گزارشی از نشست علم کلام و زندگی
خبرگزاری رسا ـ نشست تخصصی علم کلام و زندگی در مشهد، به همت بخش نشست های مدرسه علمیه عالی نواب مشهد برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، نشست تخصصی علم کلام و زندگی در مشهد، به همت بخش نشست های مدرسه علمیه عالی نواب مشهد و با حضور جمع از طلاب، سیزدهم آبان ماه در سالن کنفرانس این مدرسه برگزار شد.
حجت الاسلام عبدالحمید واسطی از اساتید حوزه علمیه مشهد، با استناد به آیه «نفْر»، که خداوند وظیفه طلاب را «تفقّه در دین» قرار داده است، گفت: «تفقه در دین» به‌معنای احکامِ رساله‌ای نیست بلکه به‌معنای «دین‌شناسی» است. براین اساس، ماموریت حوزه‌ها و طلاب، «اسلام‌شناسی» است و اسلام‌شناس کسی است که پاسخ سوالِ «نظر خدا در مورد .....چیست؟» را می‌داند و می‌تواند تبیین و اثبات کند و در برابر نظرات مشابه بشری، برتری نظر اسلام را ملموس نماید.
وی با اشاره به روایت «انما العلم ثلاثه، آیه محکمه، فریضه عادله، سنه قائمه»، گفت: براساس این روایت محورهای «اسلام‌شناسی» در سه محور «علم عقائد یا نگرش‌سازی»، «علم فقه یا قانون‌دانی»، «علم اخلاق یا فرهنگ‌سازی» قرار می‌گیرد و قسمت «نگرش‌سازی» به‌عهده کلام، فلسفه و عرفان است که تبیین و تحلیل معارف و عقائد را انجام می‌دهند.
حجت الاسلام واسطی، به چگونگی تأثیر اطلاعات کلامی در زندگی امروز و آینده افراد بشر اشاره کرد، و گفت: تعریف و برسی هویت علم کلام باید با نگرشی خاص صورت بگیرد. در کتاب های کلامی بیش از ده تعریف برای علم کلام ارائه شده است که نقطه و قدر مشترک آنها این است که اصول و مبانی فقهی دین در برابر شبهات نیاز به دفاع دارد.
سپس وی به تعریف علم کلام و تبیین هویت آن پرداخت و گفت: برای کشف هویت یک علم، کشف نیازی که سرچشمه توجه به مسائل آن علم شده است ضروری است. بررسی‌ها در فضای مسائل کلامی نشان می‌دهد که نیاز به «پشتوانه فکری منسجم و واقع‌گرا برای رفتارها و تصمیم‌ها در زندگی» عامل فعال شدن افکار برای تبیین عقائد و باورها بوده است، آن هم نه فقط به صورت «تک مساله» بلکه به‌صورت یک «نظام فکری منسجم».
وی ادامه داد: علم کلام به پشتوانه فکری قابل قبول و منسجمی نیازمند است؛ و آنچه در مبادی این نیاز به چشم می خورد ضرورت تأمین احتیاجات فکری انسان است.
این پژوهشگر حوزه علمیه دین را منبع فکری قابل اعتماد و قابل رجوع دانست و گفت: دین داران مدعیانی هستند که برتری نگرش دینی، منطقی بودن و انسجام کاربردی دین را نسبت به مابقی گزاره ها نشان می دهند.
وی افزود: دینداران برای رسیدن به اهداف خود به سه اصل اخراج نگرش منطقی، منسجم و کاربردی کردن دین و توصیف پاسخ به سؤالات می پردازند.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد در همین خصوص بیان داشت: برای تحقق این امر شش فعالیت، اثبات دینی بودن(واقعا مستند به دین باشد)، انسجام درونی(در درون خودش تناقض وجود نداشته باشد)، کاربردی بودن(آثار و انسجام عملی داشته باشد)، برتر بودن(نسبت به موارد مشابه برتری داشته باشد) و واقعی بودن دین(اصل دین بیانگر علمی خطاناپذیر باشد) باید صورت پذیرد.
حجت الاسلام واسطی در ادامه افزود: در کلام مسیحی، یهودی و بودایی پنج بخش اول وجود دارد، به عبارت دیگر هرگاه تفکری بخواهد ارائه شود این مراحل به عرصه اجرا گذاشته می شود. اگر در ارائه تفکر(دین) پنج اصل نخست رعایت شده باشد ولی اصل ششم(واقعی بودن) لحاظ نشده باشد، متوجه خواهیم شد که این تفکر متصل به علم بشری است و خطا ناپذیر نیست و بحث ما سالبه به انتفاء موضوع خواهد شد.
وی همچنین با بیان برخی از تعاریف رایج علم کلام مانند «العلم بالعقائد الدینیه عن ادلتها الیقینیه» که به‌معنایِ «بررسی و تبیین استدلالیِ عقائد براساس نگرش اسلام» است، پیشنهاد کرد: با توجه به کارکردهای توصیفی، تحلیلی، تبیینی و نقادیِ مسائل علم کلام و همچنین توجه به چندروشی بودن آن در کارکردهای فوق و کشیده شدن حیطه مسائل کلامی به «اصل دین، لوازم و آثار و ارتباطات آن با علوم و موضوعات مختلف زندگی»، موضوع علم کلام از «گزاره‌های عقیدتی» به «تمام گزاره‌های دینی اعم از نگرشی، قانونی و فرهنگی» تعمیم داده شود و روش علم کلام از «استناد نقلی و تحلیل برهانی»، به «استخراج و اجتهاد نقلی به‌علاوه تحلیل برهانی در گزاره‌های نگرش‌ساز چه در مورد اصل دین و چه در مورد مسائل دین و استناد نقلی و تحلیل برهانی و تجربی در گزاره‌های قانونی و فرهنگ‌ساز( بیان فلسفه احکام و فلسفه اخلاق)» تعمیم داده شود.
وی ادامه داد: مهم‌ترین نکته این است که، در کلیت علم کلام از خُرد نگری به‌صورت «مجموعه‌ای از مسائل» به کلان‌نگری به‌صورت «نظام فکری» تصویر و تبیین صورت گیرد.
این پژوهشگر حوزوی سپس نتیجه گرفت: علم کلام، علمی است که «نظام فکری دین» را با استدلال ترسیم می‌کند و برای اثبات «کارآمدی آن در زندگی بشر» و برتری آن در برابر نظام‌های رقیب تلاش می‌نماید.
حجت الاسلام واسطی تمایز بین توهمات و واقعیات را خصلت علوم معرفتی برشمرد و با بیان اینکه نگرشِ واقعی باید فی نفسه ثابت باشد و بر اساس اراده و خواست انسان تغییر نکند، ابراز داشت: برای پیدا کردن نظام فکری باید تصوری جامع از موقعیتی که در «هستی» در آن هستیم داشته باشیم و شبکه های را که در حرکت ما به سمت مقصد اثرگذار هستند بشناسیم.
وی در توضیح این هویت گفت: براساس تعریف فوق علم کلام باید به حداقل ده سؤال(من که هستم و چه دارم؟،کجا هستم؟، از کجا آمده ام؟، چگونه آمده ام؟، چرا آمده ام؟، غیر از من چه موجوداتی هستند؟ و نسبت من با آن ها چیست؟) پاسخی استدلالی و برتر از پاسخ‌های مشابه دهد.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد افزود: این سؤالات به جهت تکرار، حساسیت زدایی شده اند(امور مهم هنگامی که خیلی تکرار شوند حساسیت زدایی می شوند) و این مسأله باعث می‌شود که حس صحیح فرد نسبت به سؤال از بین برود، و انسان اگر می خواهد علم کلام را در زندگی اش فعال کند باید ابتدا این حس را فعال نماید.
وی تصریح کرد: نظام فکری کارآمد به چیستی، چرایی و چگونگیِ آنچه به زندگی انسان مربوط است پاسخ می دهد.
وی اظهار داشت: وظیفه علم کلام و متکلمین در فضای حوزه «به حس رساندن واقعیت ها» است و نه فقط ایجاد تصور از واقعیت‌ها؛ زیرا ایجاد تصور از واقعیت ها، حرکت‌ساز و تصمیم‌ساز نیست.
حجت الاسلام واسطی گفت: مطلبی می تواند در فضای درونی انسان فعال باشد که روی آن تفکر و تأمل صورت گرفته باشد، تا تصورها به تصدیق نرسند، به «باور» تبدیل نمی‌شوند، به عبارت دیگر موضوعی در زندگی اثربخش است که انسان به‌طور جدی احساس کند واقعیت دارد.
وی با بیان این مطلب که در زندگی امری «جدی» است که منشأ اثر باشد، گفت: جدی بودن چیزی به این است که انسان را به تصمیم برساند؛ علم کلام، فلسفه و عرفان نیز هنگامی کاربردی می شود که انسان را به تصمیم برسانند.
وی تأکید کرد: در علم کلام باید بر روی فرآیند نگرش سازی برای رسیدن به «تصمیم» کار شود.
این پژوهشگر حوزه علمیه مشهد با بیان این مطلب که فضای علم کلام فضای حذف صورت مسأله نیست بلکه فضای حل مسأله است، یادآور شد: در علم کلام به جای هدف گیری اسکات مخاطب، باید اقناع مخاطب هدف گرفته شود تا مخاطب نسبت به کارآمدی دین قانع شود، زیرا در غیر اینصورت تغیییر رفتاری صورت نمی گیرد.
وی در نهایت نتیجه گرفت: علم کلام در فرآیند نگرش سازی، مخاطب را از «فهم یک مطلب» به «یک باور برای تغییر در تصمیم و رفتار» می رساند و اگر کلام با این رویکرد فعال نشود، کارآمدی خود را از دست می دهد.
حجت الاسلام واسطی برای ارائه درسنامه ای کاربردی علم کلام، سرفصل‌های زیر را پیشنهاد داد:
مقدمه یک: تبیین هویت کلام وتمایز و ترابط آن با دیگر دانش‌های مشابه
مقدمه دو: اصول موضوعه و پیش‌فرض‌های مشترک بین العقول
فصل اول: روش تحقیق و کشف واقعیت براساس آیات و روایات
فصل اول/ قسمت دوم: عقل از نظر آیات و روایات
فصل اول/ قسمت سوم: روش فهم متن از نظر آیات و روایات
فصل دوم/قسمت اول: فلسفه علم و معرفت‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث فهم و تغییرات آن و ترابط فهم‌ها، اجتهاد و معرفت دینی)
فصل دوم/ قسمت دوم: ایمان و موجه‌سازی باورها براساس آیات و روایات
فصل سوم: تعیین نقطه شروع مباحث معرفتی براساس آیات و روایات (از زندگی شروع شود یا از انسان یا از خدا یا از هستی؟)
فصل چهارم: زندگی‌شناسی براساس آیات و روایات
فصل پنجم: انسان‌شناسی اول براساس آیات و روایات (از جمله بحث خلقت انسان، فطرت و شخصیت)
فصل ششم/قسمت اول: هستی‌شناسی کلان براساس آیات و روایات (وجودشناسی، خداشناسی، خلقت‌شناسی، ماوراء‌شناسی، معادلات کلان خلقت مانند حسن و قبح، عدل، لطف و...)
فصل ششم/ قسمت دوم: هستی‌شناسی مصداقی براساس آیات و روایات (کیهان‌شناسی، طبیعت‌شناسی، ماده‌شناسی، زمین‌شناسی، و علم و دین به‌طور کلی)
فصل هفتم: انسان‌شناسی و زندگی‌شناسیِ دوم براساس آیات و روایات (از جمله بحث عالم ذر و مرگ، جبرواختیار، هویت کمال)
فصل هشتم/قسمت اول: جامعه‌شناسی براساس آیات و روایات
فصل هشتم/ قسمت دوم: خانواده براساس آیات و روایات
فصل نهم: آینده‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث معاد من اوله الی آخره)
فصل دهم: فلسفه حقوق براساس آیات و روایات (از جمله بحث فلسفه احکام)
فصل دهم: فلسفه اخلاق براساس آیات و روایات
فصل یازدهم: فلسفه سیاست براساس آیات و روایات (از جمله بحث وحی و نبوت و خلافت، معجزه)
فصل دوازدهم: فرهنگ‌شناسی براساس آیات و روایات
فصل سیزدهم: تاریخ‌شناسی براساس آیات و روایات
فصل چهاردهم: تمدن‌شناسی براساس آیات و روایات (از جمله بحث مهدویت و رجعت)
فصل پانزدهم: الگوی توسعه براساس آیات و روایات
فصل شانزدهم/قسمت اول: دین‌شناسی عام براساس آیات و روایات (بحث فلسفه دین و مسائل کلام جدید از منظر منابع)
فصل شانزدهم/ قسمت دوم: دین‌شناسی بین‌الادیانی (ادیان دیگر از منظر آیات و روایات)
فصل شانزدهم/ قسمت سوم: اسلام‌شناسی براساس آیات و روایات
فصل هفدهم: منبع‌شناسی دین براساس آیات و روایات (قرآن‌شناسی براساس آیات و روایات،حدیث‌شناسی براساس آیات و روایات)
فصل هجدهم: نتیجه‌گیری: بحث دین و دنیا (زندگی‌شناسیِ سوم، برنامه زندگی و راه لقاء‌الله)
/968/ز502/س
ارسال نظرات