اهمیت تفکر خلاّق در مسیر رشد یاددهی و یادگیری

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، کارگاه آموزشی «طوفان فکری و بیان تضادها؛ کارآمدی یا ناکارآمدی روشهای تدریس فعلی» در نخستین جلسه پیش رویداد آموزشی تربیتی جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها با حضور اساتید در سالن اجتماعات ساختمان شهید مطهری(ره) برگزار شد.

در این کارگاه، سرکار خانم نجمه نجم استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها به تبیین این موضوع پرداخت و عنوان کرد: وقتی به نظام آموزشی حوزوی نگاه می‌کنیم، افراد و نقش‌های مختلفی می بایست ارتقا یابند تا نظام تعلیم و تربیت حوزه رشد یابد، اما در این رویداد بر دو بال «استاد و طلبه»؛ یعنی بال «تدریس و تحصیل» و بال «یاددهی و یادگیری» تمرکز شده است.

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها تصریح کرد: اگر ما نسبت به شیوه‌های یادگیری کارآمد آشنایی نداشته باشیم، نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد. در جلسه امروز پیش رویداد، هدف اصلی «فکر ورزی» و درگیر شدن ذهن شما اساتید بزرگوار با کلیدواژه ها، عبارات متناسب و مهم با هدف رویداد و طرح مباحث مختلف در زمینه های متفاوت با «مدل طوفان فکری» است.اگر ذهن شما بزرگواران بدین شکل درگیر مباحث مختلف و پیدا کردن ارتباط یا عدم ارتباط آنها با رسالت استادی شما شود، به هدف ترسیم شده نزدیک می شویم. این نکته مورد عنایت باشد که هدف این گونه جلسات، اصلا آموزش نیست و صرفا زمان کوتاه و زمینه ای است برای انگیزه بخشی جهت پیگیری علاقمندان.

وی در ادامه، نقشه راه اجمالی مربوط به سه جلسه برنامه ریزی شده را با عناوین اصلی و زیرعنوان های آن به طور اجمالی توضی داد تا سیر مباحث جلسات برای اساتید روشن تر شود.

توجه به بحث آینده نگرانه در الگوی تدریس

نجم با اشاره به مبحث وزن دهی در خصوص موضوع کارگاه، عنوان کرد: در وزن دهی ارتقای نظام تعلیم و تربیت حوزه معتقدیم افراد مختلف و نقش‌های مختلف باید تأثیرگذار باشند که توازن ارتقا در «روش‌ها و مهارت‌های یاددهی»، «روش‌ها و مهارت‌های یادگیری»، «روش‌ها و مهارت‌های برنامه ریزی درسی»، «روش‌ها و مهارت‌های آموزش پژوهش محور»، «روش‌ها و مهارت‌های "راهبران آموزشی" و "کادر اجرایی" در کنار "کادر علمی"»، «روش‌ها و مهارت‌های ارزشیابی» و غیره لازم است. اما اکنون و در این گام، بر جریان سازی ارتقا توسط اساتید تمرکز داریم و بر این باوریم که اساتید با ممهز شدن در مباحث روشی و مهارتی نوین در تدریس، می توانند ضریب تاثیر قابل توجهی را برای ارتقای دستاوردهای حوزه ایفا کنند.

وی با بیان اینکه عمق واژه معلم، معنایی از پرورش دادن در کنار علم دارد، گفت: اگر اساتید آگاهانه، متخصصانه، عالمانه و محترمانه موج و یا جریانی ایجاد کنند و به عنوان یک معلم پرورش دهنده، مطالبه منطقی داشته باشند؛ این موج می‌تواند باعث تغییر رویه و یا تغییر سیاست و برنامه ریزی مسئولان بالادستی در جهت تحقق مطالبه اساتید شود.

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها در ادامه به مبحث تلاش برای وضعیت سنجی اشاره کرد و اظهار داشت: وضعیت سنجی یک تکنیک پژوهشی است و قواعد تخصصی خود را داراست اما اساتید به عنوان بهترین شاهدان میدانی در عرصه جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها هستند و می‌توانند به صورت تجربی، خروجی‌ها و دستاوردهای مجموعه را ارزیابی کنند. این کار با کمک تکنیک بارش فکری به طور اجمالی انجام شده و در ادامه با در اختیار گذاشتن داده هایی در مورد چراییِ عدم کارآمدی خروجی های جامعه الزهرا، از اساتید خواسته شد که به نقد و بررسی آن بپردازند.

نجم تصریح کرد: ما به کنشگران جدی در عرصه‌های مختلف تبلیغی، پژوهشی، مدیریتی، مشاوره ای و غیره نیاز داریم؛ کنشگرهایی با واکنش سریع که بتوانند در عرصه‌های مختلف و در مواقه ایجاد مسائل مختلف، به طور فعال نقش آفرینی کنند.

وی تأکید کرد: اگر می‌خواهیم طلاب به عنوان کنشگران عالی در آینده کشور باشند، باید ضمن الگوگیری از روش های مطلوب در میراث حوزه و متقدمان، به بحث های روشی و مهارتی نوین در حال حاضر مجهز شده و در ضمن آن، آینده نگرانه الگوهایی را برای تدریس و تحصیل، برای یاددهی و یادگیری طراحی کنیم.

لزوم فعالیت کنشگرانی کارآمد در عرصه تدریس

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها با اشاره به برداشت اساتید از وضعیت موجود، به ارائه نکاتی در راستای ذهن ورزی نسبت به وضعیت موجود و روش‌های تدریس موجود پرداخت و در ادامه تأکید کرد: ما در عرصه تدریس نیز به کنشگرانی فعال نیاز داریم؛ ما باید برای قبل از جذب طلبه تا فرا فارغ التحصیلی برنامه داشته باشیم، ما حتی باید برای ایام مرخصی طلاب برنامه داشته باشیم تا احساس رکود و توقف نداشته باشند. اگر طلبه ای برای فرزندآوری مرخصی گرفته است حتی در همان ایام هم بایستی احساس رشد و ارزشمندی را به او بدهیم. انجام این کار با برنامه و با آموزش چند روش و تکنیک میسر است. شایسته است شرایط رشد علمی را با مدل های ساده برای آنها فراهم کنیم تا در ایام مرخصی با ارزشمندی مادری کنند و تصور نکنند که از مرحله تحصیل عقب مانده اند.

نجم در ادامه به مبحث منبع شناسی اشاره کرد و به معرفی کتاب‌های متعددی درباره الگوهای تدریس، روش‌ها و فنون آموزش، ابزارهای موفقیت در تدریس، مهارت‌ها و راهبردهای آموزش و یادگیری، روانشناسی انگیزشی و یادگیری و غیره پرداخت و ارتباط هر منبع را با وضعیت سنجی بالا و روش‌های تدریس اساتید و نیز برنامه رویداد مورد بررسی قرار داد. این معرفی ضمن آشنایی اساتید با منابع مختلف، زمینه ای برای طرح مسائل مختلف در مبحث روشهای نوین تدریس و چگونگی کارآمدی در تدریس بود تا در انتخاب مسئله برای تشکیل گروه های حل مسئله اساتید برای رویداد نیز کمک کننده باشد.

وی خاطرنشان کرد: سطح و عمق محتوا و نیز سناریوهای تدریس، همچنین روشها و تکنیک های یاددهی در سطوح مختلف تحصیلی باید متفاوت باشد. اما آنچه که باید همیشه مورد توجه اساتید سطوح تحصیلی دو، سه و چهار قرار گیرد، این است که به کنجکاوی، حساسیت و دغدغه مندی، خلاقیت و فعالیت طلاب و تقویت گفتگومحوری و تقویت قوای تحلیلی طلاب توجه داشته باشند.

مشاور طرح و برنامه مدیر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها بیان داشت: اگر اساتید با تکنیک‌های حل مسئله آشنا باشند و جلسات را بر اساس تکنیک حل مسئله پیش ببرند، طلاب بیشتر همکاری می‌کنند و حضور فعال خواهند داشت.

امروز برخی میراث حوزوی مورد غفلت واقع شده است

نجم با بیان اینکه ما تکنیک‌هایی در پژوهش داریم که در تدریس بسیار مهم هستند، عنوان کرد: در روش‌های تدریس تکنیک‌ها بسیار اهمیت دارند؛ تکنیک‌ها و سواد رسانه به ما کمک می‌کند، طلبه امروز با قابلیت های به روز، احساس ‌کند که ما او را درک می‌کنیم، می‌فهمیم و متناسب با نیازها و ظرفیت های روز دین و میهن به او کمک می‌کنیم.

وی با بیان اینکه امروز برخی میراث حوزوی مورد غفلت واقع شده است، تصریح کرد: حوزه علمیه در آموزش پژوهش محور سابقه دارد و ما باید به آن افتخار کنیم و روش های مطلوب گذشته را احیا کنیم. علاوه بر بتوانیم در این امر به نظریه های آموزشی و روشهای تعلیم و تربیتی متناسب با بوم و اقتضائات حوزه در عصر امروز با نگاه آینده نگرانه برسیم.

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها عنوان کرد: وقتی در مورد آموزش پژوهش محور صحبت می‌کنیم، برخی تصور می‌کنند که خروجی این نوع آموزش فقط باید مقاله باشد، در حالیکه اینگونه نیست. بلکه آموزش پژوهش محور به معنای استفاده از تکنیک‌ها و روشهای مختلف پژوهشی (نه به صورت قطعه ای جدا از آموزش و تدریس) بلکه کاملا همنوا با تدریس استاد است. به عبارتی در زیست تدریس استاد مشاهده می شود و طلبه با آن در ایام یادگیری، زیست می کند تا ملکه وجودی اش شود و خروجی آن در قوت تحلیل و استنباط و قابلیت حل مسئله طلاب دیده شود.

وی اضافه کرد: آموزش پژوهش محور در زیست و سبک تدریس ما اتفاقا وقت اضافه نمی خواهد و اگر درست و بجا استفاده کنیم، تدریس ما را مدیریت زمان می‌کند.

اهمیت هویت طلبگی

نجم همچنین به اهمیت موضوع هویت و نقش طلبگی اشاره کرد و گفت: هویت طلبگی طلاب بسیار مهم است و باید به آن بها و ارزش دهیم تا طلاب نسبت به این مسئله، ضمن «خودآگاهی و آشنایی با منظومه خودآگاهی شان» احساس ارزشمندی داشته باشند و نحوه کارآمدی در نقش های مختلف طلبگی را بدانند.

وی تصریح کرد: اینکه در روش تدریس ما، هویت طلبگی چه جایگاهی دارد، بسیار مهم است و باید راهکارهایی پیدا کنیم تا طلبه نسبت به هویت طلبگی، خودآگاهی پیدا کند.

اهمیت مهارت‌های تفکر در نظام تحلیلی و مهندسی ذهن طلاب و تقویت حسّ معناداری طلبگی

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها با اشاره به مهارت‌های پایه، عنوان کرد: ما ۱۲ مهارت پایه داریم که متأسفانه جدی نمی گیریم، از جمله تمرکز، برنامه ریزی، مدیریت زمان، مدیریت استرس، تکنیک ها، روش‌های مطالعاتی و حل مسئله که پیشنهاد می‌شود اساتید به مهارت‌های پایه توجه اساسی داشته باشند.

نجم با بیان اینکه مهارت‌های پایه برگ برنده ما در آینده حوزه است، افزود: کانون اندیشه طلاب جوان نزدیک به ۵۶ کتاب با موضوع «مهارت‌های طلبگی» چاپ و منتشر کرده است که اولین جلد آن با موضوع «خودآگاهی و مدیریت خویشتن» است، همچنین جلدهای دیگر این مجموعه کتاب به موضوعات آیین طلبگی، مباحثه، جلسه درس، برنامه ریزی تحصیلی، راز بندگی، روند تحصیلی حوزه، خودسازی به زبان ساده، چگونه مطالعه کنیم، شادابی خانواده، چالش‌های طلبگی، حافظه و فنون یادگیری، رازهای نماز، روش تدریس، تبلیغ مجازی و غیره پرداخته است.

وی با اشاره به اهمیت مهارت‌های تفکر، گفت: ما بر مهارت‌های تفکر تأکید داریم، مثلث تفکر واگرا، تفکر خلاق و تفکر سیستمی به تقویت نظام فکری، تحلیلی و مهندسی طلاب کمک کند. این نوع تفکرها حس عدم معناداری را از افراد دور می‌کند.

استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها با اشاره به اینکه طلاب باید نسبت به اصل رسالت طلبگی، فایده دروس، آینده مطالعات تخصصی، چگونگی کاربردی کردن دروس، رابطه منطقی و مهندسی دروس و رشته های مختلف در نظام حوزوی و علوم انسانی اسلامی شناخت داشته باشند، گفت: در حال حاضر طلاب ما مهندسی رشته ها و دروس حوزوی خود را نمی دانند، رابطه آنها را با هم درک نکرده اند، نسبت به معناداری آنها شناخت ندارند، اصلا مختصات خود را در این نظام آموزشی حوزوی بعضا نفهمیده اند. این رویداد قدمی است برای معناداری بیشتر مسیر تدریس و مسیر تحصیل برای طلاب و اساتید و این رویداد قرار است به کمک شما اساتید، یک جریان و موجی ایجاد کند.

در ادامه این کارگاه، بوم‌هایی در اختیار اساتید قرار گرفت و درباره اجزای این بوم توضیحاتی ارائه شد تا اساتید با توجه به گفتگوهای انجام شده در جلسه طوفان فکری به تکمیل آن بپردازند.