از پیگیری مردمی تا آموزش و حمایت حقوقی

اشاره: ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم با رویکردی جامع فراتر از موضوع عفاف و حجاب فعالیت می‌کند و تلاش دارد این فریضه الهی را در ابعاد گسترده اجتماعی احیا کند. راه‌اندازی سامانه «سو» برای ثبت گزارش‌ها و مطالبات مردمی امکان پیگیری برخط و حمایت حقوقی از آمران به معروف نمونه‌ای از اقدامات عملی ستاد است. در کنار آن آموزش و فرهنگ‌سازی برای مردم و کارکنان دستگاه‌ها از طریق دوره‌های آنلاین، ضمن خدمت و نمایشگاه‌های تخصصی نقش مؤثری در تبیین مزایای رعایت حجاب و ارزش‌های اخلاقی دارد. رسانه و فضای مجازی به‌عنوان ابزار اصلی اطلاع‌رسانی و کاهش دغدغه‌های مردم مورد استفاده قرار می‌گیرند. ستاد همچنین نسبت به عملکرد مدیران و مسئولان استان مطالبه‌گری می‌کند و این امر با جلسات منظم و سازوکارهای نظارتی انجام می‌شود تا فعالیت‌ها از هر گونه گرایش سیاسی یا جناحی مصون بماند. این مجموعه با رویکردی علمی و فرهنگی، هم اقدامات ایجابی و هم سلبی را همزمان دنبال می‌کند.

در همین رابطه خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با محمد کرباسی دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه برای مخاطبان گرامی ارائه می‌شود.

رسا ـ لطفاً درباره فعالیت‌های ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم توضیح دهید؟

ستاد امر به معروف رویکردی جامع را در دستور کار دارد. سیاست کلی ما این است که دایره امر به معروف و نهی از منکر را تنها به موضوع عفاف و حجاب محدود نکنیم؛ چراکه این نگاه برداشت نادرستی است و باعث می‌شود ظرفیت‌های ستاد به‌طور غیرضروری کوچک جلوه داده شود.

در همین راستا اقدامات مختلفی انجام شده است؛ از جمله راه‌اندازی سامانه مطالبه‌گری و گزارش مردمی«سو» با نسخه وب و اندروید. کاربران پس از احراز هویت می‌توانند گزارش‌ها و مطالبات خود از دستگاه‌های اجرایی را همراه با مستندات ثبت کنند. این گزارش‌ها پس از بررسی در ستاد به دستگاه مربوطه ارجاع می‌شود و از طریق شوراهای امر به معروف تا حصول نتیجه پیگیری خواهد شد. همچنین کاربر می‌تواند به‌صورت برخط وضعیت رسیدگی به گزارش خود را مشاهده کند.

بخش دیگر فعالیت‌ها مربوط به آموزش و فرهنگ‌سازی است؛ هم برای مردم و هم برای کارکنان دستگاه‌ها. برای عموم مردم دوره‌های آموزشی متنوع برگزار می‌شود و در دستگاه‌ها نیز آموزش‌های ضمن خدمت با محورهایی مانند «زیست عفیفانه»، «خانواده و روان‌شناسی» و موضوعات فرهنگی ـ اجتماعی مشابه ارائه می‌گردد.

از دیگر برنامه‌ها تشکیل و به‌روزرسانی شوراهای امر به معروف در دستگاه‌هاست. تاکنون بیش از ۸۰ دستگاه اجرایی با ترکیب مدیریتی جدید مشمول این طرح شده‌اند.

موضوع دیگر پیگیری مطالبات صنفی و مردمی است؛ به‌طور مثال مشکلات کارکنان اورژانس و برخی صنوف که از طریق سامانه ثبت شده و به‌صورت گروهی دنبال می‌شود.

در نهایت یکی از مأموریت‌های مهم ستاد حمایت حقوقی از آمران به معروف است. در صورتی که فردی در چارچوب قانون اقدام به امر به معروف یا نهی از منکر کند و حقی از او ضایع شود اداره کل حقوقی ستاد موظف است پیگیری‌های لازم را برای حمایت از او انجام دهد.

رسا ـ برخی معتقدند شیوه‌های سنتی در امر به معروف پاسخگوی شرایط فرهنگی امروز نیست؛ برنامه ستاد برای بهره‌گیری از ابزارهای نوین مانند رسانه و فضای مجازی چیست؟

باید توجه داشت که رسانه نقشی بسیار جدی در حوزه فرهنگ‌سازی دارد. امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه شرعی همچون نماز، روزه و زکات است و نمی‌توان آن را صرفاً یک فعالیت سازمانی یا نهادی دانست که بعد از تشکیل جمهوری اسلامی ایجاد شده باشد. رسالت اصلی ستاد احیای این فریضه و فرهنگ‌سازی در ابعاد گوناگون اجتماعی است.

در این مسیر رسانه می‌تواند یکی از مؤثرترین ابزارها باشد؛ هم در زمینه ترویج و آگاهی‌بخشی عمومی و هم در اطلاع‌رسانی به مردم درباره ظرفیت‌هایی که ستاد برای حمایت حقوقی از آمران به معروف فراهم کرده است.

بسیاری از مراجعان به ستاد نگرانی دارند که اگر در محیط‌های کاری یا اداری نسبت به یک منکر یا تخلف تذکر دهند ممکن است با برخوردهایی مثل اخراج یا فشارهای اداری روبه‌رو شوند. ستاد تلاش می‌کند با ایجاد سازوکارهای حمایتی این دغدغه‌ها را کاهش دهد تا افراد بتوانند وظیفه شرعی خود را با آرامش خاطر انجام دهند.

رسا ـ در موضوع حجاب آیا ستاد صرفاً به اقدامات سلبی توجه دارد یا راهکارهای ایجابی و فرهنگی هم در دستور کار است؟

در مواجهه با چالش‌های اجتماعی رویکرد صرفاً سلبی یا صرفاً ایجابی کفایت نمی‌کند؛ این دو مکمل یکدیگرند مانند دو بال یک پرنده که تنها با همکاری هم امکان پرواز دارند. اقدام ایجابی یا سلبی به تنهایی می‌تواند آسیب‌زا باشد.

به‌عنوان نمونه مصوبه ۴۲۷ و 820 شورای عالی انقلاب فرهنگی تکالیف مختلفی را برای نهادها تعریف کرده است؛ که برای سی و دو نهاد تکالیفی تعیین شده است که دو نهاد مانند نیروی انتظامی و قوه قضائیه عمدتاً وظایف سلبی دارند اما سایر نهادها از جمله ستاد امر به معروف تکالیف ایجابی نیز بر عهده دارند. ستاد با توجه به حوزه کاری خود برنامه‌های فرهنگی و آموزشی متعددی در دستور کار دارد.

از جمله این اقدامات دوره‌های آموزشی ضمن خدمت برای کارکنان ادارات و دوره‌های آزاد و آنلاین برای مردم است که در سایت و رسانه‌ها در دسترس قرار دارد. همچنین رایزنی برای ایجاد نمایشگاه دائمی با موضوع حجاب انجام شده که مخاطبان اصلی آن نوجوانان و جوانان هستند.

یکی از خلأهای گذشته تبیین ابعاد فراشرعی مسئله عفاف و حجاب برای مخاطبان بود. پژوهش‌های جدید در حوزه نوروبیولوژی و روان‌شناسی نشان می‌دهد که پوشش تأثیرات روانشناسی و اجتماعی قابل توجهی دارد. ستاد تلاش دارد با ارائه این اطلاعات علمی و مستند مزایای رعایت حجاب را برای مخاطبان توضیح دهد و بخشی از مشکلات فرهنگی و اجتماعی حوزه عفاف و حجاب را کاهش دهد.

رسا ـ آیا ستاد نسبت به عملکرد مدیران و مسئولان استان هم وظیفه امر به معروف دارد یا فقط متوجه عموم مردم است؟ و چگونه از سیاسی یا جناحی شدن این فریضه جلوگیری می‌کنید؟

بله ستاد امر به معروف نسبت به مسئولان نیز وظیفه دارد. یکی از کارکردهای اصلی ستاد مطالبه‌گری است که خود نوعی امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود. اصل هشتم قانون اساسی نیز این تکلیف را برای مردم نسبت به مسئولان تعریف کرده است؛ یعنی مردم حق دارند نسبت به عملکرد مسئولان امر به معروف و نهی از منکر داشته باشند.

ستاد در این زمینه با پیگیری مطالبات و گزارش‌ها از دستگاه‌ها عمل می‌کند. به دلیل ملاحظات خاص برخی از این اقدامات رسانه‌ای نمی‌شوند اما به‌صورت جدی و مستمر در جریان است. ستاد به‌عنوان یک نهاد نظارتی عمل می‌کند و نظارت باید همزمان با مطالبه‌گری انجام شود.

این فرآیند در قالب جلسات رسمی و مستمر با حضور مدیران کل و مسئولان دستگاه‌های مختلف استان پیگیری می‌شود. تاکنون این جلسات با ۱۸ عضو اصلی و سایر نهادهای مرتبط به صورت مرتب برگزار شده و گزارش‌ها و مطالبات مردم و کارکنان در آنها بررسی و دنبال می‌شود.