شهرسازی اسلامی قابلیت تولید احساس عبودیت را دارد
حجت الاسلام سیدمحسن دعایی، مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلام مشهد، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد در خصوص راهبردهای تحقق چشم‌انداز زیارت در افق ده ساله یک شهر زیارتی مانند مشهدالرضا(ع)، اظهار کرد: بر اساس بینش اسلامی ما، امام، مرکز ثقل زمین و آسمان و واسطه فیض جهان هستی است به گونه ای که تمام برکت های مادی و معنوی جهان از امام می جوشد.
وی افزود: با این نگرش قطعی اسلامی و شیعی، ما امت اسلام و شیعه بالاترین بدهکاری را به امام داریم؛ بینش بلند ولایی امام راحل این بود که آستان قدس رضوی مرکز ایران است؛ این یک شعار احساسی نیست بلکه حقیقتی است که در بیان آن عارف وارسته تعبیر شده است.
پایتخت معنوی بودن مشهد، یک حقیقت است نه شعار؛ مسؤولان به الزامات آن توجه کنند
حجت الاسلام دعایی تصریح کرد: اگر مضجع امام، مرکز ایران است تمام مدیریت ها در همه سطوح باید از این مرکزیت به منصه ظهور برسد بر این اساس، از نمایندگان فرهیخته استان تشکر داریم که زمینه تصویب پایتخت معنوی ایران را فراهم کردند. پذیرفتن این امر به معنای اذعان به الزامات آن است و این الزامات، بسیار گسترده است. اما اجمالا باید طراحی مدیران نظام در سطوح مختلف نسبت به مشهد این گونه باشد که مشهد بستری برای تربیت تمام شیعیان جهان تعریف شود؛ شیعیان جهان باید در تشرف به مشهد، تربیت نو و تولد معنوی خود را تجربه کنند و به مراکز سکونت خود بازگردند.
وی ادامه داد: اگر این هدف بخواهد محقق شود باید از جهت عمرانی، رفاه زائر تأمین و تیم های اطلاع رسانی به زائر و سیستم های فرهنگی زیارت فعال شود. در روحیات و سطح ادراکی میزبانان زائر نیز بایستی تحولات عظیم اتفاق بیفتد. این تحولات بر اساس برنامه ریزی های استراتژیک باید محاسبه و در دستور کار نظام قرار گیرد.
این پژوهشگر حوزوی در پاسخ این پرسش که چگونه می توان مشهد را به بستری برای نشر مکتب تشیع تبدیل کرد، گفت: سبک زندگی ولایی در دوران مدرن و احساس حضور بالفعل امام و اولیای خدا، یک طراحی استراتژیک است که دامنه منفعلی دارد. بحث دولت و امت سازی اسلامی است؛ باید سمت و سوی مدیریت جامعه را به سمت تحقق حیات طیبه قرآنی سوق دهیم که محورهای اساسی آن طبق صریح قرآن این است که «من عمل صالحا من ذکر او انثی ...».
دو محور اساسی برای رسیدن به حیات طیبه
حجت الاسلام دعایی خاطرنشان کرد: تقویت مباحث اعتقادی و راسخ کردن ایمان صحیح در دل مردم، ارتقای فرهنگ دینی و ایجاد انگیزه های پرتوان برای عمل صالح در تمام عرصه ها، دو محور اساسی است که قرآن برای رسیدن به حیات طیبه مطرح می کند و تحقق این دو نیاز به طراحی سیستم های دینی و مدل مدیریتی اسلامی در جامعه دارد که متأسفانه هنوز تا تحقق آن فاصله داریم.
وی افزود: به نظر می رسد ظرفیت مشهدالرضا(ع) و حرم های ائمه اطهار(ع) یک ظرفیت استثنایی است که خدا به عنوان نعمت در اختیار امت اسلام و رهبران و والیان امر قرار داده و باید یک پروژه ویژه برای بهره برداری حداکثر از این نعمت تعریف شود؛ نگاه مدیریت کلان مشهد در عرصه های مختلف نباید مانند نگاه مدیریتی سایر شهرها باشد. در یک مقایسه زجرآور می بینیم عربستان در حالی که حاکمیت آلوده و وابسته وهابی آن، کوچک ترین اعتقادی به بسط معرفت دینی ندارد اما برای استفاده از عنوان فریبنده خادم الحرمین، در بودجه سالیانه اش یک روز نفت را ماهانه برای توسعه حرمین اختصاص می دهد و با سرعتی محیر العقول، طرح های عظیم توسعه مکه و مدینه را پیش می برد.
مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلام ادامه داد: تفکر وهابیت پلید که اصولا زیارت را شرک می داند و در صدد نابودی آثار امامت و نبوت است وقتی می خواهد محوریت خود را در جهان تثبیت کند حاضر است برای حرم و برخلاف عقیده خود هزینه کند اما در نظام اسلامی که مرکزیت فکری اعتقادی آن را ولایت و نهاد امامت تشکیل می دهد با این که سال ها از پیروزی انقلاب می گذرد، هیچ طرح تحول اساسی برای حرم رضوی در مقیاس مدینه و مکه حتی به فکر مدیران هم خطور نکرده است چه رسد به این که چنین طرحی بخواهد پیاده شود.
حجت الاسلام دعایی گفت: در مکه و مدینه صدها هتل با تمام امکانات و با مهندسی بی نظیر، متناسب با رفاه زائر پیاده سازی می شود اما در مشهد که مرکز حقیقی تفکر شیعی و انقلاب است یک هزارم آن انجام نمی شود. این ها را مسؤولان ارشد اجرایی باید پاسخ دهند. در دولت های نهم و دهم نگاهی متفاوت و نسبتا قابل قبولی برای جبران عقب ماندگی تاریخی مشهد از آن افق لازم که باید باشد در حال اختصاص بود.
وی افزود: نگاه ها باید کاملا با درک عظمت وجودی امام بازتعریف و افق ها بازسازی شود و نگاه مهندسی جدیدی برای بهره برداری حداکثری از ظرفیت مراقد ایشان صورت گیرد و از بزرگترین موانع این کار، وجود حاکمیت دوگانه در مشهد است که از سویی تولیت آستان قدس، مسوولیت مدیریت و بازسازی حرم را عهده دار است و از سوی دیگر امت اسلام، مسوولیت کلان دفاع از عزت امامت را به دوش می کشد و تا این تعارض حل نشود امیدی به یک تحرک جدی در این زمینه وجود ندارد.
جلوه های مهندسی شهرسازی، باید تولیدکننده احساس عبودیت و حضور در محضر خدا باشد
وی در پاسخ این پرسش که مشهد به عنوان یک شهر زیارتی از چه شاخصه های و نمادهایی باید برخوردار باشد، تصریح کرد: با توجه به جامعیت و کمال دین اسلام، باید مهندسی شهرسازی اسلامی را استخراج و پیاده کنیم؛ برخی نهادها در این خصوص سمینار ها گذاشته و می گذارند اما با کمال تأسف هنوز مدل جامعی در این خصوص نداریم. براساس کلیات آیات و روایات، شهر اسلامی و شهری که با محوریت امامت اداره می شود باید در آن نمادهای تمدن دینی و فرهنک افزایی اسلامی موج زند.
مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلام یادآور شد: از یک سو باید سامانه های مدیریت شهری برای رفاه حداکثری مردم مستقر باشد و از سوی دیگر تمام جلوه های مهندسی شهرسازی، جلوه های خدا افزا یعنی تولیدکننده احساس عبودیت و احساس حضور باشد؛ مرکزیت حرم و مسجد و مراکز علم در تمام طراحی های مهندسی باید یک اصل انگاشته شود و آنچه از عناصر غفلت زا و تقلید فرهنگ الحادی بیگانه است، باید از نماهای شهری حذف شود. طراحی ساخت و سازها و چیدمان و خیابان ها و خانه ها و ... باید براساس فرهنگ دینی با شاخصه نظم، سهولت و دسترسی به مراکز اصلی دینی و ساده زیستی مورد سفارش دین و اتقان و استحکام سازه ها باشد.
بناهایی که هویت حرم اولیا را تحت الشعاع قرار داده و تمرکز زائر را بر هم زند، مورد تأیید معماری دینی نیست
حجت الاسلام دعایی در پاسخ این پرسش که با توجه به ضرورت هماهنگی ظاهری و کاربری ساخت و سازهای شهر زیارتی با فرهنگ دینی و شهرسازی اسلامی، ساخت و سازهای اخیر در اطراف حرم مطهر را چگونه ارزیابی می کنید، اظهار کرد:این را باید در مدل مهندسی اسلامی (که می بایست طراحی شود)، ارزیابی کنیم. نگاه مفرد و بریده در این مورد چندان صحیح نیست اما بر اساس اصول کلی و برخی شباهت هایی که می توان گفت همان گونه که نباید هیچ سازه ای بر کعبه علوّ داشته باشد؛ چرا که حقیقت کعبه، امامت است و حرم اولیای خدا کعبه دل های عاشقان و عارفان است، قطعا با توجه به شاخصه ساده زیستی که اشاره شد، بناهایی که هویت حرم اولیا را تحت الشعاع قرار دهد و جاذبه های رقیب در کنار آن مراقد پرنور ایجاد کند و حالت مزاحمت در تمرکز حواس زائرین باشد، نمی تواند مورد تأیید معماری دینی و دولت دینی قرار گیرد اما طراحی مدل جامع در این خصوص، کار عمیق تحقیقی می خواهد که باید انجام شود.
شهری که از نعمت مجاورت ولی خدا بهره مند است باید اسوه باشد
این پژوهشگر حوزوی در تبیین وظیفه حکومت دینی در این خصوص، گفت:حکومت اسلام، بالاترین مسؤولیت را برای بهره برداری از نعمت ولایت و امامت دارد و باید بالاترین سرمایه گذاری مادی و معنوی را برای تبدیل شهری که از نعمت مجاورت یک ولی خدا بهره مند است به یک شهر اسوه، انجام دهد.
وی افزود: مشهد باید یک مدینه اسوه در تمام جهان شود؛ شهری که همه چیزش برای سایر شهرها و انسان ها الگو باشد اما این مسأله از ابتدای انقلاب تاکنون مطلقا فراموش شده بود و مسؤولان ارشد اجرایی ومدیریتی، در این مسیر هدف گزاری شده حرکت نکرده اند که مثلا در فلان افق، شهر مشهد به عنوان الگو باید این شاخصه ها را داشته باشد.
حجت الاسلام دعایی ادامه داد: تاکنون همواره نگاه های کوچک و حقیرانه حاکم بوده و اگر تحولی هم در توسعه های فیزیکی ظاهری مثل خطوط ریلی وجاده ای و غیره انجام شده گرچه خوب و لازم است اما هیچ گاه برنامه ریزی برای تبدیل مشهد به یک اسوه صورت نگرفته است و این برای متولیان، مسؤولیت شرعی دارد.
لزوم تشکیل ستاد عالی برنامه ریزی شهر اسوه رضوی
مدیر موسسه مطالعات راهبردی در علوم و معارف اسلام تأکید کرد: نگاه ما باید وسیع تر از یک کارگروه باشد. بایستی متناسب شأن و عظمت وجودی حضرت رضا(ع) شهر و کشور ایشان را بسازیم. از این رو چیزی وسیع تر و بالاتر از یک کارگروه، در حد ستاد عالی نیاز است تا طراحی و برنامه ریزی شهر اسوه رضوی را زیر نظر رییس جمهور انجام دهد و با اقتباس از آیات و روایات و متون اسلامی، شهر رضوی را برای انتقال از وضع موجود که در بخش های زیادی قابل دفاع نیست، در افق 20 ساله برنامه ریزی کند.
وی با بیان این که حاشیه نشینی، میزان جرائم و هتک حرمت ها و ...، نقاط سرافکندگی ما در محضر امام است، گفت: باید با استفاده از نقاط قوت انقلاب اسلامی از این وضع به وضع مطلوب رسید، بودجه های کلان اختصاص داد و قوی ترین مدیریت های فکری و اجرایی را برای مدیریت این امر منصوب کرد. دامنه این مدیریت نیز باید به طور یکپارچه از قلب حرم تا آخرین نقطه شهر را در بر گیرد و حق عظیم امام را در حد وسیع ادا کند./930/ت301/س