سهم ۵۱ درصدی آمریکا از تجارت سیاه

مؤسسه بین‌المللی پژوهشی صلح استکهلم (SIPRI) اخیراً جدیدترین گزارش خود از فروش تسلیحات توسط ۱۰۰ شرکت برتر جهان در سال ۲۰۲۳ را منتشر کرده است.

طی سال ۲۰۲۳، مجموع درآمد تسلیحاتی ۱۰۰ شرکت برتر جهان به ۶۳۲ میلیارد دلار رسیده است، رقمی که معادل تولید ناخالص داخلی ۵۴ کشور انتهایی (با کمترین GDP) است.

جالب است بدانیم در این لیست (اقتصادهای کوچک) کشورهایی مانند مغولستان، بورکینافاسو، لبنان، مالی، بوتسوانا، جامائیکا، نیکاراگوئه، نیجر، چاد، یمن، ماداگاسکار، مقدونیه شمالی، کنگو، لائوس، کره شمالی، افغانستان، رواندا، قرقیزستان، تاجیکستان، سومالی، کوزوو، سوریه، مونته‌نگرو، لیختن‌اشتاین، مالدیو، جیبوتی و یونان به چشم می‌خورند.

نکته قابل تامل در حوزه تسلیحات این است که از کل این فروش ۶۳۲ میلیارد دلاری سال ۲۰۲۳، حدود ۵۱ درصد در اختیار آمریکاست، چین دوم بوده و انگلستان و روسیه سوم و چهارمند.

ویژگی‌های خاص در صنعت تسلیحات از قبیل شدت سرمایه از جمله سرمایه انسانی در تولید هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه نظامی و استانداردهای محرمانه قوی در پروژه‌های تدارکاتی که انتشار دانش را مختل می‌کند منجر به شکل‌گیری انحصار شدید در این بازار می‌شود.

بررسی آمارها نشان می‌دهد ساختار بازار تسلیحات در اوایل شکل‌گیری با یکه‌تازی آمریکا و تدریجاً برخی کشورهای صاحب فناوری، بیشتر از نوع انحصاری بوده که شدت این انحصار به‌تدریج در حال کاهش است.

دو عامل اساسی موتور محرکه این تغییر تدریجی عبارتند از: اول توسعه صنایع کشورها و دستیابی آن‌ها به فناوری‌های پیشرفته از طریق مهندسی معکوس یا انتقال فناوری و دوم مناسبات سیاسی و ائتلاف‌های تاکتیکی بین کشورها.

از خاورمیانه چه خبر؟

در خاورمیانه جنگ در اوکراین و غزه باعث افزایش ۱۸ درصدی درآمدهای تسلیحاتی شش شرکت برتر منطقه به ۱۹.۶ میلیارد دلار شد. شرکت‌های رژیم‌صهیونیستی به دلیل تقاضای بالای تسلیحات، درآمدهای بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند. به‌طور خاص، شرکت البیت با رتبه ۲۷، با ۱۴ درصد رشد به ۵.۴ میلیارد دلار رسید و صنایع هوافضای رژیم‌صهیونیستی (رتبه ۳۴) با ۱۵ درصد رشد، ۴.۵ میلیارد دلار داشت. این موضوع نشان‌دهنده تأثیرات مستقیم شرایط سیاسی و نظامی بر بازار تسلیحات است. این تحولات نشان می‌دهد خاورمیانه همچنان یکی از مناطق کلیدی در صنعت تسلیحات جهانی است.

تجارت سیاه ۶۳۲ میلیارد دلاری

براساس گزارش موسسه بین‌المللی پژوهشی صلح استکهلم (SIPRI)، مجموع فروش تسلیحات ۱۰۰ شرکت برتر جهان از ۲۰۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به ۴۲۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ و ۶۳۲ میلیارد دلار تا پایان سال ۲۰۲۳ رسیده است.

با توجه به وقوع جنگ روسیه-اوکراین، جنایت‌های جنگی رژیم‌صهیونیستی در غزه و لبنان و همچنین تشدید تنش‌ها در سوریه و همچنین احساس خطر برخی از کشورها در خاورمیانه، برآوردها این است در سال ۲۰۲۴ فروش تسلیحات شرکت‌های بزرگ اسلحه سازی دنیا نیز افزایش یافته است.

سهم ۵۱ درصدی آمریکا از تجارت اسلحه

نگاهی به رتبه‌بندی درآمد تسلیحاتی برترین‌های جهانی در حوزه دفاعی در سراسر جهان نشان می‌دهد، آمریکا با ۴۱ شرکت در بین ۱۰۰ شرکت برتر تسلیحاتی جهان، بیشترین شرکت برتر در حوزه تولید اسلحه را در دنیا داراست، به صورتی که در دو سال متوالی ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ ، پنج شرکت برتر این رده‌بندی آمریکایی بودند.

بر این اساس می‌توان گفت درآمدهای کل شرکت‌های برتر ایالات متحده در رده‌بندی SIPRI رقمی معادل ۲.۵ درصد افزایش یافته و در سال ۲۰۲۳ به ۳۲۲ میلیارد و ۶۳۰ میلیون دلار رسیده است.

تنها شرکت اول این لیست که شرکت لاکهید مارتین بوده، در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۱ میلیارد دلار درآمد از فروش تسلیحات نظامی داشته است. طی سال ۲۰۲۳ شرکت RTX، نورثروپ گرامَن، بوئینگ و شرکت جنرال دینامیک از دیگر شرکت‌های آمریکایی هستند که به ترتیب ۴۱ میلیارد دلار، ۳۵، ۳۱ و ۳۰ میلیارد دلار از فروش اسلحه درآمد داشته‌اند.

چین با ۱۰۳ میلیارد دلار در جایگاه دوم

طی سال ۲۰۲۳ تعداد ۹ شرکت چینی در بین شرکت‌های برتر تسلیحاتی جهان قرار داشته‌اند. شرکت‌های چینی با درآمد ۱۰۳ میلیارد دلار، در جایگاه دوم درآمد تسلیحاتی پس از شرکت‌های آمریکایی قرار دارند.

اما جالب اینجاست که آن‌ها پایین‌ترین سطح رشد خود را از سال ۲۰۱۹ تجربه کرده‌اند و فقط ۰.۷ درصد رشد داشته‌اند که به دلیل کاهش سرعت رشد اقتصاد چین در این مدت است.

در مقابل، شرکت‌های کره جنوبی با رشد چشمگیر ۳۹ درصد، ژاپن با ۳۵ درصد و تایوان با ۲۷ درصد، افزایش قابل توجهی در درآمدهای تسلیحاتی خود داشته‌اند.

این نشان می‌دهد درحالی‌که چین با چالش‌هایی مواجه است، دیگر کشورهای آسیایی در حال پیشرفت و گسترش در این صنعتند. شرکت چینی AVIC در سال ۲۰۲۳ در رتبه ۸ جهانی بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات چین باقی ماند و درآمدهای تسلیحاتی ۲۰.۹ میلیارد دلاری را تجربه کرد که نشان‌دهنده ادامه رشد در تولید هواپیماهای نظامی داخلی بود.

درآمدهای تسلیحاتی شرکت AECC به میزان ۱۷ درصد افزایش یافت و به ۵.۸ میلیارد دلار رسید که باتوجه به رکود موجود در چین ، بزرگ‌ترین میزان افزایش سالانه درآمدهای تسلیحاتی در بین شرکت‌های چینی بود.

درآمد ۲۶ میلیارد دلاری روس تنها با ۲ شرکت

اما نکته جالب دیگر این رده‌بندی جهانی آنجاست که علی‌رغم آنکه دو شرکت روسی در لیست شرکت‌های برتر تسلیحاتی در جهان بودند؛ درآمدهای تسلیحاتی آنها، به میزان ۴۰ درصد افزایش یافته و رقمی معادل ۲۵.۵ میلیارد دلار تخمین زده شد که برخی معتقدند به دلیل افزایش قابل توجه در سفارشات و تولید بوده است.

همچنین شرکت‌های اروپایی در این رده‌بندی، تقریبا رشد ناچیز ۰.۲ درصدی درآمدهای تسلیحاتی را ثبت کردند و به ۱۳۳ میلیارد دلار درآمد در یک سال اخیر دست یافتند.

طبق آمارهای موسسه پژوهشی صلح استکهلم، آسیا و اقیانوسیه در صنعت تسلیحات به یک بازیگر مهم تبدیل شده‌اند. ۲۳ شرکت در میان ۱۰۰ شرکت برتر تولید اسلحه قرار دارند و درآمدهای آنها به طور قابل توجهی ۵.۷ درصد افزایش یافته و به عدد چشمگیر ۱۳۶ میلیارد دلار رسیده است.

این رشد نشان‌دهنده افزایش تقاضا و رقابت در بازار تسلیحات است و به خوبی نشان می‌دهد که این منطقه در حال حاضر در کانون توجهات جهانی قرار دارد.

۱۳۳میلیار دلار درآمد تسلیحاتی اروپایی‌ها

وضعیت شرکت‌های تسلیحاتی در اروپا به جز روسیه به شکل دیگری است؛ درآمدهای تسلیحاتی ۲۷ شرکت مستقر در اروپا (غیر از روسیه) در سال ۲۰۲۳ به ۱۳۳ میلیارد دلار رسید که دودهم درصد افزایش (۱۹۹ میلیون دلار) نسبت به سال قبل داشت و ۲۱ درصد از کل درآمدهای ۱۰۰ شرکت برتر را تشکیل می‌دهد.

در سال ۲۰۲۳، انگلستان با هفت شرکت در مجموع ۴۷.۷ میلیارد دلار درآمد داشت که ۰.۷ درصد از کل درآمدهای کل شرکت‌های برتر در این رده‌بندی است.

شرکت انگلیسی BAE Systems در سال ۲۰۲۳ جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین شرکت تسلیحاتی در اروپا و ششم جهانی حفظ کرد و درآمدهای تسلیحاتی‌اش به میزان ۲.۳ درصد افزایش یافت و به ۲۹.۸ میلیارد دلار رسید. علاوه بر آن بزرگ‌ترین افزایش سالانه درآمد تسلیحاتی متعلق به Atomic Weapons Establishment رتبه ۵۹ جهانی بود که تولیدکننده کلاهک‌های هسته‌ای در انگلستان است.

فرانسه در سراشیبی درآمد تسلیحاتی

آمارهای مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم می‌گوید، مجموع درآمدهای پنج شرکت برتر فرانسوی در رده‌بندی جهانی سال ۲۰۲۳، به ۲۵.۵ میلیارد دلار رسید که ۸.۵درصد افت داشت. شرکت صنعتی Dassault Aviation که رتبه ۴۶است، با کاهش ۴۱ درصدی، بزرگ‌ترین کاهش را داشت.

در این میان، شرکت Thales که جایگاه ۱۶جهان را دارد، تنها شرکت فرانسوی بود که افزایش درآمد را تجربه کرد و درآمدش به ۱۰.۴ میلیارد دلار رسید.

دو شرکت ایتالیایی با کاهش ۱۰ درصدی درآمد تسلیحاتی روبه‌رو شدند که از بین آن‌ها شرکت Leonardo (رتبه ۱۳) با کسب ۱۲.۴ میلیارد دلار، تقریباً ۱۱درصد افت را تجربه کرد.

درآمد ۲.۲ میلیاردی تنها نماینده اوکراین

در این رده‌بندی جهانی ۴ شرکت آلمانی بودند که با درآمد ۱۰.۷ میلیارد دلار تقریباً بیش از ۷.۵درصد سود کردند و شرکت Rheinmetall به عنوان بزرگ‌ترین شرکت این حوزه در آلمان (رتبه ۲۶) با ۵.۵میلیارد دلار بیش از ده درصد به درآمد خود افزود.

تنها نماینده اوکراین در این رده‌بندی، صنایع دفاعی اوکراین (رتبه ۶۰) بود. این شرکت درآمدهای تسلیحاتی خود را به میزان ۶۹ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش داده و به ۲.۲ میلیارد دلار رسید.

۱۳۶میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی اهالی آسیا

در سال‌های اخیر آسیا و اقیانوسیه در صنعت تسلیحات رشد قابل‌توجهی داشته‌اند، به‌ویژه کشورهای ژاپن و کره‌جنوبی که تغییرات در سیاست‌های نظامی و افزایش تقاضا برای تسلیحات، به‌ویژه در زمینه تولید هواپیماها و سیستم‌های دفاعی به این رشد کمک کرده است.

مطابق با آمارهای مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، درآمدهای تسلیحاتی ۲۳ شرکت مستقر در آسیا و اقیانوسیه به میزان ۵.۷ درصد یا ۷.۳ میلیارد دلار افزایش یافته و به ۱۳۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسید که این افزایش عمدتاً ناشی از رشد قابل‌توجه درآمدهای تسلیحاتی شرکت‌های ژاپنی و کره‌جنوبی بود.

درآمدهای چهار شرکت کره‌جنوبی در رده‌بندی sipri چیزی حدود ۱۱میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل ۳۹ درصد افزایش داشته است.

درآمد تسلیحاتی ۲۰ میلیارد دلاری ژاپن

علاوه برآن ۵ شرکت ژاپنی نیز در بین ‌رده‌بندی جهانی برترین‌های تولید اسلحه وجود دارند که در یک سال اخیر بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشتند. گفتنی است در ژاپن در سال ۲۰۲۳، سفارشات نظامی هر پنج شرکت حداقل دوبرابر و در برخی موارد بیش از چهاربرابر بالاتر از سال ۲۰۲۲ بوده است.

در سال‌های اخیر سفارشات داخلی نظامی به میتسوبیشی هوی اینداستریز (رتبه ۳۹) به میزان ۳۶۰ درصد افزایش یافته و حدود ۳.۴میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشته‌اند.

همچنین، کواساگی هوی اینداستریز (رتبه ۶۵) نیز درآمد ۲.۱ میلیارد دلاری را ثبت کرده که ناشی از رشد تقاضای برای هواپیماها و موشک‌های جدید است.

درآمد تسلیحاتی ۷میلیارد دلاری هند

طبق بررسی «فرهیختگان» از داده‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، در سال ۲۰۲۳، درآمدهای تسلیحاتی سه شرکت هندی در فهرست برترین‌های جهانی، ۶.۷ میلیارد دلار بود که ۵.۸ درصد افزایش داشت.

بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات هند، هندستان ایروناتیک (رتبه ۴۳)، با درآمد ۳.۷ میلیارد دلار، ۶.۹ درصد رشد را تجربه کرد. در تایوان نیز شرکت NCSIST (رتبه ۴۷) با ۲۷ درصد افزایش، ۳.۲ میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشت که ناشی از سفارش‌های داخلی برای موشک‌ها و UAV‌ها بود.

درآمد ۶ میلیارد دلاری ترکیه

براساس آمارهای مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، سه شرکت برتر ترکیه درآمدهای تسلیحاتی خود را به ۶ میلیارد دلار رساندند که ۲۴ درصد افزایش داشته است.

شرکت آسلسان با ۲.۴ میلیارد دلار، شرکت پهپادی بایکار با ۱.۹ میلیارد دلار و صنعت هوافضای ترکیه با ۱.۷ میلیارد دلار، نمایندگان ترکیه در لیست ۱۰۰ شرکت برتر تسلیحاتی جهان طی سال ۲۰۲۳ بوده‌اند.