مرحوم آیت الله نجفی قوچانی مشروطه مشروعه را به خوبی فهم کرده بود

اشاره: سیاحت غرب یا "سرنوشت ارواح پس از مرگ" کتاب داستانی نوشته آقا نجفی قوچانی از عالمان شیعه است، این کتاب ماجرای پس از مرگ و عالم برزخ را به صورت داستانی روایت می‌کند و نویسنده، داستان را بر اساس روایات امامان شیعه درباره عالم برزخ نگاشته است، کتاب مزبور پس از چاپ مورد استقبال واقع شد و بارها از سوی ناشران مختلف منتشر شد.

سید محمد حسن ملقب به آقا نجفی از دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه مشهد و نجف است و هفت جلد کتاب نوشته که "سیاحت شرق" و "سیاحت غرب" معروف‌ترین آن‌ها هستند، "سیاحت شرق" شرح زندگانی او و اوضاع و احوال ایران و عراق در دوران مشروطه است و کتاب "سیاحت غرب" به عنوان گزارش‌های برزخی نویسنده است که با زبان اول شخص روایت شده است نثر کتاب متعلق به اوایل سده چهاردهم هجری شمسی بوده است.

خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در ارتباط با معرفی شخصیت و کتاب های آیت الله نجفی قوچانی گفت‌وگویی را با حجت الاسلام و المسلمین فاطمی ابهری انجام داده است که در ادامه می خوانیم:

رسا ـ لطفا در مورد شخصیت کم نظیر آیت الله نجفی قوچانی مولف کتاب "سیاحت غرب" توضیحاتی بیان بفرمایید؟

درباره نویسنده این کتاب باید دقت بیشتری شود؛ آقا سید محمد حسن حسینی نجفی قوچانی یکی از نوادر زمان خود و دانش آموخته قوچان، مشهد، اصفهان و نجف بود، وی در سنین نوجوانی و جوانی حکمت را از جهانگیرخان قشقایی و فلسفه را از آخوند کاشانی در اصفهان آموخت و بعد از آنکه در مشهد اصول، قوانین و ادبیات را فراگرفت و برای یافتن علوم بیشتر راهی یزد و اصفهان شد.

مرحوم نجفی قوچانی چهار سال از محضر جهانگیرخان قشقایی استفاده کرد؛ مرحوم قشقایی در زمان خود یکی از فرهیختگان حکمت بود و نام بزرگی در عالم تشیع داشت و با مخالفت های که در آن زمان با حکمت و فلسفه می شد وی و آخوند کاشانی از سدشکنان این عرصه بودند و فلسفه را به عنوان یک علم درخشان معرفی کردند.

آن چهار سال زمان خوبی برای یادگیری روش‌های حکمی بود، آیت الله نجفی قوچانی از اصفهان راهی نجف شد، درخشش مرحوم آخوند در نجف در آن زمان مطرح بود؛ مرحوم نجفی متولد 1256 و مرحوم آخوند متولد 1255بود و مرحوم آخوند در سن 22 سالگی در سال 1277 از مشهد خارج و مدتی در سبزوار و تهران اقامت داشت و بعدا درس شیخ اعظم را در نجف اشرف شرکت کرد و بحث های اصولی چالشی با آخوند اردکانی در کربلا را داشت.

آیت الله نجفی قوچانی در آن سال‌ها در سنین کمتر از 22 سال از اصفهان راهی نجف شد و به احتمال قوی زمانیکه وارد نجف شد شیخ اعظم بر کرسی تدریس نبود؛ مرحوم آخوند بعد از مرحوم شیخ انصاری درس کفایه را شروع کرد و آیت الله نجفی قوچانی در این درس شرکت کرد و شاکله ذهنی وی در این درس شکل گرفت؛ وی در همان زمان حاشیه ای بر کتاب کفایه نوشت و در مدت 20 سال حضور در نجف مشغول تدریس و تدرس شد و به مقام اجتهاد رسید.

بعد از این زمان،آیه «نفر» وظیفه مهمی را برای آیت الله نجفی قوچانی ایجاد کرد و با تمسک به این آیه برای هدایت مردم قوچان وارد این شهر شد، شخصیت علمی و سیاسی و دفاع از مشروطه مشروعه باعث شد که در دفاع از مرحوم آخوند تلاش های خوبی داشته باشد؛ وی مشروطه را به خوبی فهم و تحلیل کرد و نامه های مرحوم آخوند در رابطه با مشروطیت جمع آوری و در کتابی ارزشمند در رابطه با حیات و زندگی مرحوم آخوند منتشر کرد.

آیت الله قوچانی در ضمن این که فردی بسیار فرهیخته بود اما به معرفی خود اقدام نمی کند و آیه «نفر» باعث شد که بعد از بیست سال تحصیل و رسیدن به مقامات علمی و معنوی راهی قوچان شود و امامت و رسالت تبلیغ بخشی از جامعه قوچان را برعهده بگیرد، وی با تاسیس و مدیرت مدرسه علیمه در قوچان طلاب فراوانی را تربیت کرد.

آیت الله قوچانی به مدت بیست و پنج سال متکفل امامت جماعت مسجد و مدیریت مدرسه قوچان بود؛ وی اصولی، فقیه و حکیم بود، همه ارزش های که از نجف آورده بود را نشر داد، آیت الله نجفی قوچانی وظیفه ای را در این ایام برعهده خود دید که تا آن زمان احساس نشده بود؛ عمدتا قلم حکما و علما سنگین است و شاید گفتمانی با مردم نداشته باشد وی بعد از چند سال اقامت در شهر قوچان در سال 1307 احساس کرد که باید بنویسد و کتاب سیاحت شرق را شروع به نوشتن کرد.

رسا ـ کتاب‌های "سیاحت شرق و غرب" چگونه نوشته شدند؟

"سیاحت شرق" زندگینامه خود آیت الله قوچانی است که به زبانی بسیار ساده، مبانی حکمی، اخلاقی، فقهی را در قالب رمان بیان می کند، باید توجه کرد در قدیم علما فارسی نمی نوشتند و فارسی نویسی به نوعی کسر شأن بود؛ وی به عنوان شخصی فرهیخته، خود را درگیر اصطلاحات و الفاظ سخت نکرد و فارغ از تعابیر سخت شروع به نوشتن کتاب "سیاحت شرق" کرد، این کتاب نگاهی مردم شناسانه دارد و در ضمن سادگی آداب، رسوم، امکانات و اصطلاحات مردم زمان خود را نشان می دهد.

برای تبیین شرایط زمان زندگی آیت الله قوچانی کمتر منبعی مانند "سیاحت شرق" است و در آن به خوبی می توان فضای جامعه را دید؛ کتاب "سیاحت شرق" نشان می دهد که مولف دقت زیادی به مسائل پیرامون خود دارد و تمام جزئیات زمانه را ترسیم می کند؛ مسائل سیاسی و مشروطه در این کتاب به خوبی ترسیم می شود و بعد از گذشت پنج سال در سال 1312 نویسنده به فکر نوشتن کتاب "سیاحت غرب" می افتاد.

کتاب "سیاحت غرب" نوشتاری کوتاه و کمتر از 100 صفحه است که بسیار ارزشمند و به صورت رمان نوشته شده و بعد از گذشت 90 سال از نگارش کتاب هنوز جذابیت آن از بین نرفته و قابل استفاده است؛ ادبیات کتاب اغلاق و سختی ندارد و این کتاب بعد از 37 سال و بعد از 26 سال از فوت نویسنده در سال 1249 چاپ رسیده است.

کتاب " سیاحت غرب" به صورت دست نوشته های در آستانه قدس رضوی توسط آقای شاکری تدوین و در سال 1349 منتشر شد، این کتاب در زمان انتشار مورد توجه عامه مردم قرار گرفت؛ زیرا نثر و شعر خیلی روانی دارد و به سوالات مردم که در جایی دیگر نمی توانند بیابند پاسخ داد، در سال 1351 این کتاب تجدید چاپ شد، تجدید چاپ کتاب در فاصله دو سال در زمانی که طبع و چاپ کتاب کار ساده ای نبود بسیار قابل توجهی بود، اکنون 38 ناشر این دو کتاب را منتشر می کنند.

انتشارات مطالبی را به عنوان بازنویسی و ملحقات به کتاب اضافه کردند که البته نیاز نداشت؛ زیرا متن کتاب خیلی روان و شیوا بود؛ البته بعضی از انتشارات کارهای را خوبی انجام دادند، مثلا آیات و روایات را ترجمه و ادعیه را اضافه کردند، انتشارات جمکران هشت مرتبه کتاب "سیاحت غرب" را چاپ کرد و با برآورد بنده این کتاب میلیون ها نسخه چاپ شده است.

مردم به کتاب "سیاحت غرب" نیاز دارند، بزرگان زیادی توصیه به خواندن این کتاب داشته اند، رهبر معظم انقلاب چندین مرتبه توصیه به خواندن کتاب سیاحت شرق و غرب داشتند، این کتاب ها در ضمن اختصار به بسیاری از مسائل ذهنی جوانان پاسخ می دهد و در کتابهای دیگر شاید به این شیوایی  پاسخ داده نشود؛ کتاب "سیاحت غرب" نه تنها قصه ارواح در عالم برزخ و بعد از مرگ است بلکه مسائل فقهی در ضمن داستان به خوبی تبیین کرده است.

کتاب سیاحت غرب و شرق طنز نیز دارد، البته در کتاب سیاحت شرق بیشتر مشهود است، جای این هنر در خیلی از کتاب های ما خالی است در صورتی که برای تبیین موضوع همانگونه که به نثر و شعر روان نیاز داریم به طنز نیز نیاز داریم؛ از تسلط مرحوم قوچانی به کتاب های حافظ، ثنایی و بیدل مشاهده می کنیم که از این اشعار در کتاب بجا استفاده شده و از آیات و روایات نیز در کتاب به خوبی و بجا استفاده شده است، مثلا در ترسیم فضای سرزمین حسد با استفاده از آیات به خوبی بیان شده است.

"سیاحت غرب" نوشتاری از سرگذشت و سرنوشت بشریت مبتنی بر دانسته ها و دانش های دینی است؛ زندگی پس از مرگ ما زندگی رمزآلودی است و کسی از آنجا نیامده که برای ما گزارش کند و هرچه هست گزارشاتی برای آینده است، کسی که زیباتر از همه و با توجه به دانش فقه، قرآن و ادعیه عالم برزخ را برای ما ترسیم می کند، آیت الله نجفی قوچانی است.

اگر نگویم کتاب "سیاحت غرب" مکاشفات مرحوم نجفی قوچانی است حتما نشان دهنده تسلط وی بر قرآن، ادعیه و بحث معاد است، آیت الله نجفی قوچانی با توجه به دانشی که از نجف کسب کرده بود بحث معاد را به سادگی ترسیم کرد؛ گاهی یک دوره معادشناسی با استفاده از کتب فلسفی و کلامی تدریس می شود؛ این روش برای کسانی که در یک فضای آکادمیک هستند به صورت نظری مفید است اما همه جامعه ما این فرصت را ندارند که به کلاس های عمیق اصول عقائد مراجعه کنند و از بحث های علمی فلسفی، تفسیری و کلامی استفاده کنند و این روش ها برای همه افراد نه امکان پذیر و نه جذاب است.

قشر وسیعی از جامعه در مورد مسائل معاد و زندگی پس از مرگ حتما سوالات بسیار دارند، اگر فقیهی حکیم این سوالات را در قالب داستان به عنوان شخص اول بیان کند و بدون هیچ مقدمه ای با عبارت «آن موقع که من مردم» کتاب را شروع کند، خیلی مخاطب درگیر می شود که بداند که چه اتفاقی قرار است بیفتد؛ کتاب "سیاحت غرب" ترسیم می کند که وضعیت ما در عالم برزخ چگونه است،  اطرافیان در زمان مرگ با چه انگیزه هایی پیرامون ما هستند و چقدر زود آدم ها ما را فراموش می کنند، همانطوری که ما گذشتگان را فراموش کردیم.

کتاب "سیاحت غرب" چگونگی فشار قبر را تبیین می کند، بخشی از گرفتاری های عالم برزخ به این دلیل اینکه عمل ما در آنجا قرار دارد را نشان می دهد؛ انتشارات جمکران چاپ خوبی از کتاب داشته است؛ عالم برزخ بازخوانی روزگار ما و به نوعی برگرفته و توشه ای از زندگی دنیا است؛ هرکاری در این دنیا انجام دهیم در آنجا پاسخ آن را خواهیم دید.

این کتاب نوشتار بسیار ارزشمندی است که نباید متوقف شود و با اینکه این کتاب در قله قرار دارد ولی در ابتدای حرکت است، دیگران باید در این زمینه قلم بزنند و مطمئنا موفقیت های خوبی به دست خواهند آورد.

رسا ـ چگونه استقبال نسل جوان برای خواندن اینگونه کتاب ها بیشتر می شود؟

مقتضی موجود است و این سوال که بعد از مرگ چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در ذهن های نسل جوان وجود دارد، باید هنرمندانه به این سوالات در قالب فیلم و نوشتار پاسخ داده شود، رسانه های مجازی می توانند بخش های از این کتاب را  منتشر کنند؛ البته کارهایی در این زمینه شده و فیلمنامه های خوبی نوشته شده و فیلم های تدوین شده است.

باید انتشاراتی قوی برای نشر اینگونه کتاب ها داشته باشیم، البته این انتشارات موجود و کارهای خوبی صورت گرفته ولی بیشتر از این مقدار می توانیم کار کنیم؛ هنوز بعد از نود سال قلم کتاب های سیاحت غرب و شرق به روز است و بازنویسی های کتاب خیلی نتوانسته در متن کتاب دخل و تصرفی کند.

برای تدوین کتاب "سیاحت غرب" زحمات زیادی کشیده شده، یک نوشته از گوشه کتابخانه یا خانه ای بیرون آورده شده و در اختیار مردم قرار گرفته است؛ متن کتاب روان و ساده است و نیاز به کتاب لغت و چندبار خواندن برای فهم مطلب ندارد؛ واقعیت این است که بحث معاد و استفاده از ادعیه کار سختی است که در کتاب به خوبی انجام شده است.

فقیه و متکلم خیلی زحمت می کشد تا کتابی بنویسد، ما که درگیر کار هستیم می دانیم مفاهیم را به لفظ و کتابت درآوردن کار جانکاهی است و این مطالب را به زبان ساده درآوردن دشوارتر است، ما متون محکم و قوی بسیار زیادی داریم، اما برای در اختیار قرار دادن مخاطب تلاش مضاعفی لازم است.

حداقل 38 انتشاراتی کتاب های سیاحت غرب و شرق را منتشر کرده است که باید تقویت شوند و حتی لازم است این کتاب ها به صورت رایگان در اختیار علاقمندان قرار داده شود تا سوالات ذهن ها پاسخ داده شود؛ این کتاب ها را موسسات و امور خیریه می توانند تهیه و در اختیار مردم قرار دهند و روزنامه ها، مجلات و فضای مجازی این کتاب ها را منتشر کند  تا مخاطبان به سادگی به این معارف دسترسی داشته باشند.