۰۶ خرداد ۱۴۰۳ - ۲۲:۱۰
کد خبر: ۷۵۸۱۹۷
ماجرای بالگرد حامل رئیس‌جمهور و همراهان

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟
در مجموعه سندهای موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پیش‌نویس قراردادی وجود دارد که خبر از احداث کارخانه هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ فروند بل ۲۱۴ می‌دهد. این سند مکاتبه معاونت تسلیحاتی وزارت جنگ با اداره چهارم ستاد بزرگ‌ارتشتاران برای ارسال گزارش‌های حسن طوفانیان به محمدرضاشاه پهلوی است.

بالگرد حامل رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه، امام جمعه و استاندار آذربایجان شرقی که روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ سقوط کرد، بِل ۲۱۲ (Bell 212) دوموتوره، ساخت آمریکا بود؛ بالگردی با ظرفیت حداکثر ۱۵ نفر (دو خلبان و ۱۳ سرنشین)، به طول ۱۷ متر، ارتفاع ۳ متر، سقف پروازی‌ حدود ۱۷ هزارپا که بیشترین حجم برخاستی (قابلیت جابه‌جایی) آن ۵ تن برآورد شده است.
بالگردی که برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ در زمان جنگ ویتنام پرواز کرد، در ارتش ایالات متحده با نام یواچ-۱ان تواین هویی (Twin Huey) شناخته شد و بل ۲۱۲ (که سال ۱۹۷۱ وارد ناوگان هوایی شد) مدل غیرنظامی آن است. مدل نظامی آن هنوز هم توسط نیروی هوایی ایالات متحده و در ایتالیا، اسپانیا، آرژانتین و عربستان سعودی و… کاربرد دارد.
ایران تا سال ۲۰۲۳ دارای ۱۰ فروند بالگرد بل ۲۱۲ بود که دو فروند آن مورد استفاده نیروی هوایی و بقیه توسط نیروی دریایی استفاده می‌شوند؛ بالگردهایی که سال‌ها قبل از انقلاب خریداری شدند و در آسمان ایران به پرواز درآمدند.
در مجموعه سندهای موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پیش‌نویس قراردادی وجود دارد که خبر از احداث کارخانه هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ فروند بل ۲۱۴ می‌دهد. این سند مکاتبه معاونت تسلیحاتی وزارت جنگ با اداره چهارم ستاد بزرگ‌ارتشتاران برای ارسال گزارش‌های حسن طوفانیان به محمدرضاشاه پهلوی است. (شماره پرونده ۶۰۷۵)
در پیش‌نویس قراردادی که طوفانیان، مسئول خرید اقلام دفاعی ارسال کرده، آمده است برای این کارخانه یک شهرک مناسب و مجهز به کلیه وسائل و امکانات لازم که گنجایش زندگی ۲۳۰۰ خانواده را داشته باشد ساخته خواهد شد.
کارخانه هلیکوپترسازی بل در اصفهان مستقر شد و چنانکه روزنامه واشنگتن‌پست ۱۲ می ‌۱۹۷۷ (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶) در گزارشی نوشت: «حضور شرکت بل در ایران، بزرگترین گروه افراد آمریکایی در ایران حتی بیشتر از نیروهای آمریکایی حاضر در ارتش ایران به حساب می‌آید. تا ماه آوریل ۱۹۷۵، شرکت بل بیش از ۱۷۰۰ کارمند فعال و ۶۰۰۰ نفر وابسته در ایران داشت. این تعداد در سال گذشته تا ۸ درصد افزایش داشت…»
به نوشته این روزنامه «شاه ۵۰۰ هلیکوپتر نظامی بل، به علاوه ۱۰۰ هلیکوپتر بل دیگر از نوع مدل اوگستا (Augusta) سفارش داده بود. از آن جایی که کمبود نیروی کار ماهر ایران و مدیریت فنی این کشور، گرفتاری بزرگ و مزمن بود، ایران مجبور شد تا به شرکت بل جهت حفظ سرعت پرواز هلیکوپترهایش تکیه کند.»
متن پیش‌نویس قرارداد به این شرح است:
پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران
گزارش
مفتخراً بشرف عرض می‌رساند: 
مذاکرات بین نمایندگان ارتش شاهنشاهی و رؤسای کمپانی بل و تکسترون با نظارت نماینده وزارت دفاع امریکا در تهران در مورد ایجاد یک کارخانه هلیکوپترسازی خاتمه یافته و پیش‌نویس قرارداد آماده شده است. نکات برجسته این پیش‌نویس بشرح زیر بشرف عرض خاک پای مبارک شاهانه می‌رسد:
۱- ایجاد یک کارخانه هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ هلیکوپتر  ۲۱۴ ایران بطوریکه آخرین هلیکوپتر تا خاتمه سال ۱۹۸۴ (دی‌ماه ۱۳۶۳) تحویل گردد. 
۲- ایجاد مقدورات کامل برای ساخت هلیکوپترهای معروض در ایران بدست مهندسین و کارگران ایرانی در نیمه سال ۱۹۸۲ (اواسط تابستان ۱۳۶۱) و تحویل عملیات کارخانه به دولت شاهنشاهی ایران در این تاریخ (پیشرفت کار و افزایش تدریجی انتقال تخصص به ایرانیان باید طوری انجام گیرد که در تاریخ تحویل ۸۷ درصد مدیران مهندسین کارگران فنی و مسئولین اموراداری را ایرانیان و ۱۳ درصد بقیه را خارجیان تشکیل دهند و این نسبت باید بطور متعادل در تمام تخصص‌ها تقسیم شده باشد.)
۳- واگذاری حق فروش انحصاری هلیکوپترهای ساخت ایران در منطقه فروش شامل ۱۷ کشور به این شرح:
پاکستان
هندوستان
مصر
لبنان مغرب
عراق
عربستان سعودی
کویت
ترکیه
افغانستان
سوریه
الجزیره
اردن
عمان
لیبی

 

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟

 

۴- دولت شاهنشاهی ایران این اختیار را خواهد داشت که در صورت تمایل قراردادی برای ساخت و فروش انحصاری هلیکوپترهای ۲۰۶ و ۰۵ ۲ و ۲۱۴ و ۲۲۲ با طرف قرارداد منعقد نماید. 
۵- طرف قرارداد بررسی‌های لازم را برای بهبود هلیکوپتر ۲۱۴ بطوریکه بهتر جوابگوی شرایط جوی و اقلیمی ایران و نیازمندی ارتش شاهنشاهی باشد، بعمل خواهد آورد.
۶- یک شهرک مناسب و مجهز به کلیه وسائل و امکانات لازم از نظر دبستان و دبیرستان، مسجد، درمانگاه، بیمارستان، پارک، سینما که گنجایش زندگی ۲۳۰۰ خانواده را داشته باشد در فاصله کمی از کارخانه (سه الی پنج کیلومتر) تحت نظارت طرف قرارداد و به هزینه ارتش شاهنشاهی ساخته خواهد شد.

۷- برای آموزش لازم برای مدیران، مهندسین و تکنیسین‌ها و سایر تخصص‌ها وسیله طرف قرارداد اقدام خواهد شد و به این منظور ساخت کلاس، آمفی تئاتر، آزمایشگاه‌های مختلف و تأمین وسائل کمک آموزشی در قرارداد پیش‌بینی شده است.
۸- هزینه لازم برای انجام پروژه (بدون منظور داشتن حق‌العمل ثابت و حق‌العمل
تشویقی که بر حسب فرمول پیشرفته پرداخت خواهد شد) با احتساب دلار در سال ۱۹۷۵ مبلغ - / ۸۵۷۷۶۴۰۰۰ دلار پیش بینی شده است. این مبلغ مشمول ضریب افزایش قیمت‌ها می‌باشد و به موجب تخمینی که زده می‌شود افزایش قیمت تا خاتمه سال عملیات مشترک (۱۹۸۴) در حدود ۴۵ درصد کل هزینه یا معادل مبلغی در حدود ۳۹۰ میلیون دلار خواهد بود که با احتساب حق‌العمل ثابت و تشویقی که آن هم کمتر از ۱۸۰ میلیون دلار در طول دوره عملیات نمی‌تواند باشد، به اضافه هزینه تشکیل دفتر ایرانی مدیر پروژه مبلغ کل هزینه به مبلغی در حدود ۱۴۵۰۰۰۰۰۰۰ دلار بالغ می‌گردد.

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟

۹- هزینه مبلغ معروض به نسبت‌های نامساوی در سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۴ پرداخت می‌گردد، پیش‌بینی شده است که بزرگترین رقم پرداخت در سال ۱۹۷۶ در حدود ۱۹۰ میلیون دلار می‌باشد و کمترین آن در سال ۱۹۸۴ مبلغی در حدود ۴۵ میلیون دلار خواهد بود.
۱۰- در صورت امضاء قرارداد موعد اولین پرداخت به مبلغ ۳۵ میلیون دلار در ژانویه ۱۹۷۶ (د‌ی‌ماه ۱۳۵۴) خواهد بود و سپس به فاصله هر سه ماه به ترتیب ۴۰ و ۵۰ و ۴۰ میلیون دلار (جمعاً در اولین سال قرارداد مبلغ ۱۶۵ میلیون دلار) باید پرداخت گردد.
۱۱- در پیش‌نویس قرارداد ضمانت اجرائی مالی علیه طرف قرارداد پیش‌بینی نشده است.
۱۲- برای اینکه از یک نظارت دائم و مطمئن استفاده شود، قرارداد با شرایط F. N. S به مرحله عمل و اجرا درخواهد آمد.
۱۳- برای ایجاد کارخانه و شهرک نیاز به دو قطعه زمین هر یک به مساحت ۲/۲۵ کیلومتر مربع (در حدود ۱/۵ ×  ۱/۵ کیلومتر) به فاصله ۳ الی ۵ کیلومتر از یکدیگر در حومه تهران به مساحت ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر می‌باشد و ضرورت دارد که هر چه زودتر زمین‌های مورد نیاز وسیله یک تیم متشکل از مهندسین ایرانی و نمایندگان طرف قرارداد انتخاب شود.
۱۴- برای نظارت مستمر روی کارهای ساختمانی و عملیاتی ضرورت دارد که به عنوان اولین اقدام یک مدیر پروژه (که به عقیده نماینده وزارت دفاع امریکا در تهران باید یک امیر جوان صحیح‌العمل، مصمم، باشهامت که آشنایی کامل به زبان انگلیسی داشته باشد با یک سرهنگ واجد شرایط به نیل به درجه امیری ) انتخاب گردد.
۱۵ - بزرگترین مسئله برای وصول به هدف یعنی ایجاد مقدورات کامل ساخت هلیکوپتر بدست مهندسین و کارگران ایرانی جلب پرسنل مستعد برای آموزش در تخصص‌های مورد نیاز می‌باشد. جدول نیازمندی پرسنل معروض بشرح زیر است
جمع نیازمندی برای سال ۱۹۷۷ (سال دوم قرارداد)/ ۲۶۵
۱۹۷۸/ ۷۴۵
۱۴۲۴/۱۹۷۹
۱۸۹۳/۱۹۸۰
۲۱۴۱/۱۹۸۱
۲۲۰۲/۱۹۸۲

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟

 

با شرح مراتب معروض استدعا دارد در صورت استقرار اراده سنیه شاهانه منویات خاطر خطیر شاهانه شرف صدور یابد.
تصویب استدعای معروضه منوط به اراده سنیه شاهانه است
از شرف عرض پیشگاه شاهانه گذشت
۱۳۵۴/۸/۲۲
جان‌نثار ارتشبد طوفانیان

«بل» چگونه در ایران بال گرفت؟

ارسال نظرات