بُرد راهبردی ایران از توافق گازی با روسیه
توافقنامه گازی ایران و روسیه برای انتقال گاز یک گام رو به جلو در پرونده همکاری‌های دو کشور در حوزه انرژی است و نشان می‌دهد که ایران گوی سبقت را از ترکیه به عنوان رقیب سنتی خود برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه ربوده است.
توافقنامه انتقال گاز روسیه به ایران بین شرکت ملی گاز ایران و شرکت گازپروم روسیه امضا شد. بنابر اخبار واصله، در این توافقنامه ایران بخشی از گاز روسیه را وارد می‌کند و تعامل گازی این دو کشور به صورت خرید و فروش و نه سوآپ تعریف شده است.الکسی میلر نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه و رئیس شرکت گازپروم درباره این پیش‌قرارداد گفت: امضای توافقنامه صدور گاز روسیه به ایران اقدامی بسیار مهم و بزرگ است که در آینده نتایج بسیار مثبتی در منطقه خواهد داشت. رؤسای جمهور ۲ کشور فعالانه پیگیر امضای این تفاهم‌نامه بودند تا در سریع‌ترین زمان ممکن عملیاتی و اجرایی شود.
مسیر پر فراز و نشیب برای تعامل گازی با روسیه
البته تلاش برای توسعه همکاری‌های گازی بین ایران و روسیه از ابتدای دولت سیزدهم از سرگرفته شد و فراز و نشیب‌های زیادی داشت. در گام نخست در 28 تیر 1401 یک تفاهم‌نامه با 6 محور بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه به امضا رسید که یکی از آن محورها، سوآپ گاز روسیه از مسیر ایران به کشورهای جنوب غرب آسیا را شامل می‌شد.سپس روابط عمومی وزارت نفت در گزارشی در شهریور سال 1401 از امضای قرارداد گازی بین دو کشور در آینده‌ای نزدیک خبر داد. طبق این قرارداد، قرار بود ایران روزانه 6 میلیون متر مکعب گاز روسیه را سوآپ و 9 میلیون متر مکعب را از مسیر آذربایجان واردات کند که سرنوشت آن نامشخص شد.در ادامه در مرداد سال 1402، مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز از مذاکرات ایران و روسیه برای ایجاد یک نقطه مبادله در ایران برای صادرات گاز روسیه خبر داد که مذاکرات آن در حال انجام است.اما توافقنامه اخیر از سایر اقدامات قبلی متمایز است زیرا آنچه هفته گذشته به امضا رسید نه یک «تفاهم‌نامه» بلکه یک «پیش‌قرارداد» بود و این موضوع یعنی یک گام رو به جلو در مذاکرات گذشته که در مرحله تفاهم‌نامه متوقف مانده بود.
گاز روسیه در باتلاق جنگ اوکراین
بعد از وقوع جنگ اوکراین، روسیه جریان صادرات گاز خود به اروپا را محدود کرد و طبق آمار موسسه بروگل، در سال 2023 میزان صادرات گاز این کشور به اتحادیه اروپا از مسیر خط لوله به 30 میلیارد متر مکعب کاهش یافت، درحالیکه این رقم در سال 2021 معادل 140 میلیارد متر مکعب بوده و از چهار مسیر نورداستریم، یامال، اوکراین و ترک‌استریم به اروپا منتقل می‌شد.
اخیرا رئیس سیاست انرژی اتحادیه اروپا عنوان کرده که تا پایان سال جاری میلادی، قرارداد انتقال گاز روسیه از اوکراین نیز به پایان رسیده و تمدید نخواهد شد که این موضوع به معنای افت 12 میلیارد متر مکعب دیگر از صادرات گاز روسیه به اروپاست. بدین ترتیب اگر روسیه نتواند بازار جدیدی برای جایگزینی بازار اروپا پیدا کند، باید بیش از 120 میلیارد متر مکعب در سال از تولید گاز خود بکاهد.
افت صادرات و تولید گاز روسیه باعث شده، طبق گزارش رویترز شرکت گازپروم در سال 2023 معادل 6.9 میلیارد دلار زیان کند، اتفاقی بی‌سابقه در 24 سال گذشته. در سال گذشته میلادی صادرات گاز روسیه به اروپا 40 میلیارد متر مکعب کاهش یافت که 35 میلیارد متر مکعب آن با LNG آمریکا پُر شد.
در این راستا روس‌ها ابتدا پیشنهاد تبدیل شدن به هاب گازی منطقه را به ترکیه ارائه کردند تا از طریق این کشور، گاز خود را مجددا به اروپا صادر کنند. اما حال با وجود متوقف ماندن مذاکرات با ترکیه، به نظر می‌رسد که ایران گوی سبقت را از رقیب سنتی خود ربوده و برای دریافت گاز روسیه و حرکت به سمت هاب گازی منطقه پیشی گرفته است.
فرصت ایران برای حرکت به سمت هاب گازی منطقه
هر چند هنوز جزئیاتی از میزان واردات گاز ایران از روسیه در توافقنامه جدید ارائه نشده اما هم‌اکنون زیرساخت واردات سالانه 30 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وجود دارد.طبق گزارش موسسه SolutiEN، از ترکمنستان به ایران دو خط لوله به مجموع تقریبی 20 میلیارد مترمکعب وجود دارد که اکنون حداکثر 20 درصد از ظرفیت آن استفاده می‌شود. اتصال ترکمنستان به روسیه از طریق خط لوله آسیای مرکزی CAC بال شرقی و غربی با ظرفیت اولیه 90 میلیارد متر مکعب انجام شده که به دلیل فرسوده شدن نزدیک 45 میلیارد مترمکعب آن قابل استفاده است.در غرب خزر نیز مسیر خط لوله تاریخی صادرات ایران به شوروی قاضی محمد - آستارا محل اتصال ایران به روسیه از طریق آذربایجان موجود است. این خط با ظرفیت اولیه 10 میلیارد مترمکعب احداث شده و اکنون کمتر از 20 درصد ظرفیت آن قابل استفاده بوده و افزایش حجم عملیاتی این خط، نیاز به تعمیر و بازسازی دارد.
در مجموع ایران با واردات گاز روسیه می‌تواند دو سناریو را پیگیری کند که مهم‌ترین آن بازصادرات گاز روسیه با قیمت بالاتر به عراق، ترکیه و پاکستان است. بدین ترتیب ایران می‌تواند یک گام رو به جلو برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه بردارد که علاوه بر مزایای اقتصادی، باعث پیوند سیاسی و امنیتی ایران و روسیه و سایر کشورهای منطقه می‌شود.همچنین با واردات سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز روسیه، می‌توان به مصرف گازوئیل در نیروگاه‌ها پایان داد که طبق محاسبات سالانه 4 الی 5 میلیارد دلار باعث سودآوری ارزی ایران از صادرات گازوئیل (با کسر هزینه واردات گاز روسیه) خواهد شد.
منبع: فارس
ارسال نظرات