متاورس، یک زیست بوم جدید فرهنگی و اجتماعی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نخستین پیش نشست همایش ملی «دین، فرهنگ و رسانه های نوین» پیش از ظهر امروز، در دانشکده دین و رسانه با ارائه حجت الاسلام والمسلمین نهاوندی و نقد دکتر سعید امیرکاوه برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین نهاوندی در شروع بحث اظهار داشت: زیست انسان در این عالم در پیوند با دیگران معنا پیدا می‌کند و استعدادهای آن در کنش و واکنش ارتباطی نمایان و پرورانده می‌شود؛ اما رویکردی هنجارساز و تجویزی نیز مانند دانش فقه وجود دارد که باید و نبایدهای این ارتباط و روابط را مشخص می‌کند.

وی در ادامه اظهار داشت: توسعه‌ای در وسائل ارتباطی شکل گرفته که شئونات زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است؛ تشریح زاویه دید ما نسبت به نوع تعاملات از طریق ابزاری مانند متاورس و قرائتی که از آن داریم به شدت در اتخاذ مبنای فکری ما مؤثر است؛ در قرائت مرسومی که از متاورس مطرح می‌شود آن را امتداد رسانه ای و ارتباطی ابزارهای ارتباطی مدرن بیان می کند یعنی همانطور که ابتدا رادیو و سپس تلویزیون، شبکه های خانگی، شبکه های مجازی و... به وجود آمدند و پیشرفت کردند، اکنون فناوری متاورس آمده است اما این دیدگاه نقد دارد.

حجت الاسلام والمسلمین نهاوندی با بیان اینکه به نظر می‌رسد متاورس تأثیر زیادی بر زیست انسان داشته باشد، ادامه داد: هویت واقعی در فضای جدید متاورس از بین می رود، زیرا این فناوری امتداد تخیلات، تمایلات و تعاملات انسانی دانست. قرائت بنده از متاورس به معنای یک زیست بوم فرهنگی و اجتماعی بوده که کاملا با قرائت مرسوم متفاوت است؛ فقه نقشی اساسی در مدیریت تعاملات فردی و اجتماعی دارد و از آنجایی که بخش زیادی از تعاملات انسان از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی فراهم می‌شود، دانش فقه باید مدیریت سامانه هنجاری متاورس را به عهده بگیرد.

استاد دانشکده دین و رسانه با اشاره به توصیه دین در خصوص تعامل بر پایه رفق و مدارا، تصریح کرد: در فقه رفق و مدارا متفاوت است و برای افرادی مانند همسر، محرم، نامحرم، انسان دارالکفر و... احکام متفاوتی وضع شده است؛ فقه می تواند یکی از متعلقات بحث خود را جریان تعاملات قرار دهد زیرا تعاملات در متاورس بر پایه فعل اختیاری است و فقه باید پاسخگوی هنجارهای تعاملی ما باشد.

وی در ادامه بر ضرورت پاسخگویی فقه به سؤال «فرآیندهای تعاملی انسان از طریق فناوری متاورس باید چگونه باشد؟» تأکید کرد.

امیرکاوه به عنوان دبیر نشست در ادامه طی پرسشی اظهار داشت: در متاورس تعاملات وجود دارد اما با شبه انسان روبرو هستیم نه انسان؛ به نظر می رسد نمی توان همان مسائلی را که در خصوص تعامل با انسان مطرح است در اینجا در نظر گرفت.

حجت الاسلام والمسلمین نهاوندی تأکید کرد: مبانی فقهی پایه و بنیادهای شریعت است که از مبانی اصیل اخذ می شود؛ یک نیروی الزام آور فقهی و یا دلیل اعتبار شرعی به عنوان مبانی فکری است؛ فقیه از منابع، استنباط خود را به صورت اجتهادی ارائه می دهد و فروعات از مبانی فقهی استخراج می شود. تعریف متاورس نیز در پاسخ به سؤال تعیین کننده است.

وی در ادامه متاورس را دارای تفاوت های بنیادین با فضای مجازی دانست و افزود: متاورس به معنای فراجهانی یا فراگیتی است و مدیرعامل فیس بوک در حال اجرای پروژه ای رویایی خود بوده تا خود انسان در فضای مجازی حضور پیدا کند به طوری که انسان بدلی از خود را که اصطلاحا آواتار نام دارد در فضای متاورس قرار می دهد و همه تعاملات را از طریق آواتار پیگیری می کند؛ مدت زیادی است که فقه متاورس را در درس خارج تدریس می کنم و در مبحث فقه آواتار افرادی تفاوت فضای مجازی و متاورس را درک نمی کنند، از این رو به کارگاه متاورس مراجعه می کنیم.

عضو مجمع عالی حکمت اسلامی در ادامه تأکید کرد: بنده فلسفه خوانده هستم و از واکنش خودم نسبت به اولین مواجهه با فضای متاورس تعجب کردم؛ اولین باری که هدست و عینک واقعیت مجازی را بر روی صورت خود گذاشتم صحنه ای از یک ایوان چوبی به من نشان داده شد که از روی آن به پایین بپرم اما بنده جرئت نکردم در حالی عقل می فهمد این فضا حقیقی نیست؛ در فضای متاورس تجربه پرواز داشته ام و این فناوری زیبایی حرکت و غوطه وری را آنقدر دلنشین می کند که دلمان نمی خواهد جدا شویم.

وی با بیان اینکه در متاورس چند عنصر کلیدی وجود دارد، تصریح کرد: در فضای مجازی خود انسان حضور ندارد و مفاهیم در آنجا بازنمایی می شود اما در متاورس انسان خود را بازنمایی می کند و در واقع کنشگر آن فضا است؛ به عنوان دومین عنصر باید گفت متاورس تعامل پذیر است؛ در فضای مجازی با استفاده از ابزارهایی انتقال پیام صورت می گیرد اما در فضای متاورس انتقال خود فرد و جسم مطرح است؛ دست دادن با نامحرم در فقه در مواردی که دستکشی وجود داشته و گرمی دست طرف حس نشود مجاز است اما در متاورس حسگرهایی در نظر گفته شده است که دقیقا گرمای دست طرف مقابل را منتقل می کند و این مسأله جای بررسی دقیق فقهی دارد.

حجت الاسلام والملسمین نهاوندی با رد این فرضیه که متاورس همان عالم مثال است، تصریح کرد: عالم مثال به هیچ وجه مادی نیست اما متاورس را می توان بسیار شبیه به عالم مثال دانست؛ تعاملات متاورس در سراسر متاورس در حال اجرا است و همچنین بی مکانی و بی زمانی در آن وجود دارد؛ فقدان هویت، تنوع طلبی و همه این ها ویژگی های قابل بحث متاورس است اما مبحث بسیار مهم آن غوطه وری کامل در این فضا است؛ غوطه وری در متاورس غیر از غفلتی است که فردی به هنگام بازی یا کار متوجه فضای اطراف خود و زمان نیست.

وی با بیان اینکه برخی از محدودیت هایی که در عالم واقع وجود دارد در متاورس نیست، تصریح کرد: یکی از پیشران های بسیار جدی که تمام پیشران ها را تحت تأثیر قرار می دهد متاورس است و در آینده ای نزدیک در قله هنری، اقتصادی، سیاسی، رسانه ای قرار می گیرد.

دبیر جلسه با طرح پرسشی گفت: آیا می توان مباحث فرضی را به مباحث واقعی کشاند؟

حجت الاسلام والمسلمین نهاوندی با بیان اینکه هر چیزی که در فقه رسانه، فقه فضای مجازی، فقه هنر و... تا به حال بحث شده است امروز به قله ای به عنوان متاورس رسیده، تصریح کرد: سؤال پیش می آید: «اگر متاورس به هوش مصنوعی پیشرفته مجهز شد و از آن پس کاربر بتواند به آواتار خود وکالت بدهد که اموری را پیگیری کرده و معاملاتی را انجام دهد، از نظر فقه چگونه باید به آن پاسخ داده شود؟»

پایان بخش اول