غرب باید پاسخگوی نقض حقوق بشر از سوی خود باشد

پیش‌همایشِ همایش بین‌المللی فقه سیاست خارجی در سالن همایش‌های شهرداری مشهد برگزار شد.

در ابتدای این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین علی صفدری، رئیس همایش بین‌المللی فقه سیاست خارجی، با اشاره به برگزاری چهل و چهار پیش‌نشست با موضوعات مختلف مرتبط با فقه سیاست خارجی گفت: یکی از مسائل جدی در سیاست خارجی پرداختن به امور فقهی مربوط به این حوزه است و در همین راستا در یک سال گذشته متون و درسواره‌های متعددی با پرداختن به ابعاد مختلف فقه سیاست خارجی از سوی اساتید بزرگ حوزه‌های علمیه‌ی خراسان، قم و نجف ارائه شد. هدف نهایی از برگزاری همایش بین‌المللی فقه سیاست خارجی برقراری پیوند بین فقه و تخصص بود که بنا به اذعان کارشناسان و متخصصان در طول این مدت به توفیقات خوبی رسیدیم.

وی با گرامیداشت یاد و خاطره‌ی دیپلمات شهید حسین امیرعبداللهیان افزود: شهید امیرعبداللهیان همواره پشتیبان فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی در حوزه‌ی سیاست خارجی بودند و در همین راستا نیز همواره حمایت تمام قد خود را به‌صورت عملی از همایش بین‌المللی فقه سیاست خارجی ابراز می‌کردند و از این لحاظ با شهادت رئیس‌جمهور شهید و همراهان ایشان، ما حامی و پشتیبان مهمی را از دست دادیم.

در ادامه‌ی این همایش کاظم غریب آبادی، معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه و رئیس ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران با اشاره به اهمیت حقوق بشر به‌خاطر سر و کار داشتن با زندگی مردم گفت: ذیل مسئله‌ی حقوق بشر می‌توان مسائل مهمی را بررسی کرد که از جمله‌ی آن نسبت حقوق بشر با مبانی دینی و جایگاه آن در ادیان وحیانی است.

وی افزود: مسئله‌ی بعدی نسبت ایران با حقوق بشر و بررسی رابطه‌ی ما با آن است بگونه‌ای که بدانیم میانه ما با حقوق بشر چگونه است و در چه سطحی از این مسئله قرار داریم.

غریب‌آبادی گفت: باید مشخص کنیم که مسئله‌ی حقوق بشر صرفاً موضوعی داخلی است که کشورها باید در جوامع خود به آن بپردازند یا اینکه مسئله‌ای بین المللی است و دیگران هم می‌توانند نسبت به حقوق بشر در دیگر جوامع فعال باشند.

وی با اشاره به اینکه حقوق بشر فقط منحصر به ابعاد سیاسی و مدنی نیست، گفت: برخلاف تمرکز غرب بر مفهوم سیاسی و مدنی حقوق بشر، در این حوزه مفهوم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هم داریم و به این ترتیب تمام موضوعات که در جامعه با آن سر و کار داریم از جمله بهداشت و آموزش نیز مرتبط با حقوق بشر است و باید به این ابعاد هم توجه کرد.

معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه افزود: دلیل نپرداختن غرب به سایر ابعاد حقوق بشر این است که دور صورت وارد شدن به این ابعاد، غرب نسبت به کشورهای کمتر توسعه یافته بدهکار می‌شود و به این ترتیب باید بابت مواردی چون تحریم‌ کردن کشورها و مسائل زیست محیطی پاسخگو باشند.

غریب‌آبادی گفت: هرچند کلمه‌ی حقوق بشر در آیات و روایات نیامده است، اما با توجه به الزامات دینی که ما درباره‌ی حقوق بشر داریم، معتقدیم که حقوق بشر ریشه در ادیان وحیانی دارد و تعبیر حق الناس که مکرر در مورد آن در منابع دینی صحبت شده، همان حقوق بشر است و در آن مصداق پیدا می‌کند و این امر چنان واضح است که اصلاً نیازی نیست به دنبال معادلی برای حقوق بشر باشیم. چراکه روشن است منظور از آن و محتوای آن چیست.

وی گفت: وجود امان‌نامه‌ها در تاریخ اسلام، مراقبت از درختان، نکشتن زنان و کودکان در جنگ‌ها و ممنوعیت قتل افراد بی‌گناه مواردی است که از قرن‌ها قبل اسلام دستور به رعایت آن داده است، درحالی‌که همین موارد الآن در کنوانسیون‌های چهارگانه تصویب شده است.

وی با ذکر این‌که نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام منابعی حاوی مضامین عالی حقوق بشری است، گفت: در ایران حقوق بشر از جمله مواردی است که در قانون اساسی ذکر شده است. بنابراین ما نه تنها مشکلی با حقوق بشر نداریم، بلکه در برخی ابعاد آن خود را در دنیا پیشرو می‌دانیم.

رئیس ستاد حقوق بشر گفت: چالش‌های ما در زمینه‌ی حقوق بشر از آنجا نشأت می‌گیرد که با اقدامات سیاسی غرب و تلاش آنها برای تحمیل استانداردهای واحد غربی و سبک زندگی غربی به دیگر کشورها مخالف هستیم. علت این مخالفت این است که کشورهای دنیا دارای فرهنگ‌های مختلف و نظام‌های قانونی متفاوتی هستند و از رو غیرممکن است که بتوان یک استاندارد ثابت را برای همه‌ی این فرهنگ ها درنظر گرفت.

وی افزود: غرب اعتقاد دارد به دلیل جهان شمول بودن حقوق بشر، باید این قوانین در همه‌جا به‌صورت یکسان اعمال شود. درحالی‌که تنوع فرهنگی جوامع اقتضا می‌کند که حقوق بشر متناسب با فرهنگ هر کشور تنظیم و اعمال شود.

غریب‌آبادی گفت‌: در عین حال ما هم با جهان شمول بودن برخی از ابعاد حقوق بشر، مانند حق حیات که خودسرانه قابل سلب نیست، موافق هستیم. اما برخی ابعاد آن مثلاً آزادی در پوشش را وابسته به چارچوب‌های فرهنگی هر کشوری می‌دانیم که حدود آن را تعیین می‌کند.

معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه گفت: مسئله‌ی بعدی استانداردهای دوگانه‌ی غرب درمورد رعایت حقوق بشر است که برای همه‌ی کشورها به‌صورت واحد اجرا نمی‌شود. این کار باعث شده حقوق بشر تبدیل به یک کالا شود که براساس روابط غرب با کشورها قابل استفاده است؛ اگر غرب با کشوری روابط حسنه داشته باشد، تأکیدی بر رعایت حقوق بشر وجود ندارد و اگر با کشوری دچار مشکل باشد، از حقوق بشر برای اعمال فشار به آنها استفاده می‌کند.

غریب‌آبادی افزود: ایران در بخش‌های مختلف حقوق بشر، از جمله در زمینه‌ی بهداشت، آموزش و دموکراسی که مهمترین حوزه‌های مهم حقوق بشری است، از خیلی از کشورها جلوتر است. اما خیلی از کشورهای عقب در این موارد، برای نقض حقوق بشر از سوی غرب تحت فشار قرار نمی‌گیرند. بنابراین تأکید آنها بر حقوق بشر به‌خاطر سیاست‌های کشورها است. سیاست کشور ایران استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی و حمایت از مظلومان است و آنها می‌خواهند ایران یک کشور خنثی باشد و مشکل‌شان ماهیت وجودی جمهوری اسلامی ایران است. اگر این سیاست‌ها از سوی ایران کنار گذاشته شود، دیگر مهم نیست که حقوق بشر در ایران رعایت می‌شود یا نه.

وی در انتهای صحبت‌های خود گفت: غرب و آمریکا در جایگاهی نیستند و صلاحیت این را ندارند که درباره‌ی رعایت حقوق بشر در دیگر کشورها اظهارنظر کنند. بلکه باید پاسخگوی جنایات خود در طول تاریخ و نقض حقوق بشر در کشور خود باشند. درحالی‌که آنها در کشورهای متعددی پایگاه نظامی دارند و کشتارهای وسیعی هم در سراسر دنیا مرتکب شده‌اند و حتی شهروندان خود را تحت انواع فشارها قرار می‌دهند، اول باید خودشان حقوق بشر را رعایت کنند و بعد دیگر کشورها را دعوت به اجرای حقوق بشر کنند.

در ادامه‌ی این پیش‌همایش حجت‌الاسلام درایتی با اشاره به اینکه برخی از ابعاد حقوق بشر ابزاری است در دست سیاستمداران برای تحت فشار قرار دادن مخالفان خود، گفت: رابطه‌ی بین حقوق بشر و سیاست خارجی از دو منظر قابل بررسی است. یکی اینکه مسائل حقوق بشر چقدر سیاست‌های کشور را دست خوش تغییر کرده یا خواهد کرد؛ و دیگر اینکه تأثیر سیاست خارجی ما بر مباحث حقوق بشری مورد نظر ما چگونه است.

وی افزود: به این مسئله باید باید در دو سطح بپردازیم. اول اینکه آیا در مباحث مربوط به حقوق بشر نیاز به تجدید نظر در سیاست‌های خود داریم تا بتوانیم مسائل حقوق بشری را کاهش دهیم؟ و دوم اینکه با توجه به مباحث حقوق بشر، در سیاست خارجی خود نیاز به تجدید نظر داریم داریم یا خیر.

حجت‌الاسلام درایتی گفت: اصول سیاست‌ خارجی ما را قانون اساسی تعیین کرده است و تصریح کرده که این سیاست‌ها رمز و راز موجودیت نظام ماست و با بی‌توجهی به آن هویتی برای جمهوری اسلامی معنا و مفهوم ندارد. از جمله این موارد نفی هرگونه سلطه و تصریح بر اینکه نه سلطه‌گر هستیم نه سلطه پذیر، دفاع از مظلومیت در سراسر دنیا بدون دخالت در امور داخلی کشورها است.

وی با اشاره به اینکه آنچه محل بحث است، کیفیت اجرای این سیاست‌ها و راهبردهای اجرایی آن است، افزود: به نظر می‌رسد نوع اجرای سیاست‌ها و نداشتن راهبردهای کوتاه مدت و میان مدت باعث ایجاد مسائل حقوق بشری برای ما شده است. به عنوان مثال در ادواری انقلابی‌گری پررنگ بود و در ادواری منافع ملی چربید و همین تغییرات باعث بروز چالش‌ها و حتی ابرچالش‌هایی در سطح بین المللی برای ما شد که نگران کننده است.

استاد حوزه‌ی علمیه‌ی خراسان گفت: آنچه اهمیت دارد، این است که باید راهبرد حساب شده‌ای در دست باشد که در عین کارآمدی، برای کشور هزینه نداشته باشد. مثلاً در بحث صدور انقلاب، در اثر برخی تفکرات حاکم که عموماً در اوایل انقلاب مشاهده می‌شد، این سیاست به‌جای ایجاد همگرایی بین امت اسلام، به‌خاطر ایجاد ترس حکومت‌های همسایه، در نهایت منجر به فاصله گرفتن کشورهای همسایه از ایران شد.

وی افزود: در آن مقطع ما به این جنبه توجه نکردیم که ما هنوز اول راه بودیم و باید ساختارها را تغییر می‌دادیم و ساختارهای جدید را متناسب با شرایط جدید ایجاد می‌کردیم.

حجت‌الاسلام درایتی در انتها گفت: ما معتقدیم باید بر مبانی اسلامی تحفظ کرد، اما دلیل برخی چالش‌های حقوق بشری، منتقل نشدن مبانی و گفتمان دینی به نسل بعدی و قطع ارتباط نسل جوان با مفاهیم دینی است.از سوی دیگر در برخی بخش‌های حقوق بشر کار نکرده‌ایم و در گفتمان‌سازی در این زمینه‌ها کوتاهی کرده‌ایم و عملاً نتوانستیم گفتمان‌سازی خوبی در سطح ملی و بین‌المللی داشته باشیم و نتوانستیم حقوق بشر اسلامی را در دنیا تبیین کنیم و به دنیا بگوییم و آنچه مدنظر اسلام است، فراتر از چیزی است که آنها از حقوق بشر تصور دارند.