یازده تلنگر فرهنگی به دولت یازدهم

میکائیل جمال‌پور، استاد حوزه و دانشگاه

یکی از موضوعات مهم و اساسی برای همه دانشمندان و پژوهشگران جهانی، مسأله انسان است و این که انسان موجودی دارای جنبه ها و ابعاد فراوانی است؛ از این رو در هیچ قالب و تعریفی نمی گنجد. این نکـته بدین معنـا است که نیـازهای آدمـی نیز در یک یـا چند مورد محدود خلاصه نمی شود اگـر انسـان، طالب و خواهان رشد و تعالی باشد که البته همین گونه هم است.

ضروری است که همه ابعاد وجودی خود را مد نظر قرار داده و نسبت به رفع نیازهای واقعی خود، برنامه ریزی و اقدام عملی کند، جامعه بشری هم به مانند یک فرد انسانی است منتها در سایز و اندازه بزرگ، نمی توان به بعدی از ابعاد متنوع جامعه توجه کرد و نسبت به ابعاد دیگر و حتی نسبت به یک بعد خاص آن غفلت نمود که اگر بنا به فرض، این گونه باشد دیگر رشد و پیشرفتی یا حاصل نخواهد شد و یا اگر هم باشد رشد طبیعی نخواهد بود.

مطالب یازده گانه زیر، بدین قصد و نیت نوشته شده تا ذهن و دل همگان و به ویژه دولتمردان را نسبت به این دغدغه جدی انسانی و اجتماعی حساس تر کند.

1- همه حوادث و رخدادهایی که در یک جامعه پدید می آید از لحاظ اهمیت و ارزش، هم سطح و یکسـان نیست به همیـن جهت می تـوان آنها را بـر اسـاس معیـارها و ملاک هـایی رده بندی و  اولویت گذاری کرد.

2- برخی از این تحولات، فی نفسه مهم و قابل توجه هستند و صرف نظر از خودشان، اثر و آثار دیگری را در پی ندارند. یعنی تحولاتی که به یک باره پیدا می شوند و در یک زمان معین هم به پایان می رسند. مانند تصادف جزئی دو خودرو و یا برخورد تصادفی دو نفر در خیابان. (بهتر است این گونه تحولات حادثه نامیده شوند).

3- برخی دیگر از تحولات، در عین این که خودشان با اهمیت و درخور توجه هستند؛ منشأ و مبدأ اتفاقات دیگری می شوند که بهتر است این گونه تحولات را، جریان و موج های اجتماعی نامید. یعنی رخدادی که مانند یک موج عظیم، باعث به وجود آمدن امواج پشت سر هم زیادی می شوند. مثال انقلاب اسلامی و ... .

4- انتخابات 24 خرداد ماه 1392 در رده تحولاتی قرار می گیرد که هم خودش به عنوان یک تحول بزرگ و حماسه محسوب می شود و هم این که منشأ تحولات بزرگ دیگری را در جامعه فراهم کرده که آثار متعدد آن از همین روزهای اولیه بعد از انتخابات، کاملاً مشهود است.

5- بعضی از آن تحولات را این گونه می توان فهرست کرد: تغییر دولت، تغییر شعارها و رویکردها، نگاه ویژه و از سر تأمل کشورهای دیگر به ایران، موج تغییرات در مسؤولان، طرح مطالبات تازه، خلق حال و هوای تازه و امید بخش و ... .

انتخابات

6- هنوز از یاد نبرده ایم که یکی از وجوه مشترک تبلیغات و به ویژه مناظرات سه گانه همه کاندیداهای ریاست جمهوری دوره اخیر، توجه کاملاً پر رنگ، اولاً نسبت به موضوع اقتصاد و معیشت مردم بود و ثانیاً نسبت به مسائل سیاسی. از این رو اگر مناظره های تلویزیونی نامزدهای ریاست جمهوری را از جهت اهتمام به داشتن برنامه های مربوطه در حوزه های سه گانه، اولویت بندی شود؛ مناظره ی فرهنگی، اجتماعی بعد از مناظره ی سیاسی و اقتصادی در مرتبه ی آخر قرار خواهد گرفت.

این درجه بندی مناظره ها به این معنا نیست که کاندیداهای محترم، فاقد سواد، حساسیت و  آگاهی های فرهنگی بودند. مسلم است که این گونه نیست. بلکه از این جهت مورد نظر است که برنامه های فرهنگی کاندیداها لاغر تر و کم حجم تر از سایر بخش ها بود. در حالی که در هزاران سال گذشته، ایران و ایرانی به فرهنگ شناخته می شود و اسلام و مسلمانان نیز به داشتن فرهنگ الهی و قرآنی.

7- کانالیزه شدن و یا کانالیزه کردن دولت در یک یا دو مورد خاص، شاید در کوتاه مدت، پر جاذبه و رضایت آفرین باشد و لیکن بر اساس تجارب دولت های گذشته، در بلند مدت به نفع مردم و آینده ی کشور نمی تواند باشد. منافع ملی، منحصر در یکی دو مورد نیست؛ بنابر این در بحث منافع کلان کشوری و ملی، نگاه مقبول و آینده نگرانه، نگاه منظومه وار است نه نگاه موردی و جزئی نگر.

8- توجه گذرا به انواع تحولات گفته شده، این نکته را در ذهن ایجاد می کند که اکثر تحولات مورد انتظار، بیشتر از آن که نگاه هنری باشد، بیشتر از آن که فرهنگی، آموزشی و غیره باشد؛ ناظر بر تحولات سیاسی و اقتصادی است، گویی بنا است صرفاً تحولات سیاسی در کشور حادث شود و حتی بالاتر از آن گویی همه آحاد جامعه و نخبگان جامعه هم منتظر هیچ رخدادی نباید باشند، الّا اتفاقات سیاسی و اقتصادی.

البته نهادی به نام قوه مجریه و مقامی به نام ریاست جمهوری، طبیعی است که وجه غالبش سیاسی باشد؛ اما این گونه نیست که فقط و فقط سیاسی باشند و بس.

9- به نظر می آید که اصرار و تأکید عموم جامعه و جامعه نخبگان نسبت به ابعاد سیاسی و اقتصادی دولت و ابرام اکید و شدید بر انتظارات دو گانه اقتصادی و سیاسی و غفلت از کارکردهای فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، تربیتی، هنری و از این قبیل امور خارج از دایره اقتصاد و سیاست محض، وارد کردن ناخواسته ی دولت در مسیر کاملاً غیر طبیعی است.

نظر نگارنده در این زمینه درست خلاف مثل معروف «الناس علی دین ملوکهم» است. یعنی این امکان همیشه متصور است که می توان مسؤولان و بزرگان را به وسیله ی سیل خروشان امت بصیر از مسیری خاص، خارج و یا به مسیری معین رهنمون شد. این نکته ی گفته شده، ناظر به عمق انقلاب امام راحل است که افزون بر ایجاد انقلاب در هیأت حاکمه ایران، در ایجاد انقلاب اجتماعی و مردمی، آن هم در نهایت درجه موفق بود و همین نکته، یکی از امتیازهای انقلاب اسلامی نسبت به سایر انقلاب هاست.

10- پرهیز از نگاه تک یا دو بعدی و عطف توجه به نگاه جامع نگر فی ما بین ملت و دولت، مسأله ای است مهم و سرنوشت ساز که باید از هم اکنون که دولت یازدهم، زمام قوه ی مجریه را به دست گرفته؛ فرهنگ سازی کرد و در زبان و قلم همگان جاری ساخت، تا به متن تصمیمات و برنامه های تصمیم گیران نظام در دولت منتهی شود.

11- امید آن می رود که همه دست اندرکاران دولت یازدهم به ویژه وزرای فرهنگی کابینه تدبیر و امید همچون وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی بتوانند افزون بر اتخاذ تصمیمات سازنده و مؤثر؛ در برجسته سازی برنامه های فرهنگی به معنای عام کلمه نیز موفق باشند. بهترین پیشنهاد و راهکاری که عملاً می تواند در این زمینه به کار آید؛ فراموش نکردن موضوع پیوست فرهنگی در تمام برنامه ها و مصوبات است. موضوعی که مورد توجه ویژه رهبر معظم انقلاب است.

نگارنده بر این باور است که اگر موضوع و مقوله فرهنگ در بین سایر موضوعات در جایگاه واقعی خود قرار گیرد؛ آن وقت شاهد رشد و تعالی متوازن و متعادل جامعه خواهیم بود. ای کاش این سخن پر مغز و گرانبهای امام خمینی(ره) را همیشه نصب العین خود سازیم که فرمودند: « فرهنگ، سایه ای از نبوت است ». این کلام موجز، آن چنان روشن و پر معناست که شنونده ی علاقمند را تکان داده و به تأمل پیرامون آن دعوت می کند./935/ی702/س