معلم؛ تداوم‌بخش حقیقت و روشنی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در جهان پرشتاب امروز که دانایی با داده‌ها اشتباه گرفته می‌شود و آموزش در سایه تکنولوژی گاه از اصالت انسانی خود فاصله می‌گیرد، نام معلم همچون فانوسی در مه، روشنی‌بخش راهی است که اگر گم شود، تمدن و هویت بشری را در تاریکی خود می‌بلعد. بزرگداشت مقام معلم، صرفاً گرامیداشت یک شغل نیست؛ بلکه تجلیل از حقیقتی است که همواره با تربیت، بیدارسازی و انسان‌سازی گره خورده است، و در واقع راهی است تدوام بخش حقیقت و روشنی.

در تقویم جمهوری اسلامی ایران، این روز با خون استاد شهید مرتضی مطهری مزین شده است؛ شخصیتی که عصاره "علم"، "تعهد" و "آگاهی‌بخشی" بود.

جایگاه مقام معلم در اسلام

خداوند متعال نسبت به شان و مقام عالم و متعلم عنایت خاصی مبذول داشته و آنان را بر سایر طبقات ممتاز ساخته است.

پدر و معلم از جمله کسانی هستند که نقش مهم و اساسی در شکل گیری شخصیت هر فردی دارد. به همین جهت آموزه های دینی ما جایگاه ویژه ای را برای آنها تعریف کرده است.

امام علی (ع) : قُم عَن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً؛

به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هرچند فرمان روا باشی.  (تصنیف غرر الحکم و دررالکلم ص۴۳۵ )

معلم می سوزد ولی نمی سوزاند، هدایت می کند و گمراه نمی سازد، آتش درونش سرد است و سلام، و درود او همچون عود و رایحه اش جهانگیر. معلم چراغ هدایت و کشتی نجات است.

معلم راهنمای خوبی ها و نیکی ها و هدایتگر و بیدار کننده است. معلمی، همان گونه که معلم پیر انقلاب (ره) فرموده، شغل انبیاست و امت سرگردان را از وادی جهل و ضلالت به سر منزل هدایت و سعادت و از دریای پرتلاطم فساد و انحراف به ساحل امیدبخش نجات و نیکبختی می رساند.

سرنوشت جوامع بشری مرهون سعی و تلاش آموزگاران و معلمان است. در قدرت و توان هیچ کس نیست که مقام و ارزش معلم را برشمارد. چنان که هیچ کس را یارای آن نیست که فعل ایزد بستاید یا نقش عظیم رسولان الهی را بر کاغذ بنشاند. از این رو، خداوند متعال نسبت به شان و مقام عالم و متعلم عنایت خاصی مبذول داشته و آنان را بر سایر طبقات ممتاز ساخته است. او به شخصیت آنان ارج نهاده و برای آنان امتیاز ویژه ای قائل شده است.

 جایگاه معلمان در برخی روایات

پیامبر اکرم(ص) که خود دارای جایگاه معلمی است، فرمود: من معلم برانگیخته شده ام و ائمه اطهار و بزرگان دین نیز هر یک معلمانی برجسته و راهنمایانی بس شایسته بوده اند. در میان احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) روایات مربوط به ارزش و اعتبار علم و عالم و متعلم به قدری فراوان است که احصای تمامی آنها نزدیک به محال می نماید.

در عظمت منزلت و مقام معلم همین کافی است که بزرگ ترین معلم جهان بشریت حضرت رسول خاتم(ص) به این ویژگی خود افتخار می کرد . آن حضرت چنان برای معلمان و مقام ارجمند آنان ارزش قائل بود که در دعاهایش می فرمود: «اللهم اغفر للمعلمین و اطل اعمارهم و بارک لهم فی کسبهم؛ (کشف الخطا، ج۱، ص۴۸) خداوندا! معلمان را بیامرز و عمر طولانی به آنان عطا فرما و کسب و کارشان را مبارک گردان!»

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: «تمامی جنبندگان روی زمین و ماهیان دریا و هر موجود زنده ای در فضا و همه اهل آسمان و زمین برای معلمی که نیکی به مردم بیاموزد طلب آمرزش می کند. دانشمند و دانشجو در پاداش با یکدیگر برابرند و در روز قیامت بدین سبب، بسان دو اسب مسابقه با یکدیگر به رقابت می پردازند.»

و بالاخره در مقام و جایگاه رفیع معلم همین بس که حضرت امیر المومنین علی (ع) می فرمایند : (( من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا )) کسی که به من یک حرف بیاموزد مرا بنده ی خود کرده است . سخنی زیبا از امام صادق علیه السلام ارزش و مقام معلم خوب را روشن می سازد. حضرت می فرماید: «تمامی جنبندگان روی زمین و ماهی های دریا و هر کوچک و بزرگ در زمین و آسمان خدا، برای آموزگار خوب طلب آمرزش می کنند».

پیشوای سوم مکتب ما وقتی معلمی سوره حمد به فرزند دلبندش میآموزد به پاس احترام و قدردانی از معلم، هزار دینار و هزار حله به او می بخشد، دهان او را نیز پر از در می گرداند. وقتی برخی از کوته نظران بر او خرده می گیرند که چرا چنین کردی، می فرماید: «این پاداش (بی مقدار) کجا و ارزش واقعی تلاش و آموزش او کجا؟»

 معلمی، شغل پیامبران

«تعلیم» سرمشق همۀ انبیاست که از طرف خدای تبارک و تعالی به آنها مأموریت داده شده؛ مأموریت خدا به انبیا همین است که بیایند و آدم درست کنند. و آنهایی که به انبیا نزدیکترند آنها به مقام آدمیت نزدیکترند. آن وقت که ملائکه اشکال کردند که آدمی که مفسد در ارض هست چرا خلق فرمودی. جواب این بود که من می‏دانم چیزهایی که شما نمی‏دانید. دنبالش هم خداوند تعلیم همۀ «اسماء» را به آدم کرد و وقتی که عرضه داشت به ملائکه، آنها دیدند که نمی‏توانند اینطوری که آدم می‏تواند ادراک کند حقایق را، آنها نمی‏توانند. از اول این بود که «آدم» که آمد با تعلیم الهی آمد و معلم بشر بود. انبیا هم معلم بشر بودند. شغل معلمی یک شغل عمومی است برای انبیا گرفته، تا اولیا تا فلاسفه و امام، تا علما و تا فرهنگیان.پس شغل، شغل بسیار بزرگی است شغل آدم‏سازی. دیگر شغلها به این درجه نمی ‏رسند؛ برای اینکه آنها مربوط به جهات دیگر است. در عالم هیچ موجودی به پایۀ انسان نمی‏رسد؛ و هیچ شغلی به پایۀ انسان‏ سازی نمی ‏رسد. پس شغل بسیار بزرگ است، بسیار شریف است.

 شهید مطهری؛ معلمی که زمان را شکست

استاد مطهری، تنها یک فیلسوف و متکلم نبود؛ او معلمی بود که از قلب زمان عبور کرد و به روح زمانه پیوست. او با تلفیق علم و تعهد، دین و خرد، سنت و نیازهای روز، الگویی زنده از «معلم طراز انقلاب اسلامی» شد.

مطهری معلمی بود که:

درس دین را با عقلانیت همراه کرد؛

جوانان را با زبان خودشان خطاب قرار داد؛

و هرگز از طرح پرسش‌های دشوار و ورود به میدان‌های چالشی نهراسید.

در نگاه او، معلم باید:

مجتهد در حوزه تربیت باشد؛

مخاطب‌شناس و زمان‌شناس باشد؛

و بتواند «نظام فکری» بسازد، نه فقط «جزوه درسی».

بازخوانی آثار شهید مطهری؛ ضرورت معلم امروز

امروزه، نظام آموزشی کشور بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به ریشه‌ها و بازخوانی منابع اصیل تربیتی است. آثار شهید مطهری، نه تنها بر مسائل دینی، بلکه بر مفاهیمی چون آزادی، عدالت، تعلیم و تربیت، زن، تمدن، تاریخ، جامعه و هویت تمرکز دارد. برخی از آثار کلیدی او عبارت‌اند از:

تعلیم و تربیت در اسلام: تحلیلی دقیق از فلسفه آموزش دینی، رابطه تربیت با فطرت، عقل و وحی.

انسان و سرنوشت: بررسی عمیق اختیار انسان در نظام الهی؛ مهم برای معلمانی که قصد بیدارسازی دارند.

خدمات متقابل اسلام و ایران: درس بزرگی در برابر ملی‌گرایی افراطی و دین‌ستیزی روشنفکرانه.

مسئله حجاب: مواجهه منطقی و تاریخی با یکی از مباحث چالش‌برانگیز اجتماعی.

آینده انقلاب اسلامی: تحلیل آینده‌نگر از نقش فرهنگ در حفظ و تداوم انقلاب.

مطهری، برخلاف بسیاری از متفکران که در برج عاج تئوری باقی می‌مانند، همیشه مخاطب زنده و جاری داشت. آثار او، نه برای بایگانی، بلکه برای گفتگو و تحول اجتماعی نوشته شده‌اند.