ادبیات شفاهی دفاع مقدس از همان روزهای اول جنگ شکل گرفت

اشاره: «جنگ» در طول تاریخ، همواره یکی از دست‌مایه‌های آفرینش ادبی به شمار آمده است، ازآنجاکه این پدیده، نقش مؤثری در شکل‌گیری و فروپاشی تمدن‌های مختلف داشته و تغییرات اجتماعی و سیاسی جهان معمولاً بر پایهٔ آن صورت‌گرفته است، نویسندگان کوشیده‌اند در آثار خود، جنبه‌های مختلفی از این رخداد را به تصویر بکشند.

آن دسته از آثار ادبی که به مسئله جنگ و تبعات آن می‌پردازند را می‌توان درون حوزه‌های ادبیات جنگ و ادبیات مقاومت تعریف کرد و وقوع جنگ تحمیلی هشت‌ساله در ایران نیز باتوجه‌به اهمیت آن، باعث شکل‌گیری جریانی از آثار ادبی در کشور شده است که با عنوان ادبیات دفاع مقدس از آن نام‌برده می‌شود.

در راستای هفته دفاع مقدس و تجلیل از نویسندگان این حوزه خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی با یکی از نویسندگان حوزه دفاع مقدس انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:

رسا ـ سابقه ورود ادبیات دفاع مقدس به عرصه ادبیات ایران را بیان بفرمایید؟

ادبیات شفاهی دفاع مقدس از همان روزهای اول جنگ شکل گرفت؛ یعنی با ورود گزارشگران و خبرنگاران برای تهیه خبر و گزارش برای روزنامه‌ها و تلویزیون آغاز شد و روزنامه‌های آن زمان ستون و یا بخشی را به گزارش از جبهه و یا یادداشت رزمندگان اختصاص داده بودند که بسیار تأثیرگذار بود.

بعد از آن مراکزی چون ستاد تبلیغات جنگ و روابط‌عمومی سپاه و ارتش با دادن برگه‌هایی برای یادداشت، از رزمندگان خواستند که یادداشت‌های خود را در آن برگه‌ها بنویسند و به‌مرور این مراکز با به‌کارگیری نویسندگان جوانی که به جبهه‌رفته بودند به ثبت یادداشت و خاطرات رزمندگان می‌پرداختند و خاطرات رزمندگان دفاع مقدس را منتشر می کرند.

بعد از جنگ دفتر ادبیات و مقاومت حوزه هنری تشکیل شد که ثبت، ضبط و انتشار آثار رزمندگان را به شکل ساختارمند و حرفه‌ای انجام می‌داد که ثمرات کار آنها را می‌توان در کتاب‌های منتشر شده به‌خوبی مشاهده کرد.

رسا ـ آیا شاهد رشد و بالندگی در عرصه ادبیات دفاع مقدس بوده‌ایم؟

تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و ادبیات شفاهی داستانی و غیرداستانی در واقع گره‌خورده به ادبیات دفاع مقدس، چرا که بیست ماه پس از انقلاب جنگ تحمیلی شروع شد و برای اولین‌بار در تاریخ‌ادبیات ما گونه‌ای به نام دفاع مقدس نوشته و شکل گرفت.

به دلیل اینکه دفاع مقدس در واقعیت شکل دلاوری، شجاعت و ایثار به خود گرفته بود در ادبیات این شکل به حماسه تبدیل شد و همین امر باعث بالندگی و رشد می‌شود چرا که همه جاذبه‌های هنری را دارد و همه این جاذبه‌ها در جریان زندگی و در شرایط جنگ نهفته است، جریانی که میان مرگ و زندگی آن هم در راه عقیده و میهن است.

رسا ـ تقریظ‌های رهبر معظم انقلاب به کتاب‌های دفاع مقدس چه آثار و نتایجی را در پی دارد؟

تقریظ‌های رهبر معظم انقلاب اغلب عبارات کوتاهی در یک پاراگراف است که در آن ارزش‌های موجود در اثر از نگاه ایشان موردتوجه و تقدیر قرار می‌گیرد و هر کتابی که ایشان بر آن تقریظ می‌نویسند در بازار نشر از اقبال عمومی بسیار خوبی بهره‌مند می‌شود.

استقبال از آثاری که رهبر انقلاب بر آن تقریظ می‌نویسند، یک عامل آن به اعتمادی برمی‌گردد که خوانندگان و نویسندگان حوزۀ دفاع مقدس به ایشان دارند و عامل دیگر این است که رهبر معظم انقلاب هر کتابی را موردتوجه قرار نمی‌دهند و برای هر کتابی تقریظ نمی‌نویسند؛ بلکه کتاب باید ویژگی‌های شاخصی داشته باشد تا ایشان تقریظ بنویسند.

رسا ـ برای ورود جوانان به عرصه ادبیات دفاع مقدس برای تحقق عینی و علمی خاطرات و ثبت خاطرات دفاع مقدس چه‌کارهای باید صورت بگیرد و پیشنهاد شما چیست؟

برای خلق ادبیات دفاع مقدس یکی از منابع مهم، تاریخ شفاهی و خاطرات رزمندگانی است که در جبهه دفاع مقدس حضور داشته‌اند و باید این خاطرات ناب رزمندگان در اختیار جوانان نویسنده مستعد قرار گیرد تا از دل این منابع با قلم هنرمند نویسندگان جوان و بااستعداد آثاری ادبی خلق و تولید شود.

تولید اثری ادبی در حوزه دفاع مقدس نیاز به تحقیقات گسترده و دسترسی به منابع دست‌اول دارد که با فراهم‌آوردن شرایط لازم برای نویسندگان و پژوهشگران جوان این حوزه هنری زمینه برای تولید آثار فاخر ادبی دفاع مقدس فراهم می‌آید؛ ولی باید توجه شود که این کار نیاز به اختصاص وقت زیاد و صرف انرژی فراوان دارد و با تلاش و پشتکار، آثار ارزشمند ادبی در حوزه دفاع مقدس تولید می‌شود.

رسا ـ تولید رمان از خاطرات دفاع مقدس را باتوجه‌به استقبال خوب جوانان از این نوع سبک نگارش جایگزین مناسبی برای شیوه‌های سنتی می‌دانید؟

سبک رمان در ادبیات دفاع مقدس بستری مناسب برای خلق ادبیات و اثری ماندگار می‌شود که موردتوجه مخاطبین قرار گیرد، سبک رمان‌نویسی در خاطرات دفاع مقدس این بستر را فراهم می‌کند که وقایع، حوادث و شخصیت‌های بزرگ در آن ثبت و ماندگار شوند و به ادبیات تبدیل شوند.

نویسندگان از ظرفیت رمان‌نویسی برای بیان خاطرات رزمندگان دفاع مقدس می‌توانند به‌خوبی بهره‌مند شوند و مفاهیم و مضامینی ارزشمند را در قالب رمان به مخاطب انتقال دهند، استقبال خوبی از که از رمان از طرف جامعه وجود دارد بستر مناسبی برای تولید بیشتر این نوع آثار است.

رسا ـ لطفاً کتاب‌های شاخصی را که در مورد دفاع مقدس مطالعه کرده‌اید را بیان بفرمایید تا به خوانندگان معرفی کنیم؟

کتاب‌های خوب زیادی در زمینه دفاع مقدس نگاشته شده است و تعداد این کتاب‌ها زیاد است؛ ولی اگر بخواهم از بین این کتاب‌ها چند کتاب شاخص را معرفی کنم کتاب «فرنگیس» اثر برگزیده جایزه کتاب سال دفاع مقدس به قلم مهناز فتاحی و کتاب «وقتی مهتاب گم شد» که شرح زندگی سردار شهید علی خوش لفظ و روایتی عینی از یک واقعه‌ی تاریخی است را معرفی می‌کنم.

همچنین کتاب‌های «بابا نظر» که شرح خاطرات شفاهی شهید محمدحسن نظر نژاد در مصاحبه با حسین بیضایی است و «سفر به گرای 270 درجه» که نگاهی جدید به جنگ است و به چند زبان زنده جهان ترجمه شده است و همچنین «شطرنج با ماشین قیامت» که یک اثر فلسفی، اجتماعی درباره‌ی سه روز از زندگی یک بسیجی هفده‌ساله در شهری که توسط عراقی‌ها محاصره شده است را به‌عنوان کتاب‌های شاخص معرفی می‌کنم.