معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه:
تحقق اسلام منوط به گذار از اجتهاد حکم‌یاب به اجتهاد موضوع‌پرور است
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری گفت: فهم دین بدون اقامه آن نیمه‌تمام است و جامعه مؤمن زمانی به مقصد می‌رسد که میان علم و عمل، میان فقه و ساختار و میان نظر و نظام، پیوندی هم‌افزا شکل گیرد.
به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه کشور با تبیین دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مقدمه کتاب مفاتیح‌الحیات، تأکید کرد: تحقق واقعی دین در جامعه نیازمند دو نوع اجتهاد و دو نوع نظام است و حوزه باید از اجتهاد منفعل که صرفاً حکم‌یاب است، به سوی اجتهاد موضوع‌پرور و نظام‌ساز حرکت کند.
وی در گردهمایی دانش آموختگان نظام جامع اندیشه اسلامی و رابطان امور معرفتی مدارس علمیه قم که در سالن کنفرانس مدرسه دارالشفا برگزار شد با اشاره به مبانی فکری نظام اسلامی و نقشه کلان دین، افزود: رسالت اصلی حوزه نه تنها فراتر از کشف احکام فردی است؛ بلکه طراحی و اقامه‌ی نظاماتی است که حیات اجتماعی را بر مدار اسلام سامان دهد.
دو ساحت نظام: از اندیشه تا عینیت
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در تشریح مبنای سخنان خود، واژه «نظام» را در نگاه اسلامی دارای دو ساحت دانست و ابراز کرد: «نظام علمی یا فکری» شامل مجموعه‌ای از گزاره‌ها و معارف منسجم است که اسلام را به عنوان یک دستگاه منظم فکری ارائه می‌کند. این نظامات عقیدتی و فرهنگی، بنیادهای اندیشه دینی را تشکیل می‌دهند و به تعبیر ما، همان «نقشه مهندسی دین» محسوب می‌شوند.
وی در مقابل، از «نظامات عینی و اجرایی» به عنوان بخش دوم یاد کرد و افزود: این نظامات، سازوکارهای مدیریتی و ساختارهای اجتماعی هستند که بر اساس همان بنیان‌های معرفتی، زمینه اجرای عملی دین را در سطح اجتماع فراهم می‌سازند؛ از جمله نهادهایی چون بانکداری اسلامی، آموزش و پرورش دینی، نظام عدالت اجتماعی و ساختارهای اجرایی در سیاست و اقتصاد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری تأکید کرد: اگر نظام علمی نداشته باشیم، نظام اجرایی ما دچار آشفتگی می‌شود و اگر نظام اجرایی در کار نباشد، نظام علمی در حد اندیشه‌ای انتزاعی باقی می‌ماند و تحقق اسلام زمانی چشم‌گیر می‌شود که این دو در امتداد یکدیگر عمل کنند.
ضرورت دانش واسط میان فهم و اجرا
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با بیان اینکه برای پیوند دادن این دو نظام، دانش‌هایی واسط لازم است، خاطرنشان کرد: در تاریخ علم، تجربه نشان داده است که صرف فقه یا صرف علوم انسانی، نمی‌تواند اسلام را در جامعه تحقق بخشد؛ بلکه آنچه در این میان نیاز است، پدید آمدن «دانش‌های میان‌رشته‌ای» یا همان دانش‌های واسط میان معارف دینی و سازوکارهای اجرایی است.
وی افزود: این دانش واسط، امروز در قالب های فقه مضاف، علوم انسانی اسلامی و اجتهاد فعال، قابل تحقق است وحوزه علمیه باید بتواند از دانش‌های موجود در دنیا ـ بدون پذیرش مبانی غیرتوحیدی آن ـ با بهره گیری از خصوصیات و ویژگی های خوب آن، از آن بهره‌برداری روشمند کند تا به طراحی نظامات تمدنی اسلامی بپردازد.
بازخوانی دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مفاتیح‌الحیات
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با اشاره به بند نهم مقدمه کتاب مفاتیح‌الحیات تصریح کرد: حضرت آیت‌الله جوادی آملی در این اثر ماندگار، به ضرورت دو نوع اجتهاد در جهان اسلام اشاره کرده‌اند که عبارتند از «اجتهاد حکم‌یاب» و «اجتهاد موضوع‌پرور».
وی افزود: اجتهاد حکم‌یاب همان رویه رایج هزارساله در حوزه‌های علمیه است که در پی فهم دین و کشف حکم شرعی یک موضوع از منابع اصلی است؛ اما این رویکرد، ماهیتی منفعل دارد و منتظر می‌ماند تا مسائل روز به حوزه عرضه شود؛ مانند دموکراسی، هوش مصنوعی، بانکداری مدرن یا تکنولوژی‌های نوظهور غربی که حوزه علمیه در این حالت، تنها واکنش‌گر است؛ نه خالق مسئله.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری بیان داشت: در مقابل، اجتهاد موضوع‌پرور که جوادی آملی از آن با تعبیر اجتهاد فعال یاد می‌کند، مرحله‌ای بالاتر از کشف حکم است؛ یعنی طراحی و تولید موضوعاتی که اجرای اسلام را تضمین کند. در این اجتهاد، هدف اجرا و احیای دین است، نه صرفاً فهم آن.
نمونه‌هایی از اجتهاد فعال در جهان معاصر
وی ابراز کرد: آیت‌الله جوادی آملی چند نمونه روشن از اجتهاد موضوع‌پرور را معرفی کردند که عبارتند از: روز جهانی قدس که از سوی امام خمینی(ره) پایه‌گذاری شد، و نمونه‌ای است از خلق موضوعی جدید برای مقابله با ظلم نهادینه جهانی؛ چراکه مبارزه با ظلم حکم دینی روشنی دارد؛ اما امام با خلق «روز قدس» بستری تازه برای تحقق اجتماعی آن پدید آورد.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه افزود: هفته وحدت نیز در همین مسیر است؛ اصل وحدت، دستور الهی است، اما تحقق آن نیازمند طراحی و تعیین میقات اجتماعی بود تا امت اسلام در قالبی عملی به همگرایی برسد.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: قانون اساسی جمهوری اسلامی یکی از آن مسائلی است که باید به فهرست افزوده شود؛ زیرا قانون اساسی، نقطه تلاقی اجتهاد فقهی و نظام‌سازی اجتماعی است؛ جایگاهی که فقها، آموزه‌های شریعت را در قالب ساختار سیاسی و اجرایی خلق کردند.
وی افزود: قانون اساسی همان اجتهاد دوم است؛ اجتهادی که نظام می‌آفریند تا دین را پیاده کند و آن را از سطح کتاب به کف جامعه منتقل سازد.
از فهم دین تا اقامه دین
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری در ادامه سخنان خود، تفاوت بنیادین دو رویکرد را چنین بیان کرد: در یک تقسیم‌بندی کلان، دو عملیات برای تحقق دین لازم است: نخست، فهم دین و دوم، اجرای دین. فقیه حکم‌یاب در مرحله اول می‌درخشد، اما فقیه موضوع‌پرور در مرحله دوم. در واقع، دین نه فقط برای دانستن که برای اقامه شدن نازل شده است.
وی افزود: فقیه در اجتهاد موضوع‌پرور باید مانند امام خمینی(ره) پیشگام شود؛ یعنی راه تحقق حکم الهی را هم طراحی کند. از این جهت، حوزه امروز نیازمند تربیت مجتهدانی است که علاوه بر قدرت استنباط، قوه طراحی نظام‌های عینی را داشته باشند.
نقشه جامع اسلام و نگاه شبکه‌ای به معارف
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با یادآوری اهمیت «فهم شبکه‌ای از دین» تاکید کرد: درک جزیره‌ای از اسلام، بزرگ‌ترین آفت فهم دینی در روزگار ماست. معارف دین همانند حلقه‌های زنجیرند که جدا از هم دچار تحریف می‌شوند. به همین دلیل، طلبه باید توانایی ارائه تصویر یکپارچه از اسلام را داشته باشد.
وی، این نگاه را راهگشای تحقق تمدن اسلامی دانست و افزود: «اگر اسلام را تنها مجموعه‌ای از احکام بدانیم، هرگز تمدن‌ساز نخواهیم شد؛ چراکه تمدن، محصول نگاه نظام‌مند است، جایی که عقل، نقل، اخلاق و فقه در کنار هم سازه‌ای اجتماعی می‌سازند.
علوم انسانی اسلامی؛ پلی میان حوزه و جامعه
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری در تبیین نقش دانش واسط، بر پیوند حوزه و دانشگاه تأکید کرد و ابراز داشت: خروجی نهایی علوم انسانی باید به خدمت نظام‌سازی اسلامی درآید. همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام خود به حوزه های علمیه تأکید کردند «آشنایی عالمان دین با یافته‌های امروز بشر در علوم انسانی، شرط لازم برای طراحی نظامات اجتماعی اسلامی است.»
وی خاطرنشان کرد: اگر فقیه نسبت به واقعیات جهان معاصر آگاهی نداشته باشد، نظام مطلوب را نمی‌تواند تصور کند. آشنایی با دانش روز، ابزار تولید تمدن اسلامی است؛ نه تهدیدی برای آن.
لزوم تحول در رویکرد آموزشی حوزه
استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: یکی از آسیب‌های اصلی نظام آموزشی حوزه، طولانی بودن و فاصله گرفتن از واقعیت‌های اجتماعی است.
وی افزود: کتب درسی فعلی برای دوره تحقیق اجتهادی طراحی شدند و به کار سطح مقدماتی نمی‌آیند. کتاب درسی باید متناسب با نیاز طلبه در مرحله آموزشی باشد، تا عمر علمی طلاب به هدر نرود و توان آنان در پاسخ‌گویی به نیازهای زمان را حفظ کند.
حرکت حوزه به سوی نظام‌سازی دینی
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در جمع بندی سخنان خود اظهار داشت: ما برای تحقق اسلام نه تنها نیاز به درک گزاره‌ها داریم؛ بلکه باید نظامات اجرایی و فکری متناسب با آن را طراحی کنیم؛ همان‌گونه که امام خمینی(ره) انقلاب اسلامی را از سطح اندیشه به مرحله عمل رساند. امروز وظیفه حوزه های علمیه طراحی تمدن اسلامی در عرصه‌های اقتصاد، تربیت، سیاست و فرهنگ است.
وی افزود: اسلام مجموعه‌ای از حقایق انتزاعی نیست؛ بلکه نظامی است برای زندگی. از این رو، غایت اجتهاد نباید توقف بر فهم حکم باشد؛ بلکه باید به خلق نظام و تحقق دین در جامعه منجر شود.
استاد حوزه علمیه تاکید کرد: تحقق تمدن نوین اسلامی در گرو سه رکن اساسی است:
۱. تفکر نظام‌مند و شبکه‌ای در فهم دین.
۲. اجتهاد فعال و موضوع‌پرور در حوزه‌های علمیه
۳. طراحی نظامات عینی و کارآمد برای اقامه دین در همه عرصه‌های حیات اجتماعی.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری تأکید کرد: فهم دین بدون اقامه آن نیمه‌تمام است و جامعه مؤمن زمانی به مقصد می‌رسد که میان علم و عمل، میان فقه و ساختار و میان نظر و نظام، پیوندی هم‌افزا شکل گیرد. آنگاه است که دین در متن زندگی مردم تجلی می‌یابد.
ارسال نظرات