نقش بی‌بدیل بانوان در انقلاب اسلامی از نگاه رهبر معظم انقلاب

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، در سال‌های اخیر انتشار سه تقریظ ارزشمند رهبر معظم انقلاب اسلامی بر کتاب‌های تب ناتمام، خانوم ماه و همسفر آتش و برف، فرصتی بی‌نظیر فراهم آورد تا بار دیگر به عمق و گستره نقش زنان در جریان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس پرداخته شود. این سه اثر نمایانگر گوشه‌هایی از حقیقتی بزرگ‌تر است که طی چهار دهه گذشته همواره از سوی امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب برجسته شده است: جایگاه بی‌بدیل زن مسلمان ایرانی در تداوم انقلاب، مقاومت، و سازندگی.

این یادداشت بر آن است تا با نگاهی عمیق‌تر و معنایی‌تر ضمن مرور محتوای این آثار، از دیدگاه رهبران انقلاب به نقش زنان و اهمیت ثبت و روایت خاطرات آن‌ها در تاریخ انقلاب اسلامی بپردازد و ضرورت حفاظت از این میراث را برای نسل‌های آینده برجسته کند.

زنان، محور روایت‌های تازه دفاع مقدس

کتاب‌های تب ناتمام، خانوم ماه و همسفر آتش و برف، هر کدام داستان زندگی زنانی را بازگو می‌کنند که نه فقط شاهد یا همراه، بلکه بازیگران اصلی صحنه‌های سخت انقلاب و دفاع مقدس بوده‌اند.

در تب ناتمام مادر جوانی تصویر شده که در ۳۷ سالگی پسر ۱۹ ساله‌اش به دلیل جراحت جنگی قطع‌نخاع می‌شود و او ۱۷ سال تمام، عاشقانه و فداکارانه از فرزندش مراقبت می‌کند. در عین حال این پسر جانباز نیز تا لحظه شهادت در ۳۶ سالگی از مسیر نورانی خود باز نمی‌گردد. این روایت،دو سوی یک ایثار است: صبر و مقاومت مادری که فرزند را می‌پرورد و جهاد جوانی که حتی در ناتوانی جسمی، از آرمان خود دست نمی‌کشد.

کتاب خانوم ماه، زندگی مشترک زنی جوان با طلبه‌ای مخلص را روایت می‌کند؛ زن و شوهری که با ایمان راسخ و مجاهدت مستمر، خانه‌ای بنا می‌کنند که نه فقط از خشت و گل بلکه از عشق و ایمان ساخته شده است. این کتاب نقش زن را نه صرفاً به‌عنوان همراه بلکه به‌عنوان معمار جهاد معرفی می‌کند.

همسفر آتش و برف روایتی مستند و داستانی از زندگی همسر شهیدی است که خود شریک مقاومت و مبارزه در جبهه‌های متعدد بوده است. این اثر جلوه‌ای از حضور زنان را در سنگرهای مختلف دفاع از دین، وطن و آیین نمایش می‌دهد.

این سه کتاب فراتر از روایت‌های فردی، تصویری جدید از نقش زنان در انقلاب اسلامی ارائه می‌کنند؛ تصویری که در آن زنانی از جنس مادر شهید و همسر شهید، نه فقط در پشت صحنه، بلکه در کانون تحولات و مقاومت حضور دارند.

نقش زنان در انقلاب اسلامی

این آثار تداوم نگاه تاریخی و مستمر رهبران انقلاب نسبت به جایگاه زنان در انقلاب اسلامی هستند. برای درک بهتر این جایگاه، مرور مختصری بر دیدگاه امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب ضروری است.

امام خمینی(ره) زن را نه تنها به‌عنوان عنصر تأثیرگذار در خانواده، بلکه به‌عنوان عامل بیداری ملت‌ها معرفی می‌کردند. ایشان با اشاره به نقش زنان در نهضت‌های مهم ایران از جمله مشروطه و قیام ۱۵ خرداد، تاکید داشتند که: «بانوان رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آنها هستیم».(۱۳۵۸/۲/۵)

امام خمینی(ره) همچنین مقاومت و ایستادگی زنان در دوران دفاع مقدس را با رشادت‌های زنان صدر اسلام برابر دانسته و با افتخار از صبر و استقامت آن‌ها سخن گفتند. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود بارها تاکید کرده‌اند که زنان در انقلاب اسلامی و به ویژه دفاع مقدس، نقشی برابر و حتی گاهی مهم‌تر از مردان داشته‌اند. ایشان مادران و همسران شهدا و جانبازان را اسوه‌های صبر و مقاومت نامیده و فرمودند: «این همسران مجاهدان راه حق و مبارزان و سرداران و مادران آنها حقیقتاً آیتی هستند از صبر و مقاومت»(۱۳۹۰. /۳/۱)

این نگاه برجسته و پرحرارت نسبت به جایگاه زنان، زمینه‌ساز توجه بیشتر به روایتگری نقش آن‌ها در تاریخ انقلاب و جنگ شده است.

اهمیت ثبت و روایت خاطرات زنان

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های رهبران انقلاب اسلامی، ثبت، حفظ و انتشار خاطرات و روایت‌های دفاع مقدس بوده است. چرا که این خاطرات، نه فقط سندی تاریخی بلکه چراغ راه نسل‌های آینده هستند. رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این پرسش که چرا دشمنان چنین خاطراتی را هدف قرار داده‌اند، فرموده‌اند: «اینگونه خاطرات درس است و الهام و تربیت».(۱۳۶۴/۱۰/۱۶)

آن‌ها معتقدند این خاطرات باید به دقت ثبت و منتشر شوند تا از تحریف و فراموشی مصون بمانند. ایشان بارها هشدار داده‌اند که:

«کار ثبت و ضبط و حفظ و نشر و پخش اینها یک کار بسیار لازمی است، فریضه است».(۱۳۹۴/۷/۱۳) این تاکیدات دو پیام روشن دارد: اول ارزش این خاطرات به‌خاطر آموزه‌های آن‌هاست؛ دوم، ثبت این خاطرات وظیفه‌ای ملی و دینی است. از سوی دیگر رهبر انقلاب معتقدند ثبت خاطرات تنها به بیان ساده بسنده نمی‌کند، بلکه باید تحلیل‌های عمیق جامعه‌شناختی و روان‌شناختی نیز بر آن‌ها صورت گیرد تا عمق پیام‌ها و تجربه‌ها درک شود: «بایستی در کنار این کارها، کارهای دیگری هم انجام بگیرد ازجمله تحلیل‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناختی روی این خاطره‌نویسی‌ها براساس عنصر پرقدرت دی».(۱۴۰۰/۷/۲۴) ضمن اینکه به نقش ویژه زنان در این خاطرات توجه ویژه شده است؛ چرا که آن‌ها نه تنها به لحاظ فیزیکی بلکه به لحاظ روحی، فرهنگی و اجتماعی ستون‌های اصلی صبر و مقاومت در خانواده و جامعه بوده‌اند.

هدایت رهبر معظم انقلاب در ارتقای کمی و کیفی آثار دفاع مقدس

از دهه ۱۳۶۰ به ویژه پس از پایان جنگ، رهبر معظم انقلاب اسلامی با نگارش ده‌ها یادداشت و تقریظ بر آثار حوزه دفاع مقدس، نقش مهمی در ارتقای کیفیت و کمیت آثار داشته‌اند. ایشان با تاکید بر لزوم بیان صادقانه، هنرمندانه و مستند خاطرات، مسیر روشنی برای نویسندگان و خاطره‌نگاران ترسیم کرده‌اند.

نکته قابل توجه، توجه خاص ایشان به آثار زنان و بانوان نویسنده است که بازتاب دهنده نگاه عدالت‌محور و عمیق به نقش زن در جامعه است. رهبر انقلاب در یک سخنرانی فرموده‌اند: «کار را صحیح و درست باید انجام داد... کتاب باید خوب از آب دربیاید».(۱۳۷۹/۱۱/۳) و بارها تاکید کرده‌اند که: «هیچ تبیینی، هیچ تبلیغی، بیان هیچ حقیقتی، اگر با هنر همراه نباشد، ماندگار نخواهد بود».(۱۳۷۷/۶/۱۶) این تاکیدها نشان می‌دهد که آثار دفاع مقدس باید نه صرفاً به عنوان تاریخ شفاهی بلکه به عنوان آثار ادبی و فرهنگی اثرگذار نیز توجه شود.

نگرانی از از دست رفتن گنجینه‌های زنده

یکی از دغدغه‌های مهم رهبر انقلاب اسلامی خطر از دست رفتن خاطرات والدین، همسران و نزدیکان شهدا است. آن‌ها ذخایر زنده‌ی حماسه‌ها و رازهای ایثارگری هستند که اگر پیش از رحلت‌شان روایت نشوند، به ناچار از میان خواهند رفت. ایشان در دیدار خانواده‌های معظم شهدا تاکید کرده‌اند: «پدران، مادران و همسر شهید گنجینه‌ی یادهای شهیدند... این‌ها باید گفته بشود، منتشر بشود و مورد استفاده نسل جوان قرار بگیرد».(۱۴۰۲/۴/۴) با این نگاه، اهمیت کتاب‌هایی مانند تب ناتمام که روایت مادری است که سال‌ها پرستار جانباز بوده، یا خانوم ماه و همسفر آتش و برف که روایت زنانی است که همسری مقاوم و همراه داشته‌اند، دو چندان می‌شود.

آنچه از بررسی این آثار و بیانات رهبران انقلاب برمی‌آید، جایگاه زن به‌عنوان اسوه صبر، مقاومت و ایمان است. زنانی که با سینه سپر کردن در سختی‌ها، جهاد را معنا بخشیدند و نهال انقلاب را آبیاری کردند. این زنان، نه صرفاً نقش پشتیبان که نقش فعال و تعیین‌کننده داشتند.

امروزه که نسل جوان کشور بیش از پیش نیازمند الگوهای زنده و اصیل است، روایت‌های زنان انقلاب اسلامی فرصتی استثنایی برای انتقال این هویت و فرهنگ مقاومت به نسل‌های بعدی.

رهبر معظم انقلاب این الگو را ادامه راه حضرت زینب(س) می‌دانند و تاکید دارند: «انقلاب ما انقلاب زینبی است.» (۱۳۸۹/۲/۱)

جمع‌بندی

روایتگری زنان، چه مادر شهید، چه همسر شهید و چه راوی مقاومت، فراتر از یک روایت شخصی است و در واقع ثبت یک تجربه تمدنی به شمار می‌آید؛ چرا که این روایت‌ها دارای ارزش تاریخی و فرهنگی فراوانی هستند و به حفظ هویت ملی کمک می‌کنند. علاوه بر این چنین روایت‌هایی نقش مهمی در تربیت نسل جوان و تقویت باورهای مستحکم آنان دارند و ستون‌های ناپیدای پایداری انقلاب را که اغلب در سایه مانده‌اند، معرفی می‌کنند.

در نهایت این روایت‌ها پاسداشت خون شهدا و رنج خانواده‌های آنان محسوب می‌شوند. بنابراین حمایت و توجه ویژه به تولید آثار ادبی و مستند درباره نقش زنان و ثبت دقیق خاطرات آن‌ها، امری حیاتی و ضروری برای استمرار نهضت انقلاب اسلامی است.

با توجه به اهمیت این موضوع، ضروری است نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای به‌طور جدی از نویسندگان زن و خاطره‌نگاران بانوان حمایت کنند و فرآیند جمع‌آوری، تحلیل و نشر خاطرات را با دقت و به صورت حرفه‌ای دنبال نمایند. همچنین باید نگاه تاریخی و جامعه‌شناختی به نقش زنان در دفاع مقدس گسترش یابد تا عمق و گستره این حضور به درستی درک و تبیین شود. علاوه بر این لازم است جوانان با این الگوها و داستان‌ها آشنا شوند تا با افتخار مسیر پیشینیان خود را ادامه دهند و هویت اصیل انقلاب اسلامی را پاس بدارند.

مهدی الهی