وحدت سیره مورد تاکید قرآن و اهل بیت است
امروز وقایع جهان اسلام خبر از آن می دهدکه دنیای اسلام بیش از پیش نیازمند وحدت و انسجام است، ولی یکی از موانعی که در راه تحقق وحدت وجود دارد روشن نبودن جایگاه موضوع وحدت در منابع دینی ماست و چه بسا افراد دین‌داری که به خاطر تصور نادرست خود از دین، با وحدت مخالفت می کنند.
آنچه در پی می آید بررسی بحث وحدت در آیات قرآن و سیره بزرگان دین در گفت‌وگو با حجت الاسلام سید محمود طباطبایی نژاد، مدیر گروه سیره‌نگاری دانشکده علوم حدیث و از مؤلفان دانشنامه امام حسین(علیه السلام) است.
وحدت چه جایگاهی در آموزه های دینی دارد؟
وحدت و اتحاد دلها و گام ها از توصیه‌ها و سیره پیامبران گرانقدر مخصوصا پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) است.
انبیا و اولیای الهی در راستای ایجاد وحدت، گام‌های اساسی برداشته‌اند و در این راه از تبلیغ لسانی و عملی استفاده کرده‌اند و حتی در این راه هجمه‌های سنگینی علیه آنها به وجود آمده است که آن بزرگواران به خاطر اهدف خود، آن را تحمل کرده‌اند.
لطفا به مصادیقی عینی ایجاد وحدت در سیره بزرگان دین اشاره کنید.
در داستان معروفی که در قرآن هم ذکر شده است، حضرت موسی چهل روز به کوه طور می‌رود و زمانی که به میان قوم خود برمی‌گردند، با شرک و گوساله پرستی بنی اسرائیل مواجه می‌شود، حضرت موسی بسیار عصبانی می‌شوند و برادرش هارون را که جانشین آن حضرت در غیاب ایشان بود، مورد عتاب قرار می‌دهد. تعبیر زیبایی که در آیه قرآن دیده می‌شود، این است که هارون (ع) می‌گوید : ای برادر سر و روی من را رها کن چون من می‌ترسیدم اگر اقدامی انجام دهم و محکم تر برخورد کنم، بین بنی اسرائیل اختلاف بیفتد.
نمونه دیگری که می‌توانیم به آن اشاره کنیم، جریان فتح مکه بدست مسلمانان بود، با این توضیح که مسلمانان بعد از آن همه سختی‌هایی که به واسطه هجرت از مکه کشیدند و بعد از جنگ هایی که بین مسلمانان مدینه و کفار و مشرکان مکه صورت گرفته بود، در روز فتح مکه گمان کردند آن روز، روز انتقام است اما پیامبر فرمود « الیوم، یوم المرحمه» و خانه ابوسفیان که یکی از دشمن ترین افراد برای مسلمانان در طول سالیان گذشته بود، خانه امن معرفی شد و در ادامه پیامبر اکرم(ص) در جنگ حنین بیشترین غنائم را بین تازه مسلمانان مکه برای جلب قلوب آنها و احساس همدلی با امت اسلام تقسیم کرد.
نمونه دیگری که ما در تاریخ می‌بینیم، جریان غصب خلافت امیرالمومنین (ع) بود که شرایط امت اسلام و شیوع پیامبران دروغین به گونه‌ای بود که حضرت علی(ع) به خاطر حفظ وحدت در آن جریان سکوت کردند.
در مورد قضیه غصب خلافت و سکوت امیرالمومنین(ع) و اهدافی که حضرت از این سکوت داشتند، توضیح بیشتری بدهید.اگر در تاریخ دقت کنیم، شرایط بعد از رحلت پیامبر(ص) را دارای اوضاع و احوال خاصی می‌بینیم، در اطراف و اکناف سرزمین اسلامی، افرادی با ادعای پیامبری قیام کرده بودند و حتی بخشی از سرزمین‌های بلاد اسلامی را تصرف کرده بودند و از سوی دیگر ضربه خورده‌های از اسلام و منافقین یک تهدید به حساب می آمدند و در بعد دشمنان خارجی نیز رویارویی با ابرقدرت‌هایی مانند روم و ایران، عوامل مختلفی بود که انسجام امت اسلامی را تهدید می‌کرد. امیرالمؤمنین(ع) طبق تصریح کلمات ایشان بخاطر وحدت امت اسلام در جریان غصب خلافت سکوت اختیار کردند.
وحدت در فرهنگ قرآنی به چه نحو تبیین شده است؟
قرآن برای حل اختلافات یک کلید واژه دارد که آن واژه جلوتر از زمان است و هر قدر علوم مختلف مانند روانشناسی و جامعه شناسی در جهت تقویت تمدن‌ها تلاش کنند، از این مفهوم عقب‌تر خواهند بود. در قرآن سوره اسراء آیه 53، کلمه أحسن را به کار می‌برد یعنی بهترین، نرم ترین، یعنی اگر خواستی با کسی برخورد کنی، اگر با رفتار درجه یک می‌توانی برخورد کنی، از رفتار درجه دوم استفاده نکن.
می‌توان گفت با بهترین سخن در اختلافات صحبت کن و از بهترین روش در برخورد یاری بگیر.
آیه 34 و 35 سوره فصلت می‌فرماید «ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عدوه کانه ولی حمیم. و ما یلقاها الا الذین صبروا و مایلقاها الا لذو حظ عظیم»
یعنی با بهترین سخن در اختلافات صحبت کن و از بهترین روش در برخورد یاری بگیر و این روش را هیچ کس به جز کسی که دارای صبر باشد نمی تواند اجرا کند.
در آیات مختلف قرآن از وحدت به عنوان فریضه واجب الهی و نعمت خداوند نام برده شده و از عنایات الهی در ایجاد آن، بحث به میان آمده است. می‌توانیم بگوئیم که وحدت سیره مؤکد قرآن است و حتی قرآن خطاب به مسلمانان و غیر مسلمانان می‌گوید که بر اشتراکات تکیه و از گناهان مشترک دوری کنند.
آیا بحث وحدت با پایبندی به اصول و ارزش‌ها منافات ندارد؟
در آیه قرآن می‌خوانیم «وجادلهم بالتی هی أحسن» برداشت ما این است که وحدت هیچ تعارضی با بحث‌های علمی جدی ندارد. آن چیزی که ناپسند شمرده شده است توهین و فحاشی است که در قرآن حتی از توهین به بت‌ها نهی شده است زیرا مشرکان هم متقابلا به مقدسات مسلمانان توهین می‌کردند.
نظیر همین مطلب را در سیره امیرالمؤمنین (ع) می‌توانیم ببینیم که آن حضرت در جنگ صفین، یاران خود را از سب دشمنان بر حذر می‌داشت.
پس پایبندی حقیقی به ارزش‌ها و آرمان‌ها و حتی تلاش در راستای اثبات و فراگیر شدن عقاید به هیچ وجه با وحدت تنافی ندارد.
در راستای تحقق وحدت، چه موانعی وجود دارد؟
در راستای عملیاتی شدن وحدت، باید نگاهی به موانع بروز و ظهور آن هم باشیم، از موانعی که در تحقق وحدت وجود دارد، تنگ نظری است که حاصل بی اطلاعی نسبت به فرهنگ اسلامی و نداشتن ذوق سلیم است.
برخی تصور می کنند که وحدت یعنی دست کشیدن از عقاید یا اینکه وحدت را از اموری می دانند که در دین جایگاهی ندارد، در صورتی که در اسلام بر وحدت تاکید بسیار شده است.
از دیگر موانعی که می‌توانیم به آن اشاره کنیم، خصلت‌های ناپسند فردی کسانی است که در این راه مانع تراشی می کنند، این خصلت ها مانند کم تحمل بودن، کم ظرفیت بودن، اهل گفت‌وگو و منطق نبودن است.
به هر حال ما باید به وحدت به عنوان یک راهبرد دینی نگاه کنیم و در تحقق آن بکوشیم.
از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، متشکریم./909/گ402/ع