداث کلینیک‌های بهداشتی و احداث اردوگاه های موقتی توزیع غذا، اجناس و کمک‌های دارویی در مناطق قحطی زده.

-اعطای بورسیه تحصیلی دانشگاه‌های اوگاندا، تانزانیا و کنیا به دانش آموزان مسلمان.

-اعزام دانش آموزان مسلمان آفریقا به عربستان.

-توزیع بلیت‌های رایگان حج.

-احداث مساجد در شهرها و روستاها.

-حضور در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی.

-تاسیس سازمان‌های اسلامی وابسته به عربستان در کشورهای شرق آفریقا و احداث ده‌ها باب واحد مسکونی برای شیخ های وابسته به ریاض.

-توزیع سالیانه هزاران جلد کتاب و مجله اسلامی چاپ عربستان در مساجد کشورهای آفریقایی.

• پرداخت حقوق ثابت به مبلغان وهابی برای تبلیغ در مساجد کشورهای قاره آفریقا.

• عرصه‌های مداخله‌های ریاض در آفریقا

  برجسته‌ترین کشورهای آفریقایی که هدف تحرکات ایدئولوژیک عربستان قرار گرفتند، اوگاندا، تانزانیا ، کنیا ، چاد و مالی هستند. در این زمینه می‌توان به ساخت مسجد ملک فیصل در «اِنجامنا» پایتخت چاد با هزینه 16 میلیون دلاری و ساخت مسجد ملک فیصل در «باماکو»، پایتحت مالی با هفت میلیون دلار هزینه و کمک 100 میلیون دلاری به گروه «پنج کشورساحلی» (موریتانی، نیجریه، مالی، چاد و بورکینافاسو) در نشست پاریس در دسامبر 2018 اشاره کرد که این اقدام به منظور ترویج فرهنگ وهابیت در این کشورها انجام گرفت.

  در این بین نیجریه مهمترین کشور در شرق آفریقاست که هدف تفکرات افراطی سعودی‌ها قرار گرفته و هدف از آن تحت فشار قرار دادن اقلیت شیعه در این کشور است. اقدامات دولت نیجریه علیه شیعیان و همچنین رهبر جریان جنبش اسلامی این کشور همواره از حمایت و پشتیبانی عربستان سعودی و گروه‌های تحت حمایت این کشور در نیجریه برخوردار بوده است.

  ظهور قارچ گونه گروه‌های تروریستی و ضد شیعی الشباب در سومالی و کنیا، بوکوحرام در نیجریه و کشورهای همجوار، گروه تروریستی « خالد بن ولید» در مالی که همه آنها ارتباط نزدیکی با گروه تکفیری- تروریستی داعش دارند، با حمایت لجستیکی، مالی و تسلیحاتی مستقیم دولت سعودی امکان‌پذیر شده است و این گروه‌ها تحت حمایت مستقیم ریاض و غرب ، به کشتار شهروندان بی‌گناه و تخریب سرزمین‌های آفریقایی ادامه می‌دهند.

  سودان، اتیوپی، سومالی، اریتره و جیبوتی بارزترین کشورها در شرق آفریقا هستند که عربستان بیش از توجه به گسترش وهابیت در این مناطق، ملاحظات امنیتی و سیاسی با آنها را مد نظر دارد. این کشورها در حوزه مناطق ژئواستراتژیک شامل دریای سرخ، تنگه باب‌المندب، خلیج عدن و نزدیک به کانال سوئز و به طور کلی پیرامون شبه جزیره عربستان قرار دارند.

  اهمیت راهبردی این کشورها برای عربستان سعودی هم‌زمان با آغاز تجاوز علیه یمن در مارس 2015 بیش از پیش آشکار شد. اریتره و جیبوتی به دلیل قرار گرفتن در دهانه تنگه راهبردی باب‌المندب و دریای سرخ و مشرف بودن آب‌های آنها به آب‌های ساحلی یمن اهمیت راهبردی بالایی برای عربستان در عملیات‌های نظامی آن علیه یمن دارند.

  در این بین سودان برجسته‌ترین کشور آفریقایی است که در ائتلاف عربستان برای حمله به یمن حاضر شد. در آغاز مشارکت سودان در جنگ علیه یمن، برخی منابع شمار این نیروها و مزدوران را بین هشت تا 14 هزار نفر برآورد می‌کردند. خود «عمر البشیر» رئیس جمهور مخلوع سودان نیز در سال 2015 میلادی به طور تقریبی شمار نیروهای سودانی شرکت کننده در جنگ یمن را 10 هزار نفر تخمین زد.

  مالی، کنیا،اریتره، جیبوتی، سنگال و مغرب از جمله دیگر کشورهای متعلق به قاره آفریقا هستند که حضور مستقیم و غیرمستقیم آنها در جنگ یمنی در قالب ائتلاف سعودی محرز است.