حجت الاسلام الویری:
موسوعه معارف شیعی، منظومهای معرفتی و سامانیافته از «شیعهشناسی» است
رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) تاکید کرد: ایجاد «نهضت معرفی معرفتی تشیع» یک اقدام تبلیغی صرف نیست؛ بلکه حرکتی «تمدنی و فرهنگی» است.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محسن الویری دانشیار و رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در آیین رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» که صبح روز پنجشنبه ۲۷ آذر در سالن کنفرانس مجمع جهانی اهلبیت(ع) برگزار شد تاکید کرد: دانشنامهنگاری بهمثابه راهکاری برای معرفی تشیع در جهان معاصر است.
وی موضوع سخنرانی خود را «دانشنامهنگاری بهمثابه راهکاری برای معرفی تشیع در جهان؛ در زمانی که عرصه جهانی برای همگان گشوده شده است»، بیان کرد.
حجت الاسلام الویری در ادامه به تبیین ضرورت و پیشینهی تاریخی دانشنامهنگاری پرداخت و گفت: در ابتدا، به یکی از ویژگیهای برجستهی قرن هجدهم میلادی در اروپا اشاره میکنم؛ قرنی که آن را «عصر روشنگری» نامیدهاند. یکی از شاخصترین نمودهای این دوره، رواج دانشنامهنویسی (دائرهالمعارفنگاری) بود. دانشمندان پس از رنسانس، که در این قرن به بلوغ فکری رسیده بودند، با کنار زدن اقتدار کلیسا، کوشیدند دانش را از انحصار نهادهای سنتی بیرون آورند و اندیشهی نوین را در فضای عمومی بگسترانند. در همین راستا، نوشتن دائرهالمعارفها را بهعنوان ابزاری برای تجمیع آگاهیهای پراکنده و تبدیل علم از امری اختصاصی به سرمایهای عمومی برگزیدند.
وی نتیجه این حرکت را دو کارکرد عمده عمومیسازی دانش نو و ارائهی شیوهای آموزشی برای تفکر روشمند دانست و به بیان نمونه هایی مهم از این دائره المعارف ها پرداخت و بیان کرد: نمونهی مهم آن، اثر معروف به «دائرهالمعارف» به سرپرستی «دنیس دیدرو» بود که از سال ۱۷۵۱ تا ۱۷۷۲ در فرانسه تدوین شد. حدود ۱۵۰ دانشمند در نگارش مقالات آن همکاری داشتند. برخی پژوهشگران حتی این اثر را از عوامل مؤثر در انقلاب کبیر فرانسه دانستهاند. او مقدمهی خود به صراحت میگوید: «هدف ما دگرگون ساختن شیوهی تفکر مردم است.» نام کامل آن اثر چنین بود: «دائرهالمعارف یا واژهنامهی عقلانی علوم، هنرها و صنایع»؛ و هدفش آن بود که آموزههای علمی جدید را با روشی منسجم و برای عامهی مردم در دسترس قرار دهد.
دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه به موضوع تداوم سنت دانشنامهنگاری در تمدن اسلامی پرداخت و تاکید کرد: در جهان اسلام، این سنت به گونهای دیگر تداوم یافت. در قرون میانه و دوران متأخر، کوششهایی برای گردآوری و تبیین دانشهای گوناگون انجام شد. برای نمونه، «دانشنامهی ابوعلی سینا» که در قرن پنجم هجری نگاشته شد، شاید از نخستین نمونههای دقیق دانشنامه در زبان فارسی باشد. ابوعلی سینا در مقدمهی اثر خود مینویسد که هدفش آن بوده است تا دانشهای عقلی و حکمی پیشینیان را برای مخاطبان درباری و فارسیزبان قابلفهم سازد. او به فرمان حاکم وقت مأمور شد که کتابی در موضوع علوم پیشینیان به زبان فارسی روان تألیف کند تا از حد خواص فراتر رود و در اختیار اهل دربار و علاقهمندان عام قرار گیرد. این رویکرد، نشان میدهد که از همان دوران، ایدهی عمومیسازی دانش و گسترش دایرهی مخاطبان علم در تمدن ایرانی ـ اسلامی وجود داشته است.
حجت الاسلام الویری با تاکید بر دانشنامهنگاری شیعی در جهان امروز گفت: در عصر حاضر، دانشنامهنگاری در حوزهی تشیع نیز جایگاهی ممتاز یافته است. امروزه شیعیان دیگر اقلیتی کمشناختهشده نیستند، بلکه به کنشگرانی اثرگذار در سطح جهانی تبدیل شدهاند. رشد پژوهشهای شیعهپژوهی در دهههای اخیر، شاهدی گویای این روند است. کتابهایی مانند «حیات دوبارهی شیعیان» از نویسندگانی همچون الیویه روا یا ویلیام کلیولند نیز بر این نکته تأکید دارند که پس از انقلاب اسلامی و تحولات منطقه، شیعیان به بازیگران محوری در تحولات فکری و سیاسی خاورمیانه بدل شدهاند. اما نباید به این دیدگاههای تقلیلگرایانه بسنده کرد. نقش جهانی تشیع، فراتر از حوزهی سیاست و منطقه است. مکتب اهلبیت(ع) ظرفیتی بیبدیل برای پاسخگویی به چالشهای معرفتی، اخلاقی و معنوی جهان امروز دارد. از این رو، شیعیان امروز—همچون متفکران قرن روشنگری در اروپا—نیازمند نهضتی نو در عرصهی دانشنامهنویسی هستند تا میراث معرفتی خود را به گونهای سامانیافته و در دسترس جهانیان بازنمایند.
وی با بیان این که تجربهی تاریخی ایران پس از حملهی مغول نیز نمونهای آموزنده است گفت: در آن دوره، کوششهای عالمان، شاعران، معماران و دولتمردان شیعی سبب شد تفکر شیعی از چهار شهر محدود فراتر رفته و در سراسر ایران گسترش یابد تا زمینهی ظهور دولت صفوی فراهم شود. این تجربه نشان میدهد که کار علمی و فرهنگیِ روشمند میتواند دگرگونیهای بنیادین در اندیشه و باور عمومی پدید آورد. چنین تجربهای امروز نیز میتواند راهنمای عمل باشد. اگر فعالیتهای علمی و فرهنگی کنونی شیعیان در سطح جهانی بهصورت هدفمند و منسجم ادامه یابد، بیتردید دایرهی مخاطبان تشیع در دهههای آینده گسترش چشمگیری خواهد یافت.
وی به تبیین وضعیت کنونی و بایستگیهای سیاستی در این حوزه پرداخت و گفت: در حال حاضر، آثار ارزشمندی در حوزهی دانشنامهنگاری دینی و شیعی در ایران در حال تدوین یا انتشار است، مانند دانشنامهی جهان اسلام، دائرهالمعارف شیعه، دانشنامههای تخصصی فاطمی، نبوی و علوی و دانشنامهی اهلبیت(ع)؛ برخی از این آثار حتی با شانزده زبان زندهی دنیا منتشر میشوند و قرار است به زبانهای بیشتری نیز گسترش یابند. افزون بر این، پایگاههای اطلاعرسانی و بانکهای اطلاعاتی دیجیتال ظرفیتهای گستردهای برای تجمیع و انتشار دانش شیعی فراهم کردهاند. با اینحال، هنوز کمبودهایی جدی در زمینهی دائرهالمعارفهای تخصصی، موضوعمحور و میانرشتهای احساس میشود.
حجت الاسلام الویری با بیان رشد روزافزون فناوری نوین از جمله هوش مصنوعی، بیان کرد: گسترش هوش مصنوعی هرچند در پردازش دادهها مفید است، اما جایگزین تولید آگاهی و ساماندهی معرفتی نمیشود. تولید دادهی سامانمند و مستند همچنان بر عهدهی عالمان و پژوهشگران است.
ارسال نظرات