تفسیر عرفانی از واقعه کربلا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «تفسیر عرفانی از واقعه کربلا» پژوهشی از «محمدعلی اکبرزاده» به بررسی و تفسیر عرفانی از واقعه کربلا اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:

چکیده:

عاشورا و کربلا از جمله مفاهیمی است که در طول تاریخ همواره مورد بحث و گفتگوی پژوهشگران فرقه‌ها، مذاهب و حتی ادیان با رویکردهای مختلف تاریخی، کلامی، عرفانی، سیاسی، اجتماعی بوده است؛ اما آن چه که از همه برجسته‌تر می‌نماید و مباحث دقیق تری را می‌طلبد، رویکرد عرفانی است. باید اذعان داشت که رویکرد به آموزه‌های عرفانی با تمسک به ره آورد پیامبر اکرم و اهل‌بیت می‌تواند راهبرد صحیحی را در عرفان حقیقی و راستین ارائه نماید که پژوهش حاضر، در راستای این هدف به بررسی آموزه‌های عرفانی در گفتار و رفتار حضرت سیدالشهدا و اصحاب او که در کربلا تجلّی یافته می‌پردازد؛ بنابراین ما در این رساله پس از بیان کلیات و مفهوم شناسی عاشورا در بخش عرفان نظری به اندیشه توحیدی، هستی‌شناسی عرفانی، ابزار معرفتی و به ویژه جایگاه انسان کامل پرداخته‌ایم و در مبحث عرفان عملی با ذکر شواهد و مصادیق متعدد به اعمال سیر و سلوکی حضرت و اصحاب و نیز تجلیات اخلاقی آنان اشاره داشته‌ایم و در نهایت به جمع‌بندی و استنتاج رسیده‌ایم که تفصیلاً تقدیم می‌گردد.

ضرورت و اهمیت بحث:

آن چه که می‌تواند ضرورت بحث را تبیین و اهمیت آن را به تصویر بکشد، توجه شایسته به نکات ذیل است:

1- نظر به جایگاه و اعتبار سیره ائمه معصومین و شأن و مرتبت والای آنان در هدایت امت اسلامی، مسلمانان از آغاز اسلام به دو امر اهتمام داشته‌اند: الف) جمع‌آوری سخنان و احادیث آنان. ب) ضبط و گزارش رفتارها و شیوه‌های عملی آنان.

2- اهتمام محدثین و مورخین بر ثبت و ضبط سیره معصومین، ریشه در اعتبار و حجیت سیره و سنت آنان و نقش و کارکردهای آن سیره دارد.

3- سیره معصومین کارکردهای گوناگونی دارد که در علوم مختلف قابل بررسی است. به دیگر سخن همان‌گونه که سیره معصومین از نگاه اصولی و فقهی منبعی برای استنباط احکام الهی و بیان احکام تکلیفی مطرح است، از نگاه عرفانی، تربیتی، کلامی...نیز کارکردهای الگوسازی و تربیتی دارد.

4- بسی آشکار است که بهره‌برداری بهتر از منبع سیره مانند متون حدیثی نیازمند تحقیق و دقت مستمر است و پژوهش در آن باید بر پایه منطق و روش‌های علمی استوار باشد.

5- از جمله اموری که تحلیل و ارزیابی سیره معصومین را آسان تر می‌کند، تقسیم و تفکیک آن‌ها بر اساس قلمرو و ساخت‌های گوناگون آن رفتارها است. به طور مثال گروه‌بندی سیره‌ها به سیره‌های اخلاقی، اجتماعی، خانوادگی، سیاسی،...راه را برای بازشناسی و استفاده مفیدتر از آن هموار می‌سازد.

6- یکی از قلمروهای مهم در سیره معصومین قلمرو عرفانی است. در واقع جمع‌آوری همه سخنان و رفتارهای عرفانی که از سوی مورخین و محدثین گزارش‌شده ذخیره گران‌بها در تحلیل بازشناسی و پژوهش‌های علمی است.

7- این مهم قابل توجه است که به خاطر برجستگی عاطفی و روحیه ظلم‌ستیزی و ذلت گریزی حضرت سیدالشهدا و اصحاب در واقعه کربلا پژوهش‌ها بیشتر به آن سو معطوف شده و بالتبع تحقیقات جامع و اقدامات مطالعاتی کمتری در حوزه عرفانی کربلا صورت گرفته است و مضافاً این که به خاطر در آمیختگی مباحث اخلاقی و تربیتی با سیر و سلوک عرفانی (عرفان عملی) و پرداختن به آموزه‌های اخلاقی در بسیاری از مفاهیم عرفانی کربلا کاستی دیده می‌شود.

آموزه‌های عرفان نظری و مبانی آن در اقوال و افعال حضرت سیدالشهدا و اصحاب:

ابزار معرفتی و ابزارهای معرفت در کربلا: شناخت و معرفت انسان نسبت به ذات حق می‌تواند به دو صورت انجام گیرد یکی معرفت حصولی و عقلانی و دیگری معرفت حضوری و شهودی که دارای مراتب متفاوتی است. مرتبه نازله آن در هر انسانی موجود است و با تکامل نفس و تمرکز و توجه قلب قوت می‌یابد تا برسد به معرفت اولیاء خدا که او را بیش از هر چیز و پیش از هر چیز با چشم دل ببیند.

1- عقل:

عقل نیرویی است باطنی که حق تعالی آن را در نفس انسانی به ودیعه نهاده است و چون جایگاه ویژه‌ای در هدایت انسان‌ها دارد گاهی از آن به عنوان پیامبر باطنی هم نام‌برده می‌شود. این عقل به مثابه چراغی است که روشنگری می‌کند و حسابگری است که می سنجد و ارزیابی می‌کند.

2- عقل حسابگر (شخصیت زیستی):

محصول شخصیت پروری عقل حسابگر و جزئی، انسان‌هایی هستند که تمام همتشان خوردن، خوابیدن، آشامیدن و پوشیدن است که در واقعه کربلا در جبهه یزید قرار داشتند. آنان در بین عوالم وجود فقط عالم ناسوت را دیدند و خود را محبوس در آن کردند. بر اساس این نوع تعقل بود که برای ارضای تمایلات شهوانی وارد پیکار با اصحاب کربلا شده بودند.

3- عقل متعارف:

صاحبان و شخصیت‌های این نوع از عقل‌ها کسانی اند که در زندگی خود از اصول و موازین عقلانی عدول نکرده و همواره اعمال و رفتار خود را با ترازوی عقل متعارف می‌سنجند. عاقبت‌اندیشی و عبرت‌آموزی سرلوحه زندگی‌شان است. نمونه این شخصیت‌ها در نهضت کربلا محمد بن حنفیه است.

4- عقل قدسی:

انسانی که صاحب این نوع عقل است یک شخصیت متعارف و معمولی نیست که در عرفان از آن به شخصیت الهی، وجود ربانی و رحمانی نام می‌برند. شخصیتی که محو در ذات حضرت حق و مستغرق در وجود اوست.

5- کشف و شهود:

کشف و شهود همان تجلی اسم علیم حق تعالی است که از امهات اسماء الهیه است که به وسیله آن حقایق غیبی که در ورای حجاب قرار دارند، آشکار می‌گردند.

آموزه‌های عرفان عملی در اقوال و افعال حضرت سیدالشهدا و اصحاب:

اهتمام حضرت (ع) به شریعت:

از جلوه‌های برجسته رفتاری حضرت که در کربلا بسیار مشهود است اهتمام ایشان و اصحاب به شریعت است که این اهتمام دلایل مختلفی دارد. یکی این که به بهانه‌های مختلف (سیاسی، نظامی، اجتماعی و...) نسبت به شریعت که در حقیقت پلکان تعالی و تکامل موجودات است بی‌توجهی نکنند. دلیل دوم به اوضاع اجتماعی و تحرکات سیاسی آن روز بر می‌گردد. امویان برای این که هم خلافت را غصب کنند و هم خودشان را از رنج و زحمت تکالیف الهی آزاد نمایند و بتوانند هر گونه معصیتی را مرتکب شوند، فرهنگی را به وجود آوردند که اگر قلب پاک باشد کفایت می‌کند بدین جهت فرقه مرجئه را در جهان اسلام تأسیس کردند. از این رو در مکتب زرین حسین بن علی (ع) عمل به شریعت در کنار ایمان به عنوان رکن دوم هدایت، نجات و سعادت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

مصادیق عمل به شریعت:

1- نماز 2- روزه 3- حج 4- زکات 5- امر به معروف و نهی از منکر 6- جهاد 7- تولی و تبری 8- حرمت خانه کعبه 9- مستحبات.   

شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «تفسیر عرفانی از واقعه کربلا» پژوهش پایانی «محمدعلی اکبرزاده»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام دکترمحمدمهدی گرجیان» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام علی فضلی» است. /9193/پ201/ی