سامانه پدافندی Buk و خدمت به دو ارتش رقیب

حمله ارتش روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ میلادی و ارسال حجم انبوهی از تجهیزات مدرن غربی توسط کشورهای عضو ناتو برای کی‌یف، موجب شد تا نخستین بار پس از فروپاشی شوروی، جهان نظاره گر تقابل برترین تسلیحات ساخته شده توسط شرق و غرب در یک میدان نبرد با شرایط برابر باشد؛ علی رغم برتری فاحش تجهیزاتی روسیه در ابتدای جنگ، با گذشت زمان کشورهای غربی به رهبری ناتو دست به تجهیز ارتش اوکراین با تسلیحات مدرن خود کردند تا امروز تقریبا دو کشور در شرایطی نسبتا برابر به نبرد با یکدیگر در جنوب و شرق اوکراین بپردازند.

در سلسله گزارشات زیر قصد داریم به معرفی مهمترین تجهیزات به کار رفته توسط روسیه و اوکراین در جنگ اخیر و جزئیات عملکرد آنها بپردازیم.

سامانه پدافندی Buk؛ دست برتر شوروی در برد متوسط

سامانه پدافندی Buk که در نامگذاری ناتو با کد SA-۱۱ Gadfly شناخته می شود یک سیستم پدافند نیم فعال راداری طراحی شده در دهه ۱۹۷۰ میلادی شوروی سابق بود که برای جایگزینی سیستم قدیمی تر سام۶ طراحی شده بود.

سامانه بوک در چند نسخه متفاوت تولید و وارد خدمت شد که مشهورترین آنها نسخه های ام۱، ام۲ و به تازگی در ارتش روسیه ام۳ هستند؛ در نسخه ام۱ موشک بوک که در هر دو ارتش اوکراین و روسیه خدمت می کنند دارای برد ۳۵ کیلومتر و ارتفاع عمل ۲۵ کیلومتر بوده و برای مقابله با جنگنده، بالگرد و موشک های کروز دشمن مناسب است.

در نسخه ام۲ که در دهه ۹۰ میلادی طراحی شد و با کد ناتو SA-۱۷ شناخته می شود برد درگیری به ۴۵ کیلومتر افزایش یافته و سامانه توانایی محدودی برای درگیری با موشک بالستیک تاکتیکی نیز خواهد داشت.

بوک یک سامانه پدافندی کاملا متحرک بوده و کلیه اجزای آن شامل موشک، رادار و پنل فرماندهی روی یک شاسی شنی دار نصب شده و قادر به شلیک در حال حرکت نیز است که این موضوع به سامانه پدافندی این قابلیت را می دهد که همراه با لشکرهای پیشرو زمینی خودی حرکت کرده و در طول مسیر پوشش پدافندی برای آنها ایجاد کند.

سامانه پدافندی که ناجی اوکراین بود و منقرض شد!

بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر نیروی هوایی روسیه در ابتدای جنگ (فوریه ۲۰۲۲) می توانست برتری هوایی را بر فراز آسمان اوکرای اعمال کند سرنوشت جنگ بسیار متفاوت شده و شاید در همان ماه نخست با تصرف کی‌یف پایتخت اوکراین به پایان می رسید؛ اما پدافند هوایی اوکراین با اعمال تاکتیک های مناسب و کمک گرفتن از رادارهای پیش اخطار ناتو موفق شد توان خود را حفظ کرده و ضربات زیادی را نیز به نیروی هوایی روسیه وارد کند.

سامانه های Buk اوکراینی با پنهان شدن در مناطق جنگلی یا بافت شهری در لحظه مناسب اقدام به روشن کردن رادار و رهگیری جنگنده های روسی کرده و پس از شلیک و سرنگونی هدف بلافاصله اقدام به خاموش کردن رادار و جا به جایی می کردند.

سامانه بوک ام۱ اوکراینی

حتی در سوی مقابل نیز ارتش روسیه با استفاده از نسخه های پیشرفته تر این سامانه یعنی M۲ و M۳ دست به شکار پهپادهای بیرقدار اوکراینی با جنگنده های سوخو۲۵ و میگ۲۹ این کشور می زد و در کل در ابتدای نبرد در هر دو سوی میدان وضعیت سامانه پدافندی Buk مناسب بود.

اما با گذشت زمان وضع برای سامانه های پدافندی هر دو طرف دشوار شده و سطح تهدیدات افزایش قابل توجهی یافت؛ حضور گسترده پهپادهای شناسایی و رصد محل حضور پدافند رقیب، ورود به خدمت مهمات پرسه زن در ارتش هر دو کشور و حملات گسترده موشکی با موشک هایی نظیر اسکندر یا استورم شدو موجب بالا رفتن خسارات سامانه های پدافندی Buk در هر دو طرف شد.

با توجه به اینکه ارتش اوکراین متکی به ذخایر باقی مانده از موشک های دوره شوروی سابق بود به تدریج با انهدام تعداد قابل توجهی از سامانه های بوک خودی و همچنین اتمام ذخایر موشک های آن به پایان راه کاربری سامانه Buk رسیده است.

در سمت دیگر میدان نیز اگرچه ارتش روسیه همچنان تعداد قابل توجهی سامانه بوک را در اختیار داشته و توان تولید آن را نیز دارد اما خدود ۶۵ دستگاه سامانه Buk خود را در حملات ارتش اوکراین از دست داده است که موجب کاهش قابل توجه حضور این سامانه در نزدیکی خط مقدم شده است.