"بخشنامه‌های خلق‌الساعه" چطور دارایی مردم را به باد می‌دهد؟
این محموله پیاز را نیم میلیارد تومان برای صادرات، خریداری کردم؛ بعد از انجام امور اداری قانونی و هنگام بارگیری اعلام شد که جهاد کشاورزی بخشنامه‌ای صادر و صادرات پیاز را ممنوع کرده است! حالا هر ساعتی که این بار بلاتکلیف است از کیفیت آن کاسته می‌شود.
بخشنامه‌های خلق‌الساعه، اصطلاحی است که برای توصیف بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی به‌کار می‌رود که بدون برنامه‌ریزی و کارشناسی کافی صادر شده و بلافاصله به اجرا گذاشته می‌شوند.
این بخشنامه‌ها اغلب به دلیل ناگهانی بودن و عدم تطابق با قوانین موجود، مشکلات عمیقی را در سیستم اجرایی و قضایی کشور ایجاد می‌کنند. در سال‌های اخیر، این نوع بخشنامه‌ها موجب بروز نارضایتی‌هایی در جامعه و نیز در میان مقامات قضایی شده است.
گلایه‌های قضایی
حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی‌اژه‌ای؛ رییس قوه قضاییه بارها نسبت به صدور و اجرای بخشنامه‌های خلق‌الساعه انتقاد کرده است. او در سخنرانی‌های متعدد خود این بخشنامه‌ها را عامل ایجاد بی‌ثباتی در سیستم قضایی و مشکلاتی برای شهروندان دانسته است.
اژه‌ای تأکید کرده صدور چنین بخشنامه‌هایی بدون بررسی دقیق و در نظر گرفتن پیامدهای آن، هم بر عدالت قضایی تأثیر منفی می‌گذارد و هم باعث افزایش پرونده‌های قضایی و شکایات مردمی می‌شود.
اژه‌ای پیش‌تر گفته بود: بخشنامه‌هایی که به‌طور ناگهانی صادر می‌شوند، ممکن است با نیت‌های خوبی انجام شوند، اما عدم تطابق آن‌ها با قوانین جاری کشور و عدم آگاهی کافی از اثرات آن‌ها بر مردم، باعث می‌شود تا مشکلات جدیدی به‌وجود آید. این بخشنامه‌ها بیشتر از آنکه به اصلاح امور کمک کنند، باعث افزایش نارضایتی‌ها می‌شوند.
رییس قوه قضاییه در جلسه هفدهم اردیبهشت 1403 شورای عالی قضایی نیز گفته بود: در بازدید میدانی که از بندر شهید رجایی انجام دادیم، متوجه شدیم یکی دیگر از نقاط ضعفِ مشهود که سبب ایجاد اشکالاتی در امر ترخیص کالاها می‌شود، این است که بعضاً در صدور دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها از سوی اشخاص و دستگاه‌های مسئول، هماهنگی وجود ندارد؛ به نحوی که از تعبیرِ «خلق‌الساعه» برای این بخشنامه‌ها استفاده می‌شود؛ برای نمونه، یک مدیر میانی در گمرک بر مبنای سلیقه خود و بدون مشورت و هماهنگی با سایر اشخاص و دستگاه‌های ذیربط، بخشنامه‌ای را صادر می‌کند که ممکن است همان بخشنامه، مسائلی را برای دستگاه‌ها و بخش‌های دیگر حتی «سازمان بازرسی» و «دیوان عدالت اداری» ایجاد کند. این موضوع، یکی از اشکالات در این حوزه است که باید برطرف شود و من بعد از سفر اخیر به هرمزگان، این موضوع را با مسئولان ذی‌صلاح دولتی در میان گذاشتم.
این رویه انتقادات مجتبی قهرمانی؛ رییس کل دادگستری استان هرمزگان را نیز در پی داشته است. قهرمانی معتقد است که این بخشنامه‌ها نه تنها روندهای اجرایی و اداری را مختل می‌کنند، بلکه باعث سردرگمی و افزایش مشکلات حقوقی و قضایی در استان‌ها می‌شوند.
او در یکی از جلسات خود با مقامات قضایی استان هرمزگان، به این موضوع اشاره و تصریح کرد: بخشنامه‌هایی که بدون بررسی کارشناسی و فقط به‌خاطر حل فوری برخی مشکلات صادر می‌شوند، نه تنها آن مشکل را حل نمی‌کنند بلکه مشکلات جدیدی را به‌وجود می‌آورند. ما در استان خود بارها با مشکلات ناشی از اجرای این بخشنامه‌ها مواجه شده‌ایم.
بلبشوی خلق‌الساعه‌ها در بنادر
یکی از نمونه‌های بارز این مشکلات زمانی اتفاق می‌افتد که برخی از صادرکنندگان نیمی از کالای خود را در کشتی‌ها بارگیری می‌کنند و در میانه کار، یک بخشنامه جدید صادر می‌شود که مانع از بارگیری باقی‌مانده کالا می‌شود.
صادرکنندگان در چنین شرایطی با مشکلات مالی و اجرایی جدی مواجه می‌شوند، زیرا نه‌تنها مجبور می‌شوند هزینه‌های اضافی برای نگهداری و دوباره بارگیری کالاهای خود پرداخت کنند، بلکه قراردادهای تجاری آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
در این موارد، گمرک نیز به دلیل الزام به اجرای بخشنامه‌های جدید، اغلب نمی‌تواند انعطاف‌پذیری نشان دهد و این باعث می‌شود که کالاها تا زمان حل و فصل قضایی یا قانونی در بنادر معطل بمانند. چنین وضعیت‌هایی نارضایتی گسترده‌ای در میان صادرکنندگان و فعالان اقتصادی ایجاد کرده و موجب اعتراضات متعددی می‌شود.
در کنار این مشکلات، فقدان هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و صدور ناگهانی چنین بخشنامه‌هایی، باعث می‌شود که گاهی صادرکنندگان نتوانند به تعهدات خود در معاملات بین‌المللی عمل کنند که این مسأله اعتبار اقتصادی آن‌ها را نیز تهدید می‌کند.
در دیداری که خبرنگاران به همراه رییس کل دادگستری استان هرمزگان از بندر شهید رجایی داشتند، این وضعیت کاملاً مشهود بود. یک تاجر که قراردادی با یکی از کشورهای حوزه خلیج فارس داشت به خبرنگار تسنیم گفت: این محموله پیاز را نیم میلیارد تومان خریداری کردم تا صادر کنم. بعد از انجام امور اداری قانونی و هنگام بارگیری اعلام شد که جهاد کشاورزی بخشنامه‌ای صادر کرده که صادرات پیاز ممنوع اعلام شده است! حالا هر ساعتی که این بار بلاتکلیف است از کیفیت آن کاسته می‌شود و حتی در صورت صادر شدن باید پاسخگوی خریدار باشم!
هرچند رییس کل دادگستری استان هرمزگان از اختیارات قانونی خود استفاده کرد و دستور داد تا بارگیری تکمیل و صادرات انجام شود اما اگر قوه قضاییه فقط می‌تواند به صورت موردی در این واقع دخالت کند و متأسفانه در بسیاری از موارد نتیجه این بخشنامه‌های خلق الساعه، تلف شدن محصولات زراعی و اموال مردم است.
نقش دیوان عدالت اداری برای مقابله با ضرر دین مردم از خلق‌الساعه‌ها
دیوان عدالت اداری، به عنوان نهادی که مسئول رسیدگی به شکایات و دعاوی علیه تصمیمات و بخشنامه‌های اداری است، در موارد متعددی علیه این نوع بخشنامه‌ها حکم صادر کرده است. بسیاری از بخشنامه‌های خلق‌الساعه، به دلیل عدم انطباق با قوانین بالادستی و حقوق شهروندان، با شکایت مردم یا نهادهای مختلف به دیوان عدالت اداری ارسال می‌شوند.
دیوان عدالت اداری نیز با بررسی دقیق شکایات و تطابق بخشنامه‌ها با قوانین موجود، در مواردی این بخشنامه‌ها را باطل اعلام می‌کند. این نهاد تلاش می‌کند تا با اعمال نظارت قانونی بر بخشنامه‌های اجرایی، از حقوق مردم و شهروندان در برابر تصمیمات ناعادلانه دفاع کند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر دیوان عدالت اداری چندین بخشنامه را که موجب تضییع حقوق شهروندان شده بود، باطل اعلام کرد.
تأثیرات بخشنامه‌های خلق‌الساعه
اجرای بخشنامه‌های خلق‌الساعه باعث ایجاد مشکلات مختلفی در سطح جامعه و سیستم قضایی شده است. صدور ناگهانی این بخشنامه‌ها و عدم اطلاع‌رسانی کافی درباره آن‌ها باعث ایجاد نارضایتی در میان مردم می‌شود. بسیاری از شهروندان به دلیل نبود شفافیت و عدم آگاهی از مفاد این بخشنامه‌ها، با مشکلاتی در زمینه حقوقی و اداری مواجه می‌شوند.
یکی از اصلی‌ترین پیامدهای اجرای بخشنامه‌های خلق‌الساعه، افزایش تعداد پرونده‌های قضایی است. زیرا بسیاری از این بخشنامه‌ها با قوانین موجود مغایرت داشته و افراد به دلیل تضییع حقوقشان، شکایات خود را به مراجع قضایی می‌برند.
کارکنان ادارات و نهادهای دولتی نیز به دلیل صدور این بخشنامه‌ها با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند. این بخشنامه‌ها گاهی با دستورالعمل‌های قبلی مغایرت دارند و باعث سردرگمی در اجرای وظایف قانونی می‌شوند.
از سویی دیگر صدور بخشنامه‌های بی‌ثبات و ناگهانی، اعتماد عمومی به نهادهای اجرایی و قانونی را کاهش می‌دهد. مردم انتظار دارند که تصمیمات دولت و دستگاه‌های اجرایی بر اساس بررسی‌های دقیق و کارشناسی اتخاذ شود اما این بخشنامه‌ها به نظر می‌رسد که این اصل را نقض می‌کنند.
در کل موضوع بخشنامه‌های خلق‌الساعه و مشکلاتی که برای صادرکنندگان در گمرک‌های ایران ایجاد کرده، از جمله مشکلاتی است که در گمرک‌های مهم مانند گمرک شهید رجایی و شهید باهنر بندرعباس به‌وضوح دیده شده است. این نوع بخشنامه‌ها، بدون اطلاع‌رسانی و زمان کافی برای تطابق با آن‌ها، گاهی باعث اختلالات جدی در روند صادرات و بارگیری کالاها می‌شود.
به هر حال بخشنامه‌های خلق‌الساعه به یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در نظام قضایی ایران تبدیل شده‌اند. انتقادات مقامات قضایی به‌ویژه رییس قوه قضاییه و رییس کل دادگستری استان هرمزگان، نشان‌دهنده عمق مشکلاتی است که این بخشنامه‌ها در سیستم قضایی و اداری کشور ایجاد کرده‌اند.
برای جلوگیری از تکرار مشکلات ناشی از این بخشنامه‌ها، نیاز است که نهادهای اجرایی و قانون‌گذار با دقت و کارشناسی بیشتری به بررسی و صدور دستورالعمل‌ها بپردازند همچنین، شفافیت و اطلاع‌رسانی عمومی درباره تغییرات قانونی و بخشنامه‌ها می‌تواند تا حد زیادی از بروز نارضایتی‌ها و افزایش پرونده‌های قضایی جلوگیری کند.
منبع: تسنیم
ارسال نظرات