مهدی نصیری و نعل وارونه

فلسفه تترس حفظ جان بیگناهان است نه بهانه برای کشتار بی گناهان یکی از بزرگترین گناهان در شریعت اسلام کشتن بیگناهان است به طوری که خداوند کشتن یک انسان بیگناه را مانند کشتن همه انسان ها دانسته است و درباره بزرگی جرم قتل فرموده است: … مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النّاسَ جَمِيعاً… . ( مائده: ۳۲) هر كس، انسانى را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روى زمين بكشد، چنان است كه گويى همه انسانها را كشته است.

همچنین خداوند متعال درباره مجازات اخروی جرم قتل نفس فرموده است: وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فِيهَا وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَاباً عَظِيماً (نساء:۹۳) و هر كس، فرد با ايمانى را از روى عمد به قتل برساند، مجازاتِ او دوزخ است در حالى كه جاودانه در آن مى‏ماند و خداوند بر او غضب مى‏كند و او را از رحمتش دور مى‏سازد و عذاب عظيمى براى او آماده ساخته است.

در این آیه, چهار مجازات شدید براى قاتل ذکر شده که عبارت است از: ۱ـ خلود و جاودانگى در دوزخ ۲ـ غضب الهى ۳ـ لعنت خدا ۴ـ عذاب بزرگ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: مَن أعانَ على قَتلِ مؤمنٍ بشَطرِ كَلِمَهٍ لَقِيَ اللهَ يَومَ القِيامَةِ مَكتوبٌ بينَ عَينَيهِ: آيِسٌ مِن رَحمَةِ اللهِ. هر كس [حتى] با نيم كلمه حرف در كشتن مؤمنى كمك كند، روز قيامت خدا را در حالى ديدار كند كه بر پيشانيش نوشته شده است: نوميد (محروم) از رحمت خدا.

با این مقدمه نگاه دین مبین اسلام در مورد قتل بی گناهان روشن می شود و به تصریح فقها کشتن کودکان از مشرکان و زنان و دیوانگان و در یک کلام کسانی در مقابل سپاه اسلام دست به شمشیر و اسلحه نبرده اند جایز نیست حتی در مورد زنانی که اقدام به جنگ کرده اند فرمودند کشتن شان جایز نیست مگر آن که ضرورت اقتضاء کند. 

علامه حلی می فرماید: لا يجوز قتل صبيان المشركين و لا نسائهم و لا المجانين،و إن قاتلت المرأة أو أسرت إلّا مع الضرورة،کشتن کودکان از مشرکین و زنان و زنان و دیوانگان شان جایز نیست اگر چه این زنان اقدام به جنگ و مقاتله کرده باشند یا اسیر شده باشند مگر آن که ضرورت اقتضاء کند. (علامه حلی، تحرير الأحكام الشرعية؛ ج‌۲، ص: ۱۴۴)

یکی از مباحث مربوط به جنگ تترس است. تترس به این معنی است که اگر دشمن در حین جنگ و درگیری بیگناهانی را سپر قرار دهد کشتنشان برای شکست دشمن جایز است. اما اگر درگیری بالفعل در جریان نباشد کشتن افرادی که سپر قرار گرفته اند جایز نیست. (علامه حلی، تحرير الأحكام، ج‌۲، ص: ۱۴۳) حکم تترس یک امر عقلائی است و فلسفه تترس حفظ جان بیگناهان است تا سپر گرفته نشوند و به ابزاری برای دشمن تبدیل نشوند. اگر تترس جایز نباشد کافی است دشمن یک بیگناه را اسیر بگیرد و به عنوان سپر قرار دهد تا در مصونیت کامل قرار گیرد و این امر دشمن را تشویق به این می کند که بیگناهان را سپر خودش قرا بدهد و جانشان را به مخاطره بیاندازد. روشن است جواز قتل در تترس به معنای وجوب و الزام نیست و تنها در صورت ضرورت و درگیری بالفعل می توان اقدام به قتل افرادی کرد که به عنوان سپر مورد استفاده قرار گرفته اند. بنابراین تترس به معنای نفی مصونیت دشمن است.

مقایسه قتل عام مردم بیگناه غزه با تترس قیاس مع الفارق است چرا که اولا رزمندگان حماس کسی را نه از مردم و نه از اسرا سپر برای خود قرار نداده اند ثانیا تترس برای قدرت مشروع است نه برای جانی متجاوز، اگر دزدی برای سرقت و جنایت وارد منزلی شد نمی تواند برای دفاع از جان خودش یا برای پیشگیری از دستگیری اقدام به قتل صاحب منزل یا خانواده وی کند و نمی تواند به قاعده دفاع مشروع تمسک کند. نتانیاهو نیز به عنوان یک جنایتکار که تحت تعقیب دیوان بین‌المللی کیفری ICC است نمی تواند برای قتل بیگناهان به دفاع مشروع یا دفاع پیشدستانه یا احکام فقهی تترس استناد کند و توجیه برخی از افراد از جنایات نتانیاهو در قالب تترس اعانت بر قتل بیگناهان است و با هیچ یک از موازین فقهی، حقوقی و اخلاقی سازگاری ندارد.

حجت‌الاسلام حجت الله فتحی عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه علوم فرهنگ و اندیشه اسلامی