مبارزات فکری و سیاسی آیتالله انواری در زندان + سند
آیتالله محی‌‌الدین انواری، یکی از اعضای حزب ملل اسلامی، با همراهی دیگر فعالان مذهبی، به مقابله با نفوذ اندیشه‌‌های مارکسیستی و ترویج اسلام سیاسی و انقلابی در میان زندانیان پرداخت. این اقدامات نه‌‌تنها به تقویت تفکر دینی انجامید، بلکه به مبارزه‌‌ای فکری علیه جریان‌‌های انحرافی در زندان‌‌های رژیم پهلوی تبدیل شد.
آیتالله محی‌‌الدین انواری یکی از روحانیون برجسته و فعالان سیاسی متعهد به آرمان‌‌های اسلامی بود که در دوران پهلوی نقش مهمی در مبارزه با رژیم سلطنتی ایفا کرد. در دهه‌‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، که فضای سیاسی ایران به شدت تحت کنترل ساواک و نیروهای امنیتی قرار داشت، فعالیتهای آیتالله انواری به‌‌ویژه در میان نیروهای مذهبی و جریان‌‌های مخالف مارکسیست به‌‌طور خاص از اهمیت برخوردار بود. وی از مؤسسین و اعضای برجسته‌‌ی حزب ملل اسلامی به شمار می‌‌آمد، حزبی که هدف آن برپایی یک حکومت اسلامی در ایران و مقابله با نفوذ ایدئولوژی‌‌های غربی و شرقی به‌‌ویژه مارکسیسم بود.
در این دوره، زندان‌‌های رژیم پهلوی به یکی از مراکز تجمع نیروهای سیاسی و فکری مخالف رژیم تبدیل شده بود. زندانیانی که به خاطر عقاید و فعالیتهای سیاسی خود دستگیر شده بودند، به‌‌رغم شرایط دشوار زندان، همچنان به بحث و تبادل نظر درباره‌‌ی مسائل ایدئولوژیک و سیاسی ادامه می‌‌دادند و حتی درون زندان به فعالیتهای آموزشی و سازمانی مشغول بودند. اسناد ساواک نشان می‌‌دهد که آیتالله انواری، به همراه سایر فعالان مذهبی، نقشی کلیدی در ترویج و گسترش عقاید اسلامی و مقابله با نفوذ اندیشه‌‌های مارکسیستی و ماتریالیستی در میان زندانیان ایفا می‌‌کرد.
این گزارش به بررسی دقیق‌‌تر فعالیتهای آیتالله محی‌‌الدین انواری در زندان اوین و سایر مراکز حبس سیاسی بر اساس اسناد موجود در آرشیو ساواک می‌‌پردازد. این اسناد به‌‌ویژه به تلاش‌‌های او در راستای تقویت ایمان مذهبی در میان زندانیان مذهبی و مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی در درون زندان اشاره دارند. از جمله فعالیتهای برجسته‌‌ی وی، همکاری با دیگر زندانیان مذهبی برای تبیین و رفع اشکالات مذهبی و اعتقادی و برگزاری مباحثات ایده‌‌آلیستی و ضد مارکسیستی است.
فعالیتهای آیتالله انواری در زندان
در یکی از اسناد ساواک که مرتبط با فعالیتهای آیتالله محی‌‌الدین انواری و حاج محمدمهدی ابراهیم عراقی است، به وضوح آمده است که این دو نفر در زندان با همکاری یکدیگر، به آموزش و تبادل نظر درباره‌‌ی مسائل دینی و اعتقادی مشغول بوده‌‌اند. این فعالیت‌‌ها نه تنها به تقویت بنیه‌‌ی فکری و اعتقادی زندانیان مذهبی کمک می‌‌کرد، بلکه به عنوان یک جبهه‌‌ی فکری علیه جریان‌‌های مارکسیستی و ماتریالیستی عمل می‌‌کرد. طبق این اسناد، محمدمهدی ابراهیم عراقی و انواری کتاب‌‌هایی را برای رفع اشکالات مذهبی زندانیان تهیه کردند و از طریق مباحثات ایده‌‌آلیستی و ضد ماتریالیستی به تحلیل و رفع ابهامات آنها پرداختند.
یکی از مهم‌‌ترین فعالیتهای این دو نفر، مقابله با نفوذ مارکسیسم در میان زندانیان بود. آنان معتقد بودند که مارکسیسم نه تنها یک ایدئولوژی نادرست است، بلکه خطری جدی برای تفکر دینی و اسلامی به شمار می‌‌رود. در اسناد ساواک آمده است که آیتالله انواری و همراهانش سعی داشتند تا زندانیانی را که تحت تأثیر افکار مارکسیستی قرار گرفته بودند، از این ایدئولوژی منحرف نجات دهند. یکی از نمونه‌‌های بارز این تلاش‌‌ها، سعی آنها در تأثیرگذاری بر حسین مرادی دزفولی است که مشغول مطالعه‌‌ی کتابی در باب تفکر و شناخت بود و تا اندازه‌‌ای تحت تأثیر افکار مارکسیستی قرار گرفته بود.
تقابل با مارکسیسم و تلاش برای احیای اسلام انقلابی
از نگاه انواری و سایر زندانیان مذهبی، اعلام مارکسیست‌‌شدن سازمان مجاهدین خلق یک نقطه‌‌ی عطف در تاریخ مبارزات سیاسی ایران به شمار می‌‌آمد. این مسئله، از نظر آنها، به وضوح نشان داد که مارکسیسم و ایدئولوژی‌‌های غربی و شرقی نه تنها نمی‌‌توانند پاسخگوی نیازهای جامعه‌‌ی اسلامی باشند، بلکه تهدیدی جدی برای تفکر و اندیشه‌‌ی دینی به حساب می‌‌آیند. این تغییر موضع سازمان مجاهدین، به گفته‌‌ی آیتالله انواری و هم‌‌فکرانش، نشان داد که خطر نفوذ افکار انحرافی در میان مبارزان مذهبی بسیار جدی است و نیاز به تقویت بنیه‌‌ی فکری و دینی میان مبارزان بیش از پیش احساس میشود.
در اسناد ساواک اشاره شده است که زندانیان مذهبی، پس از این تغییر موضع سازمان مجاهدین، به این نتیجه رسیدند که اگر این جریان به مسیر مارکسیستی ادامه می‌‌داد، حتی حوزه‌‌ی علمیه‌‌ی امام صادق نیز از انحراف در امان نمی‌‌ماند. بر اساس این تحلیل‌‌ها، آیتالله انواری و هم‌‌فکرانش وظیفه‌‌ی خود می‌‌دانستند که پس از آزادی، به جوانان و نسل جدید مبارزان کمک کنند تا از دام مارکسیسم و سایر ایدئولوژی‌‌های انحرافی رهایی یابند. در همین راستا، عبدالمجید گرامی، یکی از همکاران آیتالله انواری، تصمیم گرفت فلسفه‌‌ی اسلامی و آموزههای ملاصدرا را به زبان‌‌های ساده بنویسد تا از این طریق بتواند در مقابله با مارکسیسم و تبیین اسلام انقلابی مؤثر واقع شود.
تأثیرات اجتماعی و فرهنگی فعالیتهای مذهبی در زندان
فعالیتهای آیتالله انواری و دیگر زندانیان مذهبی تنها محدود به مباحث ایدئولوژیک نبود. یکی از جلوه‌‌های بارز تأثیرگذاری آنان، شکل‌‌گیری یک فضای اجتماعی خاص در میان زندانیان مذهبی بود که به شدت به اصول اسلامی و اخلاقی پایبند بودند. به‌‌عنوان مثال، در اسناد ساواک آمده است که افراد مذهبی زندانی، مارکسیست‌‌ها را به عنوان افرادی «نجس» در نظر می‌‌گرفتند و از تماس با آنها پرهیز می‌‌کردند. حتی در جزئیاتی مانند نخوردن غذاهایی که مارکسیست‌‌ها با آن تماس داشتند، این تقابل آشکار بود.
این رفتارها نشان‌‌دهنده‌‌ی تأثیرات عمیق اجتماعی و فرهنگی تفکرات مذهبی در زندان‌‌های رژیم پهلوی بود. این زندانیان نه تنها در فضای داخلی زندان به تبلیغ و ترویج اسلام می‌‌پرداختند، بلکه با ایجاد فضایی اخلاقی و مبتنی بر اصول دینی، به مبارزه‌‌ای غیرمستقیم با اندیشه‌‌های مارکسیستی و ماتریالیستی مشغول بودند. در این میان، آیتالله انواری و دیگر رهبران مذهبی نقش مهمی در رهبری این جریان فرهنگی و اجتماعی ایفا می‌‌کردند.
شرح اسناد:
موضوع: حاج محمدمهدی ابراهیم عراقی فرزند غلامعلی
مشارالیه که محکوم به حبس ابد بوده، در اتاق ۴ بند ۶ به اتفاق محی‌‌الدین انواری کتابی را برای رفع اشکالات مذهبی‌‌ها به وجود آوردند و کلیه‌‌ی افراد مذهبی اشکالات خود را در هنگام مطالعه‌‌ی کتاب یادداشت کرده و پیش محمدمهدی ابراهیم عراقی و محی‌‌الدین انواری می‌‌برند. آنها هم این اشکالات را از طریق مباحثات ایده‌‌آلیستی و ضد ماتریالیستی برطرف می‌‌کردند و یک بار دو نفر فوق سعی نمودند تا حسین مرادی دزفولی را که کتابی در مورد [ناخوانا] تفکر و شناخت مطالعه می‌‌کرد، تحت تأثیر قرار دهند و در این کار هم تا اندازه‌‌ای موفق شدند.
نظریه‌‌ی یکشنبه
محمدمهدی ابراهیم عراقی و محی‌‌الدین انواری که عضو حزب ملل اسلامی بودند، دو نفر از متعصبین مذهبی می‌‌باشند که کلیه‌‌ی اخبار و اطلاعات مربوط به داخل و خارج زندان را جمع‌‌آوری و پیرامون مسائل سیاسی به خصوص درباره‌‌ی مارکسیست‌‌ها بحث و تبادل‌‌نظر می‌‌نمایند. ضمناً دو نفر مذکور در حال حاضر در بازداشتگاه اوین هستند. بایگانی شود.
[ناخوانا] به نام محی‌‌الدین انواری [ناخوانا] به سابقه‌‌ی ضمیمه و بایگانی
[امضا]
موضوع: وضعیت زندان اوین
در زندان، افراد مذهبی معتقد می‌‌باشند اعلام مارکسیست‌‌شدن گروه به اصطلاح مجاهدین از جهتی بسیار خوب بوده، چون تکلیف آنها را روشن کرده است؛ زیرا اگر این عمل را انجام نمی‌‌دادند و مانند گذشته فعالیت ادامه پیدا می‌‌کرد، بعید نبود حوزه‌‌ی امام صادق هم خراب شود. اکنون آخوندها و جوان‌‌های مذهبی متوجه شده‌‌اند که دنبال عده‌‌ای افراد منحرف خطرناک افتاده بودند. چون عقیده دارند سازمان به اصطلاح مجاهدین دارای اشتباهات و تعلیمات انحرافی بوده و هست، به همین جهت افراد مذهبی هیچ‌‌یک از جزوات و نظریات آنها را قبول ندارند و وظیفه‌‌ی خود می‌‌دانند که پس از آزادی جوان‌‌ها را از دام مارکسیست‌‌ها نجات دهند. عبدالمجید گرامی قصد دارد فلسفه‌‌ی اسلامی و ملاصدرا را به زبان‌‌های ساده بنویسد و مارکسیسم را به این وسیله بکوبد. کلیه‌‌ی افراد بند، مارکسیست‌‌ها را نجس می‌‌دانند؛ به‌‌طوری‌‌که به علت تماس دست مارکسیست‌‌ها با مربا و سالاد از خوردن خودداری کرده‌‌اند. در این مسئله عبدالرحیم ربانی، محمدباقر انواری و مهدی کروبی نقش مهمی داشته‌‌اند.
فعالیتهای آیتالله محی‌‌الدین انواری در زندان، به‌‌ویژه تلاش‌‌های او در راستای مقابله با نفوذ مارکسیسم و تقویت اندیشه‌‌های اسلامی، نقش مهمی در شکل‌‌دهی به فضای فکری و سیاسی زندانیان مذهبی داشت. اسناد ساواک به خوبی نشان می‌‌دهند که وی، به همراه دیگر روحانیون و فعالان مذهبی، با ایجاد یک جبهه‌‌ی فکری و ایدئولوژیک، تلاش کردند تا از نفوذ افکار انحرافی در میان زندانیان جلوگیری کنند و اسلام انقلابی را به‌‌عنوان یک آلترناتیو محکم در برابر مارکسیسم مطرح سازند. این فعالیت‌‌ها، در نهایت، به بخشی از مقاومت فرهنگی و سیاسی علیه رژیم پهلوی و ایدئولوژی‌‌های رقیب تبدیل شد و زمینه‌‌ساز شکل‌‌گیری یک جریان قدرتمند اسلامی در میان مبارزان شد که تأثیرات آن حتی پس از آزادی نیز ادامه یافت.
منبع:
آیتالله محی‌‌الدین انواری به روایت اسناد، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ارسال نظرات