حوزه باید به طور تخصصی به مقوله ادبیات و هنر بپردازد

حجت الاسلام جواد زمانی از شاعران مذهبی کشور که چندی پیش توفیق حضور در محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی نصیب وی شده است در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، گزارشی از نشست شاعران مذهبی با مقام معظم رهبری ارائه کرد و به تبیین شاخصه ها، ویژگی ها و رسالتهای شعر آیینی پرداخته است.

این شاعر حوزوی با اشاره به کم توجهی و غفلت حوزه از عرصه شعر و هنر خواستار توجه بیشتر حوزویان به این عرصه شده است؛ این شاعر آیینی کشور معتقد است حوزه باید به شکل ویژه و تخصصی به ادبیات بپردازد و رشته ادبیات فارسی باید به عنوان یک رشته تحصصی در حوزه دایر شود.

حجت الاسلام زمانی در این گفت و گو همچنین بر ضرورت پیگیری مطالبات و بیانات مقام معظم رهبری در خصوص شعر آیینی و مذهبی تأکید می کند و با انتقاد از نهادهای فرهنگی می گوید: نهادهای فرهنگی از جمله سازمان تبلیغات و وزارت ارشاد از پیگیری این مسأله شانه خالی می کنند.

در ادامه گفت وگوی خبرنگار خبرگزاری رسا با این شاعر حوزوی را می خوانید:

رسا : در ابتدا از دیدار شعرای آیینی کشور با مقام معظم رهبری بفرمایید، این دیدار با چه هدفی شکل گرفت؟

مقدمات این دیدار از حدود سه سال قبل شکل گرفت، سه سال قبل خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم و به ایشان گفتیم که شعرای مذهبی نیازمند نصایح شما هستند، به ایشان عرض کردیم یک گروه از شعرا هستند که تیراژ کتب شعرشان از سه هزار تا بیشتر نیست و به قولی این تعداد را هم خود شعرا از همدیگر خریداری می کنند که حضرت آقا گفتند «کاش شعرا از هم می خریدند، اینها ازهم هدیه می گیرند»

به رغم اینکه اینها شعرای خوبی هستند اما عملا شعرشان بازتاب چندانی ندارد، اما یک گروه از شعرا نیز هستند که اشعارشان مخاطبان بسیاری پیدا می کند و به عنوان مثال شعرشان در صدها مجلس خوانده می شود و حتی گاهی یک شعر میلیونها مخاطب پیدا می کند.

نکته دیگری که ما خدمت آقا گفتیم این بود که این شعرا عقبه مداحی ما هستند، ما گاهی اوقات مداح را سرزنش می کنیم که این شعر که درباره اهل بیت(ع)  خواندی درست نبود، در حالی که این سرزنش گاهی مربوط به فرد مداح نیست بلکه شاعر است که این شعر را به مداح داده است، این خطر مداح نیست بلکه خطر شاعر است که به مداح خوراک می دهد و او را تامین می کند.

بعد از آقا درخواست کردیم که دیداری شکل دهیم و شعرای مذهبی خدمت ایشان برسند، و ایشان خطوط کلی شعر آیینی را خدمت دوستان ترسیم و تبیین کنند، ایشان هم قبول کردند. این پیشنهاد در سال 87 خدمت ایشان عرضه شد اما در سال 88 به دلیل آشوبهای بعد از انتخابات امکان این دیدار فراهم نشد تا اینکه بعد از پیگیری های فراوان و انجام کارهای اداری، در سال جاری یک روز قبل از ولادت امام علی(ع) این دیدار برگزار شد.

رسا: از حال و هوای دیدار شعرای آیینی با مقام معظم رهبری هم بفرمایید، فضای حاکم بر جلسه را چطور دیدید؟

این دیدار یک دیدار تازه ای بود و تا حالا به این شکل که پیشکسوت ها و جوانان شعر مذهبی حضور داشته باشند شکل نگرفته بود، ترکیب حاضران بسیار جالب بود و به همین دلیل بسیار از آن استقبال شد. شور و شوق بچه ها برای دیدن آقا نیز وصف ناپذیر بود.

جلسه نیز این گونه بود که ابتدا پیشکسوتان شعر خواندند، آقای کلامی به آذری شعر خواند، بعد از آن جوانان شعر خواندند آنها هم با سلایق مختلف حضور داشتند، یک نفر برای آقا نوحه خواند که این موضوع سابقه نداشت، یکی دیگر از شاعران هم شعر عربی خواند که مورد استقبال حضرت آقا نیز قرار گرفت.

البته زمان دیدار ما با مقام معظم رهبری محدود بود و فرصت نبود که همه شعر خوانی کنند و الحمدلله آنهایی که موفق به شعر خوانی در محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی نشدند، با سعه صدر برخورد کردند و حتما باید در سالیان آینده از وجود آنها نیز استفاده کنیم.

رسا: شاعران به چه نحو برای حضور در این دیدار انتخاب شده بودند؟

ملاک ما برای انتخاب شعرا این بود که شاعر باید هیاتی و تاثیرگذار باشد، ما قبلا رصد کرده بودیم، اسم بیش از دویست شاعر را جمع آوری کرده بودیم، نزدیک به دو سال تمام این ها را رصد کردیم، اشعار شان را رصد کرده و گرفته بودیم و تلفنی با آنها در ارتباط بودیم.

سعی کردیم شعرا  از سلایق گوناگون در دیدار با مقام معظم رهبری حضور داشته باشند و خوشبختانه از شهرهای مختلف در این جلسه زیبا، با صفا و معنوی حضور داشتند و آقایان شعر خوانی خوبی کردند، البته باید اذعان بکنیم که استقراء ما تام نبود و قطعا کسانی از قلم افتاده اند، البته ظرفیت محدود بود و ما مجبور شدیم به دلیل محدودیت مکانی عده محدودی را دعوت کنیم.

رسا: آیا برنامه ای برای دیدار شعرایی که موفق به دیدار با مقام معظم رهبری نشده اند و به نوعی از قلم افتاده اند هم دارید؟

اگر سال بعد این دیدار تکرار شود افرادی که حضور نیافتند را دعوت می کنیم تا در جلسه حضور داشته باشند و با توجه به محدودیت فضا و مکان از افرادی که در دیدار سال جاری حضور داشتند عذرخواهی خواهیم کرد.

رسا: با توجه به بیانات مهم حضرت آقا، آیا ضروری نمی بینید که شعرای آیینی کشور جلسات و همایش های مستمری را با هم داشته باشند تا بیانات ایشان در این گونه نشست ها تبیین شود؟

ما سال گذشته همایشی را با عنوان راهکارهای تعالی شعر هیات های مذهبی در شهر گیلان برگزار کردیم که برخی از شعرا در آن حضور داشتند، در این همایش به مدت دو روز بحث و تبادل نظر شد و نخبگان شعر هیات های مذهبی حضور داشتند و در کارگروه هایی بحث و تبادل نظر شد و مفاد آن تدوین شد و خدمت رهبری نیز تقدیم شده است.

امسال هم با همت بسیج مداحان، همایشی در شهر مشهد مقدس داریم که بخشی از شعرا حضور دارند و این مباحث بررسی می شود، افزون بر این تصمیم داریم جلسه ای شکل دهیم که مداحان نیز در آن حضور داشته باشند و راهکارهایی که از سوی حضرت آقا مطرح شده است، پیگیری شود. باید بگویم جلسات ما با شعرا ادامه دارد و صرفا به آن جلسه ختم نخواهد شد.

رسا: آیا نکته ای جالبی هم در دیدار شعرای آیینی با رهبر معظم انقلاب اسلامی وجود داشت که بخواهید ذکر کنید؟

ایشان در پایان جلسه حدود 20 دقیقه نشستند و تک تک شعرا خدمت ایشان آمدند و مطالب و شعرهای خود را خدمت ایشان تقدیم کردند، طلبه شاعری از قم عبا خواست، آقا تقدیم کردند. شاعر دیگری چفیه خواست حضرت آقا بازهم تقدیم کردند؛ آقا همه را مورد تفقد قرار دادند و ارتباطی بود که در جلسات دیگر کمتر بود، جلسه نزدیک به دو ساعت و نیم طول کشید و برای همه ما بسیار جالب بود.

شاعر طلبه ای از قم که فرزند شهید شاهچراغی بود خدمت آقا رسید، آقا احوال خانواده ایشان را جویا شدند و ارتباطی بسیار صمیمی بود.

بعد از این دیدار نیز یکی از شعرا درخواستی از ایشان داشتند که حضرت آقا یک مطروحه ای را بفرمایند که بر اساس آن برای شعرای جانباز شهید شعر گفته شود که آقا مطروحه ای را فرمودند و در سایت آقا نیز موجود است، تاکنون از این مطروحه استقبال بسیار خوبی شده است و شعرای زیادی در همین وزن و قافیه اشعار زیادی را سروده اند.

رسا : حضور مداحان معروف در این جلسه مثل آقایان کریمی و حدادیان به چه عنوان بود؟

بعضی از مداحان مثل آقایان حدادیان و انسانی افزون بر مداحی، کسوت شاعری هم دارند که این جنبه از شخصیت آنان پنهان مانده است، این دوستان به مناسبت های مختلف شعر می گویند، آقای حدادیان هر محرم و فاطمیه که خدمت مقام معظم رهبری می رود یک شعر خوب تنظیم می کند. یا آقای مرتضی طاهری بسیاری از اشعاری که می خوانند شعرهای خودشان است.

هدف ما از دعوت این دوستان این بود که چون شعرای تاثیرگذاری هستند با این کار مظلومیت شعرشان از بین می رود و جنبه شاعری شان نیز به جامعه معرفی می شود.

رسا : برای مکتوب سازی و تبیین رهنمودهای مقام معظم رهبری در خصوص شعر آیینی چه برنامه ای دارید و آیا تاکنون کاری در این راستا انجام شده است یا خیر؟

البته در این خصوص سایت دفتر مقام معظم رهبری و مؤسسه تنظیم نشر و آثار ایشان کارهایی را انجام می دهند و احتمالا این دیدار و بیانات مقام معظم رهبری مکتوب خواهد شد.

اما باید تاکید کنم که این کار نیازمند یک کار پژوهشی عظیم است که یک گروه انجام دهند، ما هم داریم به سهم خودمان این کار را انجام می دهیم.

بیانات حضرت آقا در خصوص شعر آیینی باید دسته بندی شود و برای شعرا به عنوان یک نقشه راه در بیاید، منتهی این مساله زمان بر است، سایت دفتر آقا نیز بخشی از فرمایشات ایشان را دسته بندی کرده است، اما استقراء تام نیاز دارد تا کارهایی که انجام می شود جامع و کامل باشد.

رسا : نهادهای فرهنگی در این راستا چه مسؤولیتی دارند و آیا وظیفه خود را به درستی انجام می دهند یا خیر؟

حضرت آقا مطالباتی از شعر آیینی داشتند که این مطالبات باید پیگیری شود و افزون بر شعرای آیینی نهادهای فرهنگی نیز باید دراین خصوص ایفای نقش کنند.

متاسفانه نهادهایی از جمله وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات اسلامی از این مساله شانه خالی می کنند و رسالت اصلی خود را انجام نمی دهند، نهادهای فوق باید به شکل جدی برای سازماندهی شعرا وارد شوند و بدانند که مردمی بودن هیات ها و شعرا دلیل نمی شود که اینها رسالت خود را انجام ندهند.

امروز این سازمان ها باید متکفل این امور شوند، بودجه گذاری و سازمان دهی کنند و مطالبات آقا را دنبال نمایند و نمی شود با عنوان کارهای مردمی از پیگیری مطالبات حضرت آقا شانه خالی کرد، به نظر من این نهادها دارند کم کاری می کنند و خود حضرت آقا هم به این موضوع اشاره کرده اند.

اگر وزیر ارشاد، مسؤولان سازمان تبلیغات و سایر نهادها جلسات مستمر با شعرا داشته باشند آقا با صرف وقت کمتری می توانند مطالبات خود را بیان کنند، اما چون آنها کم کاری می کنند آقا باید بیشتر وقت بگذارند و باری که باید آنها متحمل شوند به دوش مقام معظم رهبری می افتد.

رسا : شعر آیینی با شعر مذهبی از نظر محتوایی چه نسبتی دارد؟

قبل از اینکه به این مساله بپردازیم باید یک مطلبی را در خصوص این دیدار عرض کنم و آن بازتاب این دیدار در رسانه های خارجی بود؛ البته رسانه های داخلی از جمله صدا و سیما، مطبوعات، رسانه ها و سایت ها و وبلاگ ها به خوبی این دیدار را پوشش دادند، اما در شبکه های خارجی عربی نیز این دیدار به خاطر ابوذیه ای که حضرت آقا قرائت کردند بسیار بازتاب داشت و این رسانه ها مرتب شعر آقا را پوشش دادند.

در پاسخ به سوال شما باید عرض کنم که من با این نامگذاری ها خیلی موافق نیستم، چون آیین به معنای مناسک، شعائر و مراسم است، این همه آنچه ما در دایره شعر آیینی قرار داده ایم نیست، به عنوان مثال برخی ها شعر عرفانی با رویکردهای مناجات و توحیدی گفتند که به معنای آیین نیست و حضرت آقا در آن جلسه روی عنوان شعر مذهبی تاکید داشتند که به نظر من این نام ابعاد مختلف را شامل می شود و گستره آن از شعر آیینی وسیع تر است.

شعر مذهبی شعری است که در آن نمادهای مذهبی وجود دارد، به عنوان مثال ما شعری می گوییم که درآن عطش که نماد عاشورا است وجود دارد، یا شعری درباره علم و فقه می گوییم که نمادهای مذهبی است.

شعر دینی دایره اش از شعر مذهبی نیز وسیع تر است، حضرت آقا هم معتقدند که شعر دینی شعری نیست که حتما نماد دینی در آن وجود داشته باشد، بلکه هر شعری که در مسیر کمال و شکوفا کردن فطرت انسان و سوق دادن انسان در مسیر تربیتی سروده شود شعر دینی است، اما شعر مذهبی در آن نمادهای دینی و مذهبی بسیار وجود دارد.

رسا : مقام معظم رهبری در بخشی از سخنان خود تأکید داشتند که شعرا نسبت به تأثیر پذیری از جوّ مراقبت داشته باشند. به نظر حضرتعالی منشأ این دغدغه چیست ؟

شاعر آیینی باید یک سیره عملی در کنار سیره علمی خود داشته باشد، سیره علمی این است که در منابع ادبیات و شعر مطالعات خود را زیاد کند تا قریحه او قوی شود، در زندگی اهل بیت و تاریخ اسلام مطالعات خود را زیاد کند تا از نظر علمی رشد کند.

سیره عملی شاعر نیز باید اخلاقی باشد، به دنبال انجام واجبات، ترک محرمات و مکروهات باشد، اگر فضای شاعر آیینی آلوده باشد اثر سوء می گذارد، شاعر اهل بیت(ع) نباید شعرش نقل مجالس عیاش ها شود؛ بلکه باید برای رشد شعرش سیره اخلاقی را رعایت کند.

من با اصل شعر عاشقی مخالف نیستم، اما این که سمت و سوی شاعر به این سمت و سو باشد باعث می شود که به مرور زمان شعر آیینی او نیز آلوده شود و تحت تاثیر قرار گیرد؛ معمولا شعرای آیینی طلبه در این عرصه موفق تر هستند و شعرشان نیز به دلیل ملاحظات شان مقدس است.

حضرت آقا هم در این خصوص تاکید جدی داشتند و خطاب به شعرا به شکل جدی مطرح کردند که مراقب باشید فضا و محیط تان سالم باشد و من نیز معتقدم رابطه شعر با مسائل اخلاقی و روح دینی در شعرهای غیر آیینی بسیار کمتر است.

رسا : آیا شاعر آیینی با شعرش می تواند در جامعه اثر تربیتی داشته باشد؟

قطعا اثر گذار است چون زبانش زبان هنر است، خود من هم منبر رفته ام و هم شعر خوانده ام و تاثیر گذاری هر دو را تجربه کرده ام، گاهی اوقات دو بیت شعر به موقع و به جا بسیار تاثیرگذارتر از چندین سخنرانی است.

شعر در زمان ائمه یک رسانه بوده و تاثیرگذاری فوق العاده ای داشت، چون زبان زبان هنر است، قطعا شعر شاعر می تواند تربیتی باشد.

رسا : مقام معظم رهبری بر بهره گیری شعرا از روایات و ادعیه تاکید داشتند، آیا این تنها به شاعر مربوط است یا پژوهشگران و محققان نیز در این زمینه نقشی بر عهده دارند؟

این تکلیف همه است، شاعر به عنوان شاعر باید به سراغ آیات برود، حوزه نیز باید درسنامه دعا ویژه شعرا تدوین کند، برخی از فضلای حوزه که در زمینه ادعیه کار علمی انجام داده اند برای این کار صلاحیت دارد، این دوستان باید وارد کار شوند، مقوله دعا یک مقوله حساس است دعا شناسی یک تخصص است، اهل فن باید بیایند و درسنامه دعا ویژه شعرا را تدوین کنند و شاعر را با اینها آشنا کنند.

باید درسنامه ای تدوین شود تا شاعر به ویژه شعرای غیر طلبه ما مرحله به مرحله با فرازهای دعا آشنا شوند تا با متد دعا آشنا شوند، آقای میرباقری می گفت دعای ابوحمزه مثل پرواز با هواپیما است که فراز و فرودهای مختلفی دارد و این سیر را باید حوزه و مسؤولان فرهنگی تدوین کنند.

رسا : عدم آشنایی مبلغان و روحانیان با عرصه شعر و شاعری را معلول چه چیز می دانید و این مساله چه آفاتی را به همراه دارد؟

عدم آشنایی طلاب و روحانیان به شعر به این خاطر است که ادبیات فارسی در حوزه به درستی گفته و تدریس نمی شود، در زمان قدیم شروع دروس حوزه با گلستان سعدی بود، اول طلاب باید ادبیات فارسی را یاد بگیرند بعد ادبیات عرب را، متاسفانه ما به طلبه ادبیات فارسی را تعلیم نداده ایم، این در حالی است که طلبه باید با این مقوله آشنایی لازم را داشته باشد.

آقای نقویان از مقام معظم رهبری پرسیده بود که چرا حوزه خیلی به ادبیات بها نمی دهد، آقا فرموده بودند تنبلی و ضعف خود طلبه هم هست، ایشان گفته بودند «مثلا در نجف طلاب عرب شب ها گعده های شعر و نقد ادبی داشتند، اما طلاب فارس فقط فقه واصول می خواندند»

منبرهای عربی از بسم الله و خطبه تا روضه همه با هم مرتبط است و مثلا اگر می خواهد روضه حضرت زینب بخواند هیچ گاه آیه ای غیر مرتبط نمی خواند، بلکه موضوعات، داستان ها، شرح ها و دیگر امور از جمله اشعار انتخابی در خصوص حضرت زینب است، اما متاسفانه منبرهای ما این گونه نیست و تشتت در آن بسیار دیده می شود؛ این به دلیل انس نداشتن با ادبیات است.

متاسفانه گاهی در حوزه با ذوقیات مبارزه و تصور می شود که کسی که اهل ذوق است دیگر اهل منطق و فقه نیست و فاتحه او خوانده است در حالی که این گونه نیست؛ مرحوم آقای طباطبایی هم اهل منطق و استدلال و هم دقت های عقلی و هم اهل ذوق و شعر بود و نگاه های ذوقی به مسائل داشتند؛ امام راحل هم دقت های عقلی دارند و هم در مباحث فلسفی و عقلی تسلط داشتند و هم اهل ادبیات و خواندن شعر حافظ، سعدی و امثال اینها بودند. این مساله به ما نشان می دهد که حوزه باید در این عرصه بیشتر کار کند.

رسا : در پایان اگر سخنی دارید بفرمایید ؟

ما امیدواریم دیدار شعرای آیینی با مقام معظم رهبری ادامه پیداکند، آقا در این دیدار راهکارهای کلیدی فرمودند ما باید این راهکارها را استخراج، تبیین و دنبال کنیم.

مطلب دیگری که می خواهم عرض کنم این است که حوزه باید به شکل ویژه و تخصصی به ادبیات بپردازد، ادبیات باید یک رشته تحصصی در حوزه باشد چون زبان ادبی و هنری تاثیر گذار است، نمی شود به این عرصه بی تفاوت بود و مقام معظم رهبری نیز هم در دوران ریاست جمهوری و هم دوران رهبری این مطلب را بیان کرده اند و به اعضای شورای عالی نیز گفته اند و ما امیدواریم که به این عرصه توجه ویژه ای صورت بگیرد.

یکی از ابزارهای رشد جامعه هنر است و وقتی شاعر و مضامین شعری رشد کند جامعه نیز رشد می کند، بسیاری از مضامینی که در ذهن ما مانده است منشا آن شعر بوده است بنابراین باید از این ابزار برای نشر معارف قرآن و اهل بیت(ع) بهره بگیریم، حضرت آقا هم تاکید کردند که شعر در کشور ما بسیار تاثیر گذار است./924/گ401/ر