جنگ روانی و رسانه‌ای در عاشورا
نهضت عاشورا تنها یک مبارزه نظامی نبود بلکه عرصه‌ای بی‌بدیل از جنگ روانی و نبرد رسانه‌ای بود که امام حسین (ع) با درایت و هوشمندی از کلام و ابزارهای رسانه‌ای بهره گرفت تا حقیقت را به گوش جهانیان برساند.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، وقایع نشان داد که امام در مواجهه با وضعیتی کاملاً نابرابر، با درایت، شجاعت و ثبات قدم، تصمیماتی اتخاذ کرد که ضمن حفظ اصول، باعث شد پیام نهضت تا ابد زنده بماند. موضوعاتی چون انعطاف در تاکتیک‌ها، پایبندی به اصول در شرایط فشار، پیش‌بینی‌پذیری اقدامات دشمن، و رهبری مبتنی بر ایمان و اعتماد به خدا، از جمله محورهای بررسی‌شده در مدیریت بحران عاشورا بود. این زمینه، بستری مناسب برای ورود به موضوع جنگ روانی و رسانه‌ای در عاشورا فراهم می‌سازد؛ چرا که یکی از ابزارهای کلیدی امام در مدیریت بحران، بهره‌گیری هوشمندانه از کلام و رسانه بود.
اهمیت رسانه در نبرد حق و باطل
نهضت عاشورا تنها یک رویارویی نظامی نبود؛ بلکه صحنه‌ای عمیق از نبرد رسانه‌ای و جنگ روانی نیز بود. امام حسین (ع) با آگاهی از قدرت کلام و تأثیرات اجتماعی و روانی آن، در موقعیت‌های گوناگون از ابزارهای ارتباطی – از خطبه (ر. ک: گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۹۴؛ سیدبن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۲۶)، نامه( ر. ک: سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۹۴، ابن طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۳۸.) ، دعا تا گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره (ر.ک: ارشاد شیخ مفید، ج۲، ص۳۴.کامل ابن اثیر، ج۴، ص۱۹) – بهره گرفت تا افکار عمومی را بیدار سازد و فضای مه‌آلود تبلیغاتی حکومت بنی‌امیه را بشکند.
ابزارهای رسانه‌ای امام حسین (ع)
امام از روش‌های مختلف برای رساندن پیام خود استفاده کرد:
١.خطبه‌های افشاگرانه: در منازل مختلف از مدینه تا کربلا، امام خطبه‌هایی با مضمون افشای انحرافات حکومت و بیان فلسفه قیام ایراد کرد. این خطبه‌ها نه‌فقط برای یاران، بلکه برای کاروانیان و مردم در مسیر نیز جنبه رسانه‌ای داشت.
٢. نامه‌نگاری هدفمند: از نامه به بزرگان کوفه (ر. کطبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۲۴-۲۹۲۵.) تا مکاتبه با عبیدالله‌بن‌حرّ جعفی(الفتوح، ابن اعثم کوفی، ج ۵، ص۷۴؛ موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۳۶۵.) ، امام تلاش کرد لایه‌هایی از جامعه را درگیر مسؤولیت تاریخی‌شان کند. این نامه‌ها ابزاری برای شکستن سکوت نخبگان بود.
٣. رفتارهای نمادین: حتی سکوت، اشک، نگاه، همراه بردن خانواده، و پوشیدن لباس خاص – همگی رسانه‌ای بودند و در جنگ روانی با دشمن، پیام روشنی داشتند. ( ر. ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۳۴۰، چاپ صدرا.)
تبیین ساختار رسانه‌ای دشمن
بنی‌امیه با ابزار قدرت، فریب و جعل حقیقت، ساختار تبلیغاتی وسیعی داشت از جمله این موارد می‌توان به :
الف: تحریف شخصیت اهل بیت (ع): بنی امیه با جعل احادیث و پخش شایعات، چهره امام حسین (ع) را در ذهن مردم تخریب می‌کردند.
حمد بن عبدالرحمان می‌گوید: نزد بشیر بن عمرو انصاری رفتم در حالی‌كه یزید خلیفه شده بود. او چنین اظهار کرد: «مخالفان یزید می‌گویند یزید بهترین فرد برای مدیریت جامعه نیست و من هم این را قبول دارم، اما اگر رهبری یزید پذیرفته شود بهتر از آن است كه اختلاف پدیدار شود زیرا از پیامبر(ص) شنیدم كه فرمود: «لا یأتیك فی الجماعة اِلاّخَیْر، یعنی از ناحیه جماعت، چیزی غیر از خیر نصیب شما نمی‌شود». بر اساس این حدیثی كه بشیر بن عمرو انصاری ساخته، در صورتی كه جامعه یزید را قبول كرد، مخالفان او نباید حرفی بزنند زیرا پیامبر(ص) اصالت را به جامعه داده است. یزید هر چند شخصی بدكاره و نالایق بوده ولی تا زمانی كه نماز می‌خواند و جماعت و جمعه اقامه می‌كند، دیگر نباید علیه او قیام كرد... و هر كس برخلاف این جریان حركت كند، باید او را كشت». چنان‌که روشن است با این حدیث جعلی، امام حسین(ع) مقابل جدش قرارداده شده و ریختن خونش نیز مباح دانسته شده است.
ب: ایجاد رعب و ارعاب روانی: فرماندهان کوفه با تهدید مردم، بسیاری را از یاری امام منصرف کردند. فضای امنیتی، مهم‌ترین ابزار دشمن در مهندسی افکار عمومی بود.
ج: سانسور و انحراف افکار عمومی: پس از شهادت امام، با تحریف روایت‌ها و سکوت خبری، تلاش کردند اثر قیام را خنثی کنند.
شکست رسانه‌ای دشمن؛ پیروزی روایت حسینی
با وجود فشار روانی شدید و سیطره رسانه‌ای بنی‌امیه، امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان، با زبان و رفتار خود پیام را منتقل کردند. نقطه اوج این جنگ رسانه‌ای، خطبه‌های حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) در کوفه و شام بود.
آنجا که حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند:... فَلَمّا قالَ: «أشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللَّهِ» التَفَتَ عَلِيٌّ عليه السلام مِن أعلَى المِنبَرِ إلى يَزيدَ، وقالَ: يا يَزيدُ! مُحَمَّدٌ هذا جَدّي أم جَدُّكَ؟ فَإِن زَعَمتَ أنَّهُ جَدُّكَ فَقَد كَذَبتَ، وإن قُلتَ إنَّهُ جَدّي فَلِمَ قَتَلتَ عِترَتَهُ؟!»» هنگامی که
گفت: «اشهد ان محمدا رسول الله» علی بن الحسین (علیه‌السّلام) از بالای منبر رو به یزید کرد و گفت: «ای یزید آیا این جد توست یا جد من؟ اگر بگویی که جد توست، دروغ گفته‌ای و اگر بگویی که جد من است، پس چرا خاندانش را کشتی؟». ( کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۳۲ - ۱۳۳. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (علیه‌السلام)، ج۲، ص۷۶. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۹کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۳۳.)
این خطبه‌ها لرزه بر پایه‌های رسانه‌ای یزید انداخت و حقیقت را برملا ساخت.
خطبه حضرت زینب کبری سلام الله علیها در منابع مختلفی آمده است: از منابع شیعی می‌توان به کتاب‌های اَمالی شیخ مُفید،(شیخ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۲۱-۳۲۳) اَمالی شیخ طوسی،(شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۹۲-۹۳) مَناقبِ اِبن‌ِشَهرآشوب،(ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۱۵.) اشاره کرد. در برخی منابع اهل‌سنت، این خطبه به جای حضرت زینب، به خواهرش اُمِّ‌کُلْثوم(س) نسبت داده شده است.(ابن‌طیفور، بلاغات النساء، الشریف الرضی، ص۳۷-۳۹؛ ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۶۴-۲۶۵؛ ابن‌سعد الآبی، نثر الدر فی المحاضرات، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۱۹-۲۰.)
درس‌هایی برای امروز: رسانه در مسیر مقاومت
از عاشورا می‌آموزیم که در هر نبرد حق و باطل، جنگ رسانه‌ای بخش جدایی‌ناپذیر مقاومت است. در دنیای معاصر که امواج رسانه‌ای گاه حقیقت را دفن می‌کنند، صداقت، حکمت، شجاعت و استمرار در بیان پیام، راهی برای شکستن حصارهای تبلیغاتی است.
در زمانه ما نیز اسرائیل در جنگ با حزب‌الله، اداره اطلاعات ملی را برای کنترل و متحد کردن تبلیغات و روابط عمومی اسرائیل در رسانه‌های مختلف تأسیس کرد بگونه ای که سال 2008، عملیات اسرائیل در غزه با یک کارزار اطلاعاتی گسترده و هماهنگ همراه بود که رسانه های سنتی، رسانه های جدید و دیپلماسی را ترکیب میکرد. اسرائیل با اعمال یک خاموشی رسانه ای که ورود خبرنگاران خارجی به غزه را ممنوع می کرد، کنترل کامل اطلاعاتی را که از نوار غزه منتشر می شد به دست آورد. همچنین در جنگ تحمیلی 12 روزه اسرائیل به کشور ایران نیز با زدن خبرگزاری صدا و سیما خواستند جلوی سخن حق و حقیقت را بگیرند.
نتیجه‌گیری
جنگ روانی و رسانه‌ای عاشورا تنها متعلق به گذشته نیست؛ بلکه الگویی زنده برای همه نهضت‌های مقاومت در عصر حاضر است. مقاومت در برابر فریب رسانه‌ای، بیان شجاعانه حقیقت، و استفاده خلاقانه از ابزارهای ارتباطی، از آموزه‌های جاودانه نهضت کربلا است. در جلسه آینده، با نگاهی دقیق‌تر به «سبک زندگی مقاوم یاران عاشورا»، از زاویه‌ای فردی‌تر به مؤلفه‌های درونی این نهضت خواهیم پرداخت.
حامد میرزاخان
ارسال نظرات