نویسندگی دفاع مقدس، تخصص لازم دارد

اشاره: انتشار آثار ادبی اعم از خاطره و داستان درباره حماسه هشت سال دفاع مقدس از اهمیت بسزایی برخوردار است این اهمیت در بیانات رهبر معظم انقلاب به وضوح دیده می شود، ایشان در مورد اهمیت فعالیت هنری در حوزه دفاع مقدس می فرمایند: شما که دفاع مقدس را روایت می کنید، به خصوص آنهایی که روایت هنری می کنند، در واقع آیینه ای هستید در مقابل یک مظهر جمال و جلال که او را منعکس می کنید. شما امروز آنها را در واقع با کار هنری خودتان بازآفرینی می کنید. کار فرهنگی - هنری که روایتگر جهاد مقدس باشد، خود جهاد است.

آقای سید هادی سعادمتند یکی از راویان هنری دفاع مقدس است. او که سابقه 36 ماه حضور در جبهه را دارد و خود از اعضای گردان رزمی بوده، برای نوشتن کتابی درباره جنگ تحمیلی و بدست آوردن حال و هوای دفاع مقدس بیش از 10 سال تلاش در حوزه ادبیات جنگ و دفاع مقدس انجام داده است. حاصل تلاش این نویسنده، کتاب سکوت شکسته است که با استقبال خوب مخاطبان مواجه شده و در سه ماهه نخست انتشار، این کتاب به چاپ چهارم خود رسیده است.

در راستای هفته دفاع مقدس و تجلیل از نویسندگان این حوزه خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی با یکی از نویسندگان این حوزه انجام داده است که در ادامه می خوانید:

رسا - تقریظات رهبر معظم انقلاب بر کتاب‌های دفاع مقدس چه نقشی در ایجاد انگیزه برای نویسندگان و ترغیب مخاطبین برای خواندن این نوع از کتاب‌ها دارد؟

تقریظات رهبر معظم انقلاب یا هر شخصیت معنوی می‌تواند پیش‌برنده باشد و یا اقبال ایجاد کند برای جمع بیشتری که به خدمت یک امری در بیایند، مخاطبین کتاب افراد خاصی هستند و تأکیدات رهبر معظم انقلاب در مناسبت‌های مختلف نسبت به کتاب‌های دفاع مقدس به‌واسطه انگیزه معنوی به خوانندگان و نویسندگان است.

انگیزه معنوی لازمه انجام کارهای مکتوب است؛ ولی کفایت نمی‌کند؛ زیرا بخش زیادی که در این عرصه ورود پیدا می‌کنند در حد نوشتن یک پایان‌نامه و یا نوشتن یک یا دو کتاب فعالیت می‌کنند و بعد این عرصه را رها می‌کنند و نویسنده تا می‌خواهد کامل و پخته شود نیازهای مادی مانع از ادامه فعالیت در این میدان می‌شوند.

بنده بعد از ده سال فعالیت در یک پروژه تحقیقی به نوشتن کتاب سکوت شکسته پرداختم باوجوداینکه خودم نظامی بودم و سابقه حدود 40 ماه جبهه داشتم، باز هم نیاز به پژوهش طولانی برای بررسی منابع و اسناد لازم داشتم و راویان دفاع مقدس را از لحاظ تطبیق گفته‌ها با اسناد باید مورد بررسی قرار می دادم؛ زیرا نویسنده نمی‌تواند هرچه که راوی می‌گوید مکتوب کند.

نویسنده دفاع مقدس باید ویژگی‌ها و مختصات خاصی داشته باشد، نویسنده دفاع مقدس باید در زمینه دفاع مقدس تخصص داشته باشد، مگر می‌شود کسی در مورد پزشکی تخصص نداشته باشد و در این زمینه کتاب بنویسد؟ اصلاً ممکن نیست، اتفاقی که رخ‌داده این است که من اگر افعال را شناختم نمی‌توانم نویسنده شوم، من می‌توانم نگارنده خوبی باشم؛ ولی لزوماً نویسنده خوب نمی‌توانم باشم.

تاریخ شفاهی بریده از آثار مکتوب و مستندات باشد و این دو عرصه نمی‌توانند جدا از هم جلو بروند و نویسنده اگر با حجم زیادی از مستندات جنگ روبه‌رو باشد که در مسیر تاریخ شفاهی قرار می‌گیرد باید به‌صورت شبانه‌روزی و تمام‌وقت وارد این کار شوید، اگر به‌صورت تمام‌وقت وارد کاری شود مسئله ارتزاق و روزی بسیار مهم است که باید تأمین شود.

انگیزهای معنوی برای ورود در این حوزه هنری لازم است؛ ولی برای ماندن در این عرصه نیاز به انگیزه مادی داریم تا بتوانیم یک فرد متخصص در عرصه جنگ یا دفاع مقدس داشته باشیم، اگر انگیزه‌های رهبری نبود شاید ما اکنون با این حجم از آثار دفاع مقدس روبه‌رو نبودیم؛ ولی اگر انگیزه‌های مادی نباشد آثار ما به پختگی نمی‌رسد.

کمبود انگیزه مادی بخشی از طریق ناشران ایجاد می‌شود؛ زیرا وقتی که کار آنها رونق می‌گیرد احساس می‌کنند که کار آنها کامل شده است و به نویسنده‌ها توجه نمی‌کنند و بخشی دیگر به نهادها و افرادی مربوط است که قرار است به معرفی کتاب‌ها بپردازند و کار را رها می‌کنند.

کتاب یک پروژه است نه صرفاً یک مجموعه متونی که در یک کتاب نگاشته شده است و پیرامون این پروژه نیز باید اتفاقاتی رقم بخورد تا ما به یک اثر قابل‌توجه برسیم و مورد استقبال مخاطب قرار بگیرد.

رسا - پیشنهاد شما برای ورود جوانان به عرصه ادبیات دفاع مقدس چیست؟ و چه‌کارهای را برای استفاده از این ظرفیت نسل برای ثبت و نگارش خاطرات و آثار ادبی دفاع مقدس باید داشته باشیم؟

ما با نسلی روبه‌رو هستیم که بعد از انگیزه‌های که رهبر انقلاب ایجاد کرده‌اند می‌خواهند نقشی ایفا کنند و اثری تولید کنند، این افراد که در جبهه نبوده‌اند و جبهه را درک نکرده‌اند، الزاماً باید وقت بگذارند برای خواندن مستندات و منابع دفاع مقدس تا آگاهی لازم از جبهه و جنگ را به دست بیاورند.

کتاب تحلیلی سه‌جلدی که آقای اعلایی نوشته‌اند را فردی که می‌خواهد با جبهه آشنایی داشته باشد باید مطالعه کند و بعد از این کتاب، کتاب‌های مبانی دفاع مقدس که عملکرد نویسی و عملکرد خواهی است و معرفی جغرافیا را می‌کند باید مطالعه شود.

تاریخ شفاهی اطلاعات دقیقی از مختصات جنگ به ما ارائه نمی‌دهد و نیازمند به مطالعه دقیق و گسترده برای دریافت این آگاهی‌ها است.

ما سه عنصر برای روایت دقیق جنگ لازم داریم که شامل زمان، مکان و اسناد است، اگر کسی دفاع مقدس را بخواهد خوب روایت کند باید خود را مسلح به این ابزار کند، راوی به زمان اشراف داشته باشد و در مورد مکان اطلاعات داشته باشد؛ ولی بعضی از افراد دچار اشتباه در مکان‌های مشابه می‌شود؛ مثلاً عملیات والفجر ده در سردشت در منطقه کردستان شکل‌گرفته است؛ ولی با عملیات والفجر سه که در جبهه‌های میانی صورت‌گرفته است جابه‌جا می‌شود به دلیل اینکه هر دو این عملیات در مناطق کوهستانی انجام شده است.

اشراف به مکان و زمان در صورتی محقق می‌شود که اشراف به اسناد وجود داشته باشد، در کتاب معروفی مانند «دا» به دلیل همین عدم اشراف داشتن دچار اشتباهات فاحشی شده است، مثلاً در کتاب می‌نویسد که اول مهر بچه را به مدرسه می‌برد درصورتی‌که در این زمان خرمشهر درگیر جنگ بوده است و مدارس تعطیل بوده است، در صورت وجود خطا اعتبار کتاب از بین می‌رود.

رسا - چه کتاب‌هایی از دفاع مقدس را علاقه‌مند هستید که به دیگران معرفی کنید تا با لایه‌های جدیدی از این جنگ آشنا شوند؟

در محافل ادبی و یا در جواب دوستانی که می‌گویند چه کتاب یا فیلمی از دفاع مقدس را معرفی می‌کنید ناچارا «جنگ و دیگر هیچ» که اثری غیربومی است را معرفی می‌کنم؛ ولی اکنون اگر بخواهم اثری را معرفی کنم، اخیراً با کتاب «بی‌سیمچی تخس» مواجه بودم که روایت یک بی‌سیمچی جنگ است.

کتاب «سکوت شکسته» نوشته خودم نیز یکی از کتاب‌های است که به آن علاقه زیادی دارم؛ فرم جدیدی در کتاب «مسیر قرار» وجود دارد؛ زیرا روایت در بعضی جاهای کتاب دچار آفت می‌شود و بخشی از اطلاعات را به ما نمی‌دهد و این معضل سال‌هاست که در مصاحبه‌های که داشتم به این نتیجه رسیده‌ام که با مطالب راوی کتابی به وجود نمی‌آید؛ ولی به طرحی رسیدم که در کتاب مسیر قرار وجود داشت.

کتاب مسیر قرار روایت 80 رزمنده را در کنار همدیگر در یک سفر را بیان می‌کند و ما در آنجا با تعدد قصه مواجه هستیم؛ اگر بنده با یک جامعه‌شناس مواجه شوم برای شناسایی جامعه‌شناسی جنگ و بستر اجتماعی دهه جنگ این کتاب را معرفی می‌کنم.