بازخوانی آموزه‌های قرآنی و روایی در تقویت نهاد خانواده

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، نهاد خانواده به عنوان رکن بنیادین جامعه انسانی همواره مورد تأکید اسلام و آموزه‌های اهل‌بیت(ع) بوده است. در روزگار ما که تلاطم‌های فرهنگی و سبک زندگی غرب‌زده بنیاد خانواده را تهدید می‌کند بازگشت به آیات نورانی قرآن کریم و کلمات هدایت‌گر معصومان(ع) ضرورتی مضاعف یافته است. اسلام نه تنها ازدواج را یک امر مقدس می‌داند بلکه چگونگی تعامل زوجین را نیز در تراز اخلاق نبوی و علوی ترسیم می‌کند؛ از جمله می‌توان به آیه ۱۹ سوره نساء اشاره کرد که دستور «عاشروهنّ بالمعروف» را با بیانی دقیق و عاطفی مطرح می‌سازد.

خداوند متعال در این آیه می‌فرماید «عاشِروهُنَّ بِالْمَعْروفِ فَاِنْ كَرِهْتُموهُنَّ فَعَسى اَنْ تَـكْرَهوا شَيْئا وَ يَجْعَلَ اللّه‌ُ فيهِ خَيْرا كَثيرا» یعنی با زنان به شايستگى رفتار كنيد و اگر آنها به جهتى ناخوشايندتان بودند اظهار نكنيد چه بسا چيزها كه ناپسند شماست حال آن‌كه خداوند در آن خير فراوانى براى شما قرار داده است. این آیه از سویی بر وجوب رفتار کریمانه با همسر تأکید دارد و از سوی دیگر نگاه سطحی و سلیقه‌ای به زن را نهی می‌کند. معیار زندگی موفق بصیرت در کشف خیرات پنهان زندگی زناشویی است.

امام باقر(ع) نیز در حدیثی راهبردی ارزش مرد را به میزان تکریم همسرش پیوند می‌زند: « اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَاللّه‌ِ اَشَدُّكُمْ اِكْراما لِحَلائِـلِهِمْ»(1) این روایت از یک‌سو کرامت انسان را در نحوه تعامل با همسر نشان می‌دهد و از سوی دیگر باطن‌گرایی اسلام را در مواجهه با روابط خانوادگی به تصویر می‌کشد. در حقیقت مردی که اهل مهر، حیا، درک عاطفی و تکریم زن است از نگاه خداوند عزیزتر از مردی است که صرفاً در مناسک عبادی فعال باشد اما در خانه ستمگر و بی‌توجه است.

ازدواج، آغاز طهارت روح و اساس تربیت

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: « مَنْ اَحَبَّ اَنْ يَلْقَى اللّه‌َ طاهِرا مُطَهَّرا فَلْيَلقَهُ بِزَوجَةٍ»(2) هرکس دوست دارد خدا را در حال طهارت کامل دیدار کند باید ازدواج کند. این حدیث تبیینگر حقیقتی بنیادین است: ازدواج صرفاً پیوند جسم‌ها نیست بلکه پیوند جان‌ها برای سیر در مسیر طهارت است. با ازدواج انسان وارد مدرسه‌ای می‌شود که در آن، صبر، گذشت، ایثار، عفت، محبت، قناعت و ده‌ها فضیلت دیگر تمرین می‌شود. این سیر همان طهارتی است که بستر لقای الهی را فراهم می‌کند.

از نگاه روایات ازدواج نه‌تنها عامل طهارت فردی است بلکه زمینه‌ساز تربیت اجتماعی و پایداری نسل انسانی نیز به شمار می‌رود. پیامبر اعظم(ص) در توصیف نعمت‌های یک زندگی موفق می‌فرمایند:« مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ الزَّوْجَةُ الصّالِحَةُ وَ الْمَسْكَنُ الْواسِعُ وَ الْمَرْكَبُالْبَهىُّ وَ الْوَلَدُ الصّالِحُ»(3) از نظر نبی‌اکرم چهار مؤلفه اساسی خوشبختی مرد مسلمان عبارتند از: همسر شایسته، خانه‌ای فراخ، مرکبی نیکو و فرزندی صالح. این چهار عنصر ابعاد گوناگون زندگی خانوادگی را در برمی‌گیرند و همگی ریشه در آرامش روانی و استحکام بنیان خانواده دارند.

عفت و احترام، کلید آرامش خانوادگی

یکی از عوامل مهمی که در استحکام خانواده و امنیت روانی زن و شوهر مؤثر است، پایبندی به عفت و احترام متقابل است. امام صادق(ع) در جمله‌ای کوتاه ولی اثربخش می‌فرمایند:« بِرُّوا آباءَكُمْ يَبِرَّكُمْ اَبْناؤُكُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِساءِ النّاسِ تَعِفَّ نِساؤُكُمْ»(4) یعنی نسبت به پدر و مادر خود نیکی کنید تا فرزندانتان نیز به شما نیکی کنند و نسبت به زنان مردم عفت بورزید تا زنانتان نیز پاکدامن باشند.

این روایت یک قاعده تربیتی، اخلاقی و اجتماعی بسیار دقیق را ترسیم می‌کند. رفتار ما در مواجهه با دیگران بازتابی در محیط خودمان ایجاد می‌کند. کسی که در محیط اجتماعی نگاهی محترمانه، پاک و عفیف نسبت به ناموس دیگران داشته باشد جامعه‌ای امن و خانواده‌ای آرام خواهد داشت. این فرهنگ هم در سطح فردی مصونیت ایجاد می‌کند و هم در سطح اجتماعی بدنه‌ای مقاوم در برابر مفاسد می‌سازد.

رفتار شایسته، بنیان تفاهم و محبت

در دنیای امروز که آسیب‌های اجتماعی و عاطفی به خانواده‌ها رسوخ کرده است، مفهوم «معاشرت به معروف» بار دیگر باید به گفتمان غالب سبک زندگی اسلامی تبدیل شود. معاشرت به معروف تنها به معنای پرهیز از خشونت فیزیکی نیست بلکه شامل تکریم زبانی، احترام به سلیقه‌ها، درک متقابل، مشورت، پوشاندن خطاها، مدارا با ضعف‌ها و تلاش برای شاد کردن دل همسر است.

رفتار نیکو با همسر منشأ اعتماد و محبت می‌شود. این محبت نه‌تنها دوام خانواده را تضمین می‌کند بلکه تربیت صحیح فرزندان و رشد اجتماعی آن‌ها را نیز ممکن می‌سازد. همسرانی که در فضای احترام و همراهی رشد می‌کنند، والدینی موفق‌تر، فرزندانی با عزت‌نفس بیشتر و اعضایی سالم‌تر برای جامعه خواهند بود.

جمع‌بندی: خانواده، میدان بندگی و کانون تربیت نسل

بر پایه آیات و روایات پیش‌گفته خانواده نه تنها مأمنی برای تأمین نیازهای طبیعی و روانی انسان، بلکه بستر اصلی رشد معنوی، اجتماعی و تمدنی است. تعامل شایسته با همسر، تکریم، عفت، ازدواج به‌هنگام و گزینش همسر صالح، توصیه‌های مشترک قرآن و سنت برای تحکیم بنیان خانواده‌اند.

امروز که الگوهای ناهنجار سبک زندگی غربی با نفی قداست خانواده، ارزش‌های اسلامی را هدف گرفته‌اند بازآفرینی گفتمان خانواده اسلامی ـ با تکیه بر معارف اهل‌بیت(ع) ـ ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. باید بار دیگر «خانواده» را نه صرفاً به عنوان یک ساختار حقوقی بلکه به عنوان «میدان بندگی» و «کانون تربیت نسل مؤمن و مقاوم» در نظر گرفت؛ نسلی که ستون‌های آینده جامعه اسلامی را خواهد ساخت.

گروه جمعیت و تعالی خانواده باید با برجسته‌سازی این آموزه‌ها، گفتمان «خانواده‌محوری»، «احترام متقابل در خانه» و «اهمیت ازدواج» را در رسانه و فضای عمومی تقویت کند. این آموزه‌ها نه فقط توصیه‌هایی اخلاقی، بلکه مؤلفه‌های نجات یک ملت از بحران هویت و فروپاشی اجتماعی هستند.

...............................................

پی نوشت:

(1) وسائل الشيعه ، ج ۱۵، ص ۵۸

(2) وسائل الشيعه، ج ۲۰، ص ۱۸

(3) بحارالأنوار، ج ۷۶، ص ۱۵۵

(4) کافى ، ج ۵، ص ۵۵۴