ترسیم آرمان شهر عصر ظهور راهکاری برای امید آفرینی
خبرگزاری رسا ـ یکی از آرزوهای انسان در طول تاریخ، رسیدن به جامعه‌ای آرمانی بوده است، تا در آن جامعه همه مردم با همدلی و محبت در کنار یکدیگر زندگی کنند و در نهایت آسایش و امید به آرامشی بی‌دغدغه دست یابند.
به گزارش خبرگزاری رسا، انسان موجودی است که هم دارای یک بعد مادی است و هم با جهان مادی سروکار دارد و از آنجا که ماده همراه با محدودیت است، آدمی نیز با محدودیت ها و به تعبیر برخی فیلسوفان، با «موقعیت حدی یا مرزی» فراوان، مواجه است. بیماری، فقر، مرگ، ترس از دست دادن داشته ها، نگرانی از آینده، ناکامی در رسیدن به اهداف اقتصادی، عاطفی، سیاسی و اجتماعی و محرومیت از منابع قدرت و ثروت، برخی از این محدودیت ها هستند. چنین اموری می توانند موجب ایجاد یاس و ناامیدی در زندگی بشر گردند.
ناامیدی موجب افسردگی و سرخوردگی انسان، نادیده گرفتن داشته ها و توانایی ها، افزایش دشواری ها و مشکلات، تشدید ناراحتی ها و رنج ها و در یک کلام، دشوار شدن زیستن آدمی و دور شدن او از جایگاه انسانی خود می شود. فرد یا جامعه ناامید، تلاش نمی کند و از حرکت باز می ماند. عدم حرکت نیز مساوی با رخوت، رکود و مرگ است. نخستین گام برای مواجهه معقول با این مشکلات و کاستن از پیامدهای تخریبی آن، دمیدن روح امید به زندگی انسان است.
لذا از آن زمان های بسیار دور، متفکران و اندیشمندان راه حل هایی متفاوت برای تبیین و استقرار این شهر آرمانی پیشنهاد داده و نخبگان فکری در گذشته و حال، آنها را به شکل های مختلف طراحی کرده اند و از افلاطون و ارسطو(قبل از میلاد مسیح) و فارابی و اندیشمندان اسلامی تا تامس مور نویسنده(قرن شانزدهم) هر کدام این آرمان شهر را به گونه ای ترسیم کرده اند.
بنا بر این با توجه به نگرش ها و طرز تفکرات مختلف آرمان شهرهای ترسیم شده، هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند و اغلب این آرمان شهرها دارای نواقصی هستند.
لذا این سؤال مطرح می شود:
1- آرمان شهر عصر ظهور حضرت مهدی(عج) چه ویژگی هایی خواهد داشت؟
2- آیا ترسم آرمان شهر عصر ظهور در امید آفرینی به نسل معاصر تاثیری دارد؟
در این یادداشت، سعی خواهیم کرد با بررسی آیات قرآن، احادیث و روایات پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) به این سؤال ها پاسخ دهیم.
لازم به ذکر است، در استفاده از منابع این تحقیق تنها به منابع شیعی اکتفا نکرده و از منابع اهل سنت نیز استفاده شده است.
واژه امید
امید در لغت به معانی آرزو، رجاء، چشم داشت، انتظار(معین،1381،ج1،ص256) و به معانی اعتماد و استواری، اشتیاق یا تمایل به روی دادن یا انجام کاری همراه با آرزوی تحقق آن، توقع و انتظار روی دادن امری خوش آیند، یا آنچه باعث خشنودی و پشت گرمی است، همچنین به معنی تکیه گاه، محل پناه آمده و در مقابل آن یأس، نا امیدی و بیم داشتن است.(دهخدا،1342،ج 8،ص222)
امیدآفرینی
امید آفرینی معادل امید بخشی است. مایه امیدواری و امید بخشی به معنای امیدبخشنده، کسی یا چیزی که امیدوار می کند، امیدوار کننده.(دهخدا،1342،ج 8،ص222) منظور ما از امید آفرین کسی که امید را می آفریند. ممکن است در درون خودش امید را خلق کند، یا برای کسانی دیگر امیدوار کننده باشد.
مؤلفه های امید آفرینی
سازه های اصلی امید آفرینی عبارتند از: افکار مثبت، باورهای مثبت، عواطف مثبت و گرایشات رفتاری که سازگار با افکار، باورها و عواطف یاد شده باشد. امید بخشیدن به دیگران، به معنای گفتن سخنان خوشایند و همه کس پسند و فریفتن دیگران با وعده های بی حساب و حرف های بی مبنا نیست؛ امیدوار کردن، یعنی توجه دادن انسان به فرصت ها و امکان هایی که احیانا از سوی او مورد غفلت واقع شده، نه سوق دادن او به سوی کارهایی که یا در توان او نیست یا در دسترس او نمی باشد. امیدوارسازی، یعنی توجیه این که با تلاش و توکل می توان برای مشکلات پیش آمده راه حل بهتری پیدا کرد
1-امید آفرینی سازه ای فرضی و انتزاعی است؛ زیرا امید آفرینی وجود عینی ندارد و قابل مشاهده مستقیم و قابل اندازه گیری کمی بدون اندازه گیری مؤلفه هایش نمی باشد.
2- امید آفرینی اکتسابی است؛ یعنی خود به خود امید به وجود نمی آید؛ بلکه به وسیله تجربه های خوشایند تقویت می شود و قابل یادگیری است.
3- نسبتا با ثبات است که با حالت های موقتی مانند خستگی و دارو تغییر نمی کند.
4- دارای مؤلفه های شناختی عاطفی و رفتاری است.
5- دارای مراتب است؛ مانند: امید آفرینی نسبت به زندگی پس از مرگ برای انسان با ایمان
6- نیروبخش است.
7- استعانت از خداوند نسبت به یاری خواستن از دیگران امیدوار کننده تر است.
تعریف آرمان شهر
آرمان شهر، جامعه ای آرمانی است که همه شهروندانش در شرایط کامل انسانی زندگی می کنند.( tood and Michael wheeler.utopia , hatmony books , newyork , 1978 , p.7)
نخستین متفکری که اندیشه آرمان شهر را بر برهان عقلی استوار کرد، افلاطون بود؛ او در کتاب «جمهوری» این جامعه آرمانی را طراحی و شهر آرمانی خود را بر این شالوده بنا کرد که جامعه بشری هنگامی رستگار خواهد شد که زمام حکومت به دست فیلسوفان فرزانه اداره شود و آنان با دانش و خردمندی، امور مردم را سامان دهند. افلاطون بر راه تمثیل، انسان ها را بر حسب سرشت به سه گروه تقسیم می کرد: گروهی سرشت زر، گروهی سرشت سیم و گروهی سرشت آهن و برنج دارند(افلاطون،1348،ص994) و این سرشت تعیین کننده موضع و طبقه اجتماعی آنان است.
بعد از افلاطون، ارسطو این طرح را کامل کرده و قسمت هایی به آن افزوده است. در آرمان شهر ارسطو قانون حاکم و دادرسان و حاکمان، خادمان قوانین هستند. قانون باید معتدل و منطبق با اوضاع و احوال و مقتضیات جامعه باشد. تجاوز از حدود قانون، سبب آشفتگی و بر هم خوردن نظم امور اجتماعی، ضعف و تباهی حکومت می شود.
از دیدگاه ارسطو، بهترین نوع حکومت آن است که سعادت جامعه را تأمین کند؛ او معتقد بود بهترین شاخصه های حکومت خوب، حاکمیت و تفوق قانون بر شهر است.(ارسطو، 1337،ص145)
در دوره اسلامی، حکیم فرزانه ایران «ابونصر فارابی» اندیشه های شهر آرمانی خود را در کتاب «اهل مدینه فاضله» مطرح کرد. آرمان شهر در اندیشه فارابی، از همه «معموره» زمین آغاز می شود و در کوچکترین حد خود به شهر اطلاق می گردد. فارابی هدف و غایت آرمان شهر را رسیدن به سعادت می داند؛ سعادت خیر مطلق است و خیر آن چیزی است که به وجهی در رسیدن انسان به خوشبختی سودمند باشد.(فارابی ،1358،ص148)
«خواجه نصیرالدین طوسی» نیز آرمان شهر را چنین تعریف می کند: «مدینه فاضله اجتماع قومی بود که همت های ایشان بر اقتنای خیرات و ازالت شرور مقدر بود و هر آینه میان ایشان اشتراک بود در دو چیز، یکی آراء و دوم افعال. اما اتفاق آرای ایشان چنان بود که معتقد ایشان در مبدأ و معاد خلق و افعالی که میان مبدأ و معاد اتفاق افتد، مطابق حق بود و موافق یکدیگر و اما اتفاق ایشان در افعال چنان بود که اکتساب کمال همه بر یک وجه شناسند.»(خواجه نصیرالدین طوسی ،1356،ص280)
آرمان شهر در اسطوره ها
«هزیود» شاعر سده هشتم قبل از میلاد، عالم را به پنج دوره تقسیم کرده است: عصر زرین، عصر سیمین، عصر مفرغ، عصر قهرمانی و عصر آهن. در عصر زرین خدایان ارشد بر جهان فرمانروا بودند. در آن دوره مردم بیشتر در پاکی زندگی می کرده و از رنجوری مصون بوده اند.(گریمال، 1356،ج1،ص15)
«ژان پل سارتر» اسطوره عصر زرین را گذار واپسگرایانه انسان از جهان واقعیت به گذشته اساطیری می داند و بر این عقیده است که آدمی در آن عصر معصومانه و فارغ از رنج هستی بوده است.(ساتر، 1372، ص237)
در اسطوره های ایران «فردوسی» دوران «جمشید شاه» را آرمان شهر می دانسته و پس از ذکر کارهای جمشید و کوشش های فراوان او برای گسترش تمدن و آموزش فنون و هنرهای مختلف به مردم روزگارش، آیین پادشاهی را چنین توصیف کرده است: (فردوسی،1353،ج3،ص254)
چنین سال سیصد همی رفت کار ندیدند مرگ اندر آن روزگار
زرنج و ز بدشان نبود آگهی میان بسته دیوان بسان رهی
به فرمان مردم نهادند گوش ز رامش جهان پر ز آواز نوش
طبق روایات آئین زرتشتی جمشید به فرمان اهورامزدا، در ایران ویچ که سرزمین نخستین آریائی ها بود، بهشتی به نام «ورجمکرد» بنا کرد.(پورداوود، 1356، ص422) که الگو و سرمشق بسیاری از بهشت های ایرانی گردید.
کیکاووس دومین شاه دودمان کیانیان هم در کوه البرز هفت کاخ بنا نهاد، که نمونه آشکاری از بهشت های این جهان بود. در این افسانه کاخ کاووس شاه از بهشت ورجمکرد تأثیر پذیرفته است. «نظامی» پادشاهی «بهرام گور» را آرمان شهر معرفی کرده و معتقد بود خداوند به پاداش نیکی هایی که او به مردم کرده، به مدت چهار سال مرگ را از روی زمین بر داشته است.(نظامی، 1348، ص102-107)
ویژگی های آرمان شهر
به طور کلی همه آرمان شهرهایی که طراحی شده اند، دارای ویژگی های زیر هستند:
1- برابری
در بیشتر شهرهای آرمانی، برابری اصل عمده به شمار می رود. افلاطون برابری را تضمینی برای پایایی دولت آرمانی خویش می داند و این برابری نوعی کمونیزم اشرفی است که میان حاکمان و پاسداران جامعه برقرار است. اما کشاورزان و پیشه وران در این محدوده جای ندارند. در «پوتوپیای تامس مور» و دیگر آرمان شهرهای غربی این اصل وجود دارد. اما در آرمان شهرهای ایرانی، برابری اقتصادی مردود است؛ اما برابری در شرایط و فرصت ها برای پدیدار شدن شایستگی فرد لحاظ شده است.
2- تأثیر پذیری
طراح آرمان شهر قصد دارد تصویر جامعه ای کامل عرضه کند که در آن سعادت انسان تأمین می شود؛ اما چون انسان اجتماعی است، از تأثیر اجتماع و معیارها و هنجارهای رایج در آن برکنار نیست. افلاطون دولت آرمانی خود را بر تأثیر پیشامدهای یونان بنیان نهاد؛ شکست آتن در جنگ های پلوپونز و اثرات مخرب آن جنگ ها، بر زندگی سیاسی و اخلاقی آتنیان و دست به دست شدن قدرت میان اشراف و سرانجام محاکمه و اعدام سقراط، باعث شد که افلاطون ضعف های موجود در حکومت را پیدا کند و تنها حکومتی را شایسته بداند، که زمام آن به دست حکیمان و خردمندان جامعه باشد.(عنایت، 1349،ص15)
3- انزوا
طراح آرمان شهر، معمولا نگران تأثیر جوامع دیگر بر آرمان شهر خویش است؛ زیرا نظام سیاسی تابع قانون کلی حاکم بر نظام هاست و با محیط تبادل اندیشه و اطلاعات می کند. از این رو شهر ممکن است در برابر هجوم ناهنجارهایی جوامع دیگر، دگرگونی پذیرد و جامعه به تدریج خلوص و پاکی را که مورد نظر طراح اوست، از دست بدهد. لذا برای پرهیز از چنین خطری طراح آرمان شهر، شهر آرمانی خود را با ابعادی کوچکتر در مکانی دوردست قرار می دهد. مثلا پوتوپیای تامس مور در مکانی دور دست در جزیره ای دور افتاده واقع شده است.(تاموس مور ،1362،ص67)
در آرمان شهرهای ایرانی هم این قاعده رعایت می شود؛ بهشت های این جهانی همه در دشت های دور یا بر قله کوه ها بنا شده اند.
فارابی هم اگر آرمان شهر خود را شامل بخش معموره زمین می داند، اما در اصل توجه او به شهر است.
4- هماهنگی
شهر آرمانی، شهر نظم و هماهنگی است. هر کار و رفتاری طبق قانون یا سنت، باید هماهنگ و همانند با همه شهروندان انجام گیرد. از امور سیاسی و داد و ستد تا آموزش، همه با نظارت دولت یا جامعه و با ضوابط هنجارهای یکسان و تغییر ناپذیر انجام می گیرد. در آرمان شهر هر چیز که این هماهنگی را تهدید کند، از جامعه بیرون رانده می شود. نظامی هم در آرمان شهری که توصیف کرده است، عقیده دارد، کسانی که نمی توانند هماهنگ با مردم شهر باشند، باید از آنجا طرد شوند.
5- ایستایی
از آنجا که آرمان شهر کمال مطلق است و حرکت از کامل به کامل ناشدنی است، به این علت دولت آرمانی دگرگونی نمی پذیرد و اگر بپذیرد، این دگرگونی به سوی بهتر شدن نخواهد بود. لذا پس از ظهور سوشیانس موعود زردشتی و زدودن بدی ها از جهان و برقراری عدالت، کار جهان به پایان می رسد. یعنی هر گاه جامعه بشری به کمال مطلق برسد، از پویش باز می ایستد.
ترسیم آرمان شهر عصر ظهور راهکاری برای امید آفرینی
یکی از شرایط اساسی ظهور حضرت مهدی(عج) آن است که افکار عمومی مردم جهان برای ایجاد حکومت توحید، عدل، صلح عمومی و به کار بستن برنامه های الهی کاملا مهیا باشد. لذا منتظران وظیفه دارند محاسن و زیبایی های آرمان شهر زمان ظهور آن حضرت را به گوش جهانیان برسانند و محیط را برای ظهور آن حضرت آماده سازند.
اگر چه در آیات قرآن و روایات ائمه معصومین(ع) به آرمان شهر حضرت مهدی(عج) کمتر اشاره شده است، اما با توجه به احادیث و روایات موجود، آن جامعه را می توان چنین ترسیم کرد:
1- مدیر آرمان شهر در عصر ظهور
رئیس یا مدیر مدینه فاضله، حکیم دانا، توانا و ملک علی الاطلاقی است که برای رهبری شهر آرمانی باید چهار صفت حکمت، خردمندی، استعداد و شجاعت یا قوت جهاد را داشته باشد.(خواجه نصیر الدین طوسی ،1356،ص283) به گفته ارسطو «اگر کسانی باشند که جسماً و عقلاً مثل خدایان نسبت به دیگران امتیاز چشمگیری داشته باشند و زیر دستان نیز این برتری را بپذیرند و به حکم آنان تمکین کنند، طبیعی است که چنین کسانی شایسته حکومتند.»(ارسطو، 1337،ص313)
درباره این ویژگی مدیر آرمان شهر، «علامه سید محسن امین» از ابوسعید خدری نقل کرده است، که پیامبر(ص) به حضرت فاطمه(س) فرمودند: «یا بنیه انا اعطینا اهل البیت سبعا، لم یطعها احد قبلنا، نبینا خیر الانبیاء و هو ابوک و وصینا خیر الاوصیا و هو بعلک و شهیدنا خیر الشهدا و هم عم ابیک حمزه منا من له جناحان خضیبان یطیر بهما فی الجنه و هو ابن عمک جعفر و منا سبط هذه الامه الذی یصلی خلفه عیسی بن مریم ثم ضرب بیده علی منکب الحسین فقال من هذا ثلاثا»(امین ،1398،ج5،ص247)دخترم هفت چیز به ما خاندان اعطا شده که به احدی پیش از ما داده نشده است. نبی ما بهترین انبیاست که پدر توست و وصی ما بهترین اوصیاست که همسر توست و شهید ما بهترین شهداست که عموی پدر تو حمزه است و آن کسی که با دو بال رنگین در بهشت پرواز می کند، از ماست و او عموزاده تو جعفر است و دو سبط این امت فرزندان حسن و حسین از ما هستند و سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست، مهدی(عج) که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می خواند، از ماست. آنگاه دست بر شانه امام حسین(ع) زد و سه بار فرمود: مهدی از این است.
حضرت مهدی(عج) که مدیر آرمان شهر عصر ظهور خواهد بود، فاضل ترین و عالم ترین مردم روزگار خود است. آن گونه که پیامبر بزرگوار اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) در زمان خویش فاضل ترین و عالم ترین مردم بودند. او دارای برترین ویژگی ها و خصوصیات است و آنچه باید یک مدیر برای تدبیر اداره جامعه خویش داشته باشد، داراست؛ با این تفاوت که او بر کل زمین حکمرانی خواهد کرد و سراسر دنیا با تدبیر او از عدالت پر خواهد شد و این وعده حق است که حضرت امام جعفر صادق(ع) درباره آیه «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السّوء»(سوره نمل ،آیه 62) فرمودند: «نزلت فی القائم من آل محمد هو و الله المضطر اذا صلی فی المقام رکعتین و دعا الی الله فاجا به و یکشف السوء و یجعله خلیفه فی الارض»(بحرانی،1384،ص4) یعنی این آیه در باره قائم آل محمد(عج) نازل شده است. به خدا سوگند اوست آن مظهر که چون در مقام ابراهیم دو رکعت نماز به جا آورد و خدا را بخواند، خداوند اجابت کرده و نگرانی او را مرتفع سازد و او را جانشین خود در زمین قرار دهد.
بنابراین مدیر و رهبر آرمان شهر در هنگام ظهور، حضرت مهدی(عج)خواهد بود که جانشین خدا در روی زمین و مظهر هدایت است.(شیخ صدوق،1382،ص317) او که از جهت سیرت و صورت از همه مردم شبیه تر به رسول خداست(مجلسی ،1400،ج 51،ص80) جهان را از عدل و داد پر خواهد کرد.(ابن ابی الحدید ،1385،ج1،ص93)
لذا اعتقاد به حضرت مهدی(عج) به عنوان یک قائد منتظر که جهان را به صورت برتر متحول می سازد، از اخبار پیغمبر اکرم(ص) و از احادیث اهل بیت(ع) سرچشمه گرفته و در خصوص بسیاری مورد تایید و تاکید واقع شده، به طوری که اصلاً قابل تردید نیست. زیرا مجموعه اخبار و احادیثی که در مورد آن حضرت و غیبت و ظهور و اصلاح آینده جهان از طریق سنی و شیعه وارد شده، در حدود شش هزار حدیث است.
هنگامی که آن بزرگوار ظهور کنند: «یرضی بخلافته اهل السماوات و اهل الارض و الطیر فی الجو»(مجلسی ،1400،ج51،ص91) ساکنان آسمان ها و زمین و پرندگان هوا همگی به خلافت و حکومت او راضی می شوند و «لایبقی میت الا دخلت علیه تلک الفرحه فی قلبه و فی قبره و هم یتزا و رون فی قبور هم و یتباشرون بقیام القائم».(همان،ج51،ص35) هیچ مرده ای باقی نمی ماند، مگر اینکه آن شادمانی در قلب او هم وارد می شود و در جهان برزخ و خانه های قبر به دیدن یک دیگر می روند و قیام قائم آل محمد(عج) را به یکدیگر تبریک می گویند.
2- نوید عدالت گستری
طراح آرمان شهر معتقد است که حکومت به عدل پایدار است و حاکم باید در احوال و افعال مدینه نظر کند و مرتبه هر یک از افراد را به قدر استحقاق و استعدادها تعیین کند، تا هر کس بر حسب شایستگی در پایگاه راستین خود قرار گیرد و به کار بپردازد.(خواجه نصیرالدین طوسی، 1356،ص288)
از ویژگی های اساسی آرمان شهر در عصر ظهور حضرت امام مهدی(عج)، ایجاد کامل عدالت و اقامه قسط و عدل به معنای وسیع کلمه خویش است. زیرا قرآن کریم هدف از بعثت انبیا را قیام به قسط و عدل معرفی کرده؛ «لقد ارسلنا رسلنا باالبنیات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط.»(سوره حدید،آیه 25) از حضرت امام محمد باقر(ع) روایت شده است که فرمودند: «اذا قام قائم اهل البیت قسّم بالسّویه و عدل فی الرعیه»(مجلسی،1400،ج52،ص351) در حکومت قیام کننده اهل بیت پیامبر(ص) قسط و عدل به طور کامل اجرا خواهد گشت.
در کتاب های لغت، معانی متعددی برای عدالت ذکر کرده اند. جامع ترین تعریفی که برای عدالت بیان شده، عبارت «اعطاء کل ذی حق حقه» حق هر صاحب حقی را دادن است و یا به تعبیر حضرت علی(ع) «العدل یضع الامور مواضعها»(نهج البلاغه،1371ص226) عدل قرار دادن هر چیز در جای خود است.
در آرمان شهر عصر ظهور، آن حضرت آن قدر با عدالت رفتار خواهد کرد که «حتی لا یری اثر من الظلم»(مجلسی ،1400،ج54،ص47) در هیچ گوشه ای از دنیا اثری از ظلم دیده نخواهد شد و «یطهر الارض من کل جور و ظلم»(همان،ج51،ص145) سراسر دنیا را از هر گونه ستمی پاک خواهد کرد. زیرا او «وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم احدا حدا»(همان،ج52،ص323) ترازوی عدالت را در میان همه انسان ها قرار می دهد تا در سرتاسر دنیا کسی به کسی ظلم نکند؛ زیرا عدل او عمومی است.(همان،ج52،ص351)
امام خمینی(ره) درباره عدالت گستری در حکومت ظهور حضرت مهدی(عج) فرمودند: «عدالت را در تمام دنیا اجرا خواهند کرد؛ نه آن هم عدالتی که مردم عادی می فهمند که فقط عدالت در زمین برای رفاه مردم باشد. بلکه عدالت در تمام دنیا برای مراتب انسانیت. تمام نفوسی که هستند، انحرافات در آنها هست. حتی نفوس اشخاص کامل هم در آنها انحرافاتی هست، ولو خودش نداند. در اخلاق ها انحراف هست، در عقائد انحراف هست، در اعمال انحراف هست و در کارهایی که بشر می کند، انحرافش معلوم است و ایشان مأمورند برای اینکه، تمام این کجی ها را مستقیم کنند و تمام این انحرافات را بر گردانند به اعتدال که واقعاً صدق بکند «یملا الارض عدلا بعد ملئت جورا».(خمینی ،1368،ج2،ص207)
3- اجرای کامل مساوات
در بیشتر آرمان شهرهایی که طراحی شده است، برابری اصل اساسی به شمار می رود. افلاطون برابری را تضمینی برای پایایی دولت آرمانی خویش می داند.
از نکات برجسته آرمان شهر در عصر ظهور، رعایت اصل مساوات و برابری است که «یقسم المال صحاحا» (مجلسی،1400 ،ج52،ص81) امام زمان(عج) اموال را به طور صحیح به مردم خواهد داد؛ «و یقسم المال بالسویه»(همان ،ج51،ص84) و(بیت المال) را به طوری مساوی تقسیم خواهد نمود.
آن حضرت در میان مردم به مساوات رفتار خواهد کرد؛ به طوری که دیگر نیازمند و محتاجی یافت نخواهد شد و این همان سطح عالی زندگی و رفاه عمومی است که زکات، مورد مصرفی نخواهد داشت و همه چیز به همه مردم خواهد رسید.(حکیمی،1360،ص119) این مساوات تا آنجا پیش خواهد رفت که به فرموده امام باقر(ع): «اذ اقام القائم جائت المزامله و یأتی الرجل الی کیس اخیه فیأخذ حاجته لا یمنعه»(مجلسی،1400،ج52،ص372) هنگامی که امام قائم قیام کند، رفاقت و دوستی خالصانه رایج می کنند و این دوستی تا آنجا می رسد که اگر مردی دست در جیب برادرش فرو برد و به اندازه نیازش بردارد، برادرش او را منع نمی کند. زیرا در زمان تمام اموال دنیا از درون زمین و روی آن نزد امام جمع می شود و از این اموال به قدری به اشخاص می بخشد که احدی قبل از آن بزرگوار چنین اعطائی نکرده است.(همان،ج52،ص351)
لازم به ذکر است، منظور از اصل مساوات در زمان آن حضرت مالکیت فردی و شخصی نیست، بلکه منظور اموال عمومی است که از منابع مختلف و از بیت المال مسلمین به حساب می آید و در اختیار حضرت مهدی(عج) است. در آن زمان خزانه بیت المال آن قدر سرشار است که امام هر چه ببخشد، پایان نمی پذیرد. آن حضرت این اموال را به طور مساوی میان مردم تقسیم خواهد کرد.
4- رفاه کامل افراد جامعه
طراح آرمان شهر قصد دارد، تصویری از جامعه ای کامل عرضه کند که در آن سعادت انسان تأمین شود و همه مردم در رفاه کامل باشند.(عنایت،1349،ص15)
رفاه در لغت به معنی تن آسایی، آسودگی و آسایش آمده است.(معین،1381،ص1663) رفاه عبارت است از مجموعه شرایطی که باعث می شود فرد برای رسیدن به اهداف عالیه خویش در زندگی، مانند: ادامه تحصیل، افزایش تولید، بهبود وضع زندگی فرزندان و غیره با مشکلات جسمی و روحی کمتری مواجه شود و آن مقاصد را در زمان مناسب با برترین شرایط تحقق بخشد.(آمارتیسن،1379،ص152)
مردم جامعه ظهور حضرت مهدی(عج) در رفاه کامل به سر خواهند برد؛ زیرا در آن زمان همه نیروهای طبیعت و نیروهای انسانی استخراج می شوند و همه دست به دست یکدیگر، می کوشند تا رفاه فراگیر شود. در آن زمان چیزی در بطن زمین نمی ماند، که بشر از آن آگاهی نداشته باشد و نتواند استفاده کند. همچنین زوالی برای اموال وجود ندارد، زیرا در آن جامعه ظلمی نیست، که نعمت ها را از بین ببرد. در آرمان شهر حضرت مهدی(عج) همه انسان ها از جهت اقتصادی بی نیاز خواهند بود، که پیامبر بزرگوار اسلام(ص) فرمودند: «یتنعم امتی فی زمانه نعیما لم یتنعموا مثله قط البر و الفاجر»(مجلسی،1400،ج51،ص78) امت من در زمان امام مهدی(عج) آن قدر از نعمت های الهی برخوردار می شوند که هرگز نظیر آن در عالم متنعم نشده اند و این نعمت ها فقط برای نیکان نیست، بلکه نیک و بد همه از این نعمت های بی پایان استفاده می کنند.
در آن زمان خداوند غنا و بی نیازی را در دل های این امت قرار می دهد.(همان،ج51،ص84) حضرت مهدی(عج) با تحقق بخشیدن به اصول دادگری و عدالت اجتماعی همگان را به زندگی درست و سامان یافته هدایت می کند.
در حکومت آن حضرت، جامعه واحدی تشکیل می گردد که مانند خانواده ای متحد زندگی می کنند و بشریت به طور کامل به رفاه اقتصادی و بی نیازی دست می یابد.(بهروز لک،1378،ص71)
5- قانون مندی کامل
از مهمترین شاخصه های آرمان شهر، حاکمیت و توفق قانون بر جامعه است؛(ارسطو ،1337،ص145) به طوری که هر فرد خود را مکلف می داند که قانون را محترم بشمارد؛ ولو آنکه سقراط باشد و او را به خوردن شوکران محکوم کرده باشند و این قانون مندی آن قدر اهمیت دارد که ارسطو در طراحی آرمان شهر خویش، پیروی از حکومت قانون را پیروی از فرمان خدا و خرد می داند.(همان،ص101)
قـانـون در لغـت بـه مـعـنـاى رسـم، قاعده، روش و آیین است.ریشه کلمه قانون یـونـانـى اسـت کـه از راه زبـان(سـریـانـى) وارد زبـان عـرب شـده و در اصل به معناى خط کش به کار رفته و بعد به معناى قاعده برگشته است.
از ویژگی های مهم آرمان شهر در عصر ظهور، اجرای کامل قوانین است. در روایات آمده است: «فیحکم بین اهل التوراه بالتوراه و بین اهل الانجیل بالانجیل و بین اهل الزبور بالزبور و بین اهل الفرقان بالفرقان»(مجلسی،1400،ج51،ص29) حضرت مهدی(عج) در میان پیروان تورات بر اساس کتاب آسمانی خود آنها و در میان پیروان انجیل بر طبق انجیل و در میان پیروان زبور طبق همان کتاب و در میان پیروان قرآن طبق حکم قرآن قضاوت می کند.
امام(عج) حق هر حقداری را خواهد گرفت و به او خواهد داد، حتی اگر حق کسی زیر دندان دیگری باشد، آن را از زیر دندان انسان متجاوز و غاصب بیرون آورده و به صاحب حق باز خواهد گرداند.(حکیمی ،1360،ص41)
همچنین در این باره روایت شده است: «اذا قام القائم حکم بالعدل و ارتفع فی ایامه الجور و حکم بین الناس بحکم داوود و حکم محمد»(مجلسی،1400،ج52،ص338) حکم و قضاوت امام مهدی(عج) عادلانه خواهد بود و جور و ظلم در زمان حکومت آن حضرت رخت بر خواهد بست و او در میان مردم مانند حضرت داوود و حضرت محمد(ص) حکم خواهد کرد.
اجرای قانون در تمام جوانب آرمان شهر عصر ظهور به طور دقیق رعایت خواهد شد. به طوری که در زمینه معماری و راه سازی، «راه های اصلی را شصت ذراع قرار می دهند در امر راه سازی به قدری جدیت می نمایند که حتی مساجدی را که سر راه ساخته شده خراب می کنند. برای خیابان ها پیاده رو احداث می کنند، به پیاده ها دستور می دهند، از پیاده رو عبور کنند و به سواره ها امر می کنند، در وسط خیابان حرکت نمایند. پنجره هایی را که به کوچه باز شده، مسدود می سازد. حتی مساجد مشرف و عالی را خراب می کند.»(امینی،1380،ص415)
6- تکامل عظیم علم و تکنولوژی
روایات به جا مانده حاکی از این حقیقت است که در هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) چشمه های علوم بر روی انسان گشوده می شود، که به فرموده حضرت امام جعفر صادق(ع) دانش 27 شعبه یا شاخه دارد و تمام آنچه پیامبران تاکنون آورده اند، دو شاخه بیشتر نیست. در زمان ظهور آن بزرگوار 25 شعبه دیگرش بر روی مردم گشوده خواهد شد.(مجلسی،1400،ج51،ص241)
به فرمایش حضرت امام حضرت صادق(ع) در زمان ظهور آن حضرت گسترش علم و تکنولوژی به جایی می رسد که «ان المومن فی زمان القائم و هو بالمشرق لیری اخاه الذی فی المغرب و کذ الذی فی المغرب یری اخاه الذی فی المشرق»(همان،ج53،ص391) مومنی که در شرق عالم زندگی می کند، برادر دینی خود را در غرب عالم می بیند و آنکه در غرب عالم است، برادرش را در شرق جهان می بیند و این علم تا آنجا گسترش می یابد که در گوشه گوشه جهان آثار آن هویداست. به طوری که امام محمد باقر(ع) فرموده اند: «توتون الحکمه فی زمانه حتی ان المراه لتقضی فی بیتها بکتاب الله و سنه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم»(همان،ج52،ص351) به انسان های عصر امام مهدی(عج) آن اندازه علم و حکمت داده می شود که زن در میان خانه اش بر اساس کتاب خدا و سنت رسول الله(ص) قضاوت می کند.
حضرت مهدی(عج) که برای اصلاح یک اجتماع محدود ظهور نمی کند، بلکه رسالتش دگرگون ساختن همه جهان و در همه ابعاد است. در عصر ظهور او یک رشد فکری و شعور کلی اجتماعی و پیشرفت کامل علمی حاصل می شود.(جمعی از نویسندگان،1401،ص44)
7- امنیت کامل جهانی
در آیات و روایات بسیاری به مساله امنیت در دوران حکومت حضرت امام زمان(عج) تاکیده شده است، که «اذا قام القایم حکم بالعدل و ارتفع فی ایامه الجور وامنیت به السبل»(مجلسی1400،ج2،ص338) در آن زمان قضاوت عادلانه خواهد بود، جور و ستم بر چیده خواهد شد و راه ها به برکت وجود آن حضرت امن و امان خواهد شد.
امنیت ریشه لغوی این واژه از ثلاثی مجرد «امن» و با مشتقاتی مانند «استیمان» و «ایمان» است که به اطمینان و آرامش در برابر خوف ترجمه شده و دارای دو بعد ایجابی و سلبی است؛ اطمینان و آرامش فکری و روحی و فقدان خوف، دلهره و نگرانی، که موجب سلب اطمینان و آرامش می‌گردد.(اخوان کاظمی، 1385، ص19)
امنیت را به اطمینان و آرامش در برابر خوف، تعریف و ترجمه نموده اند که شامل دو بعد ایجابی و سلبی است. از یک سو اطمینان، آرامش فکری و روحی و از سوی دیگر فقدان خوف، دلهره و نگرانی که موجب سلب آرامش و اطمینان می گردند.
امنیت فردی عبارت است از حالتی که فرد جسماً و روحاً در آن جدا از ترس و آسیب دیدن به جان، مال و یا آبروی خود و از دست دادن آنها زندگی کند.
امنیت اجتماعی شخص به معنی امنیت جان، مال، آبرو و موقعیت اجتماعی شخص از جانب عوامل اجتماعی می باشد. یعنی از جانب افراد دیگر، سایر گروه ها و حکومت و قانون، جان، مال، آبرو و موقعیت اجتماعی فرد مورد تهدید و خطر قرار نگیرد.
امنیت در آرمان شهر عصر ظهور، همه جانبه و فراگیر خواهد بود و این امنیت در بعد خاصی نیست؛ بلکه امنیت جانی، مالی، روحی، فکری، فرهنگی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و به طور کلی یک آرامش خاصی بر جامعه حکمفرما می شود که «حتی یا من الشاه و الذئب و لبقره و الاسد و الانسان و الحیه حتی لاتقرض فاره جرابا»(همان،ج51،ص61) در آن زمان «گرگ و میش»، «گاو و شیر درنده»، «انسان و مار» در کنار یکدیگر زندگی می کنند و همه از گزند دشمنان احساس امنیت می کنند تا آنجا که هیچ موشی فرشی را نمی جود.
دلیل بر آن، حدیث قدسی است که خداوند فرمودند: در آن زمان امنیت را بر روی زمین می افکنم و هیچ چیزی به چیز دیگر آسیب نمی رساند و هیچ چیزی از چیز دیگر نمی ترسد. تا آنجا که حشرات و چهارپایان در میان مردم حرکت می کنند و هیچ کدام به دیگری آسیبی نمی رسانند و ستم گزنده ها را می برم و حالت تعصب و هجمه و درندگی را از آنان سلب می کنم.(همان ،ج52،ص384) «فیبعث المهدی الی امرائه بسایر الامصار بالعدل بین الناس و ترعی الشاه و الذئب فی مکان واحد و یلعب الصبیان و الحیات و العقارب و لاتضرهم بشیئی و یذهب الشر و یبقی الخیر»(صافی گلپیگانی،1385،ص475) در آن زمان، حضرت مهدی(عج) فرماندهان خود را به همه شهرها می فرستد و به آنها دستور می دهد تا با مردم به عدالت رفتار کنند. در آن زمان گرگ و گوسفند یکجا به چرا مشغول می شوند و کودکان و مارها و عقرب ها کنار هم بازی می کنند و به یکدیگر هرگز آسیبی نمی رسانند و شر و بدی از بین می رود و فقط خیر و خوبی باقی می ماند.
8- گسترش معنویت در جامعه
در تعریف آرمان شهر آمده است «مدینه فاضله اجتماع قومی بود که همت های ایشان بر اقتنای خیرات و ازالت شرور مقدّر بود.»(خواجه نصیرالدین طوسی،1356،ص28)
در آرمان شهر عصر ظهور اثری از شرک و کفر و الحاد و بت پرستی نخواهد ماند. زیرا هدف اساسی بعثت انبیاء حرکت به سوی فضائل اخلاقی و ارزش های انسانی است که «اذا خرج القائم لم یبق کافر بالالله العظیم»(عبد علی بن عروسی،1412،ج2،ص27) آن گاه که قائم آل محمد قیام کند، در جهان کافری نخواهد بود.
در آن هنگام توجه انسان ها به عبادت و پرستش خداوند به نهایت خود خواهد رسید و «فلا یبقی فی الارض معبود دون الله من صنم وثن و غیره الا وقعت فیه نار فاحترق»(صافی گلپایگانی،1385،ص29) در روی زمین معبودی جز معبود به حق، یعنی الله تعالی باقی نخواهد ماند. هر آنچه از معبودهای دیگر بر روی زمین باشد، آتشی در خرمن وجود آنها بیفتد و آنها را خاکستر سازد.
در عصر ظهور امام زمان(عج) جامعه انسانی به عبادت و شریعت و دیانت روی خواهند آورد؛ زیرا «یقبل الناس علی العبادات و الشرع و الدیانه» در آن روز که حکومت حقیقت فرا رسد، همه پاک خواهند بود و همگان یکدیگر را دوست خواهند داشت. دیگر دارا و ندار، کهتر و مهتری در جهان وجود نخواهد داشت.(فئودورداستایوفسکی،1361،ص39)
خداوند در شب معراج به رسول اکرم(ص) فرمودند: «و بالقائم منکر اعمر ارضی بتسبیحی و تقدیسی و تهلیلی و تکبیری و تمجیدی و به اطهر الارض من اعدائی»(مجلسی،1400،ج51،ص61) به وسیله قائم شما خاندان، زمین را از یاد خودم و تسبیح و تقدیس خویش آباد خواهم کرد. همگان مرا تسبیح خواهند گفت. شعار لا اله الا الله، الله اکبر، سبحان الله و الحمدالله ورد زبان همگان خواهد شد و به وسیله او زمین را از لوث وجود دشمنانم پاک خواهم کرد و بر روی زمین نقطه ای نخواهد ماند که در آن مدتی غیر خدا پرست شده، مگر این که خدا در آن پرستش خواهد شد.(مجلسی،1400،ج51،ص68)
چون حضرت مهدی(عج) ظهور کند، هوا پرستی را به خدا پرستی باز گرداند. پس از آنکه خدا پرستی را به هوا پرستی بازگردانده باشند. رأی ها و نظرها و افکار را به قرآن باز گرداند، پس از آنکه قرآن را به رای ها و نظرها و افکار خود باز گرداند باشند.(حکیمی،1360،ص41)
بدین ترتیب انحرافات اخلاقی برطرف شده و گناهان و مفاسد از میان خواهد رفت و صلح و صفا و دوستی و مهربانی در سراسر عالم سیطره خواهد افکند، که پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمودند: «اذ اقام قائمنا وضع یده علی روءس العباد فجمع به عقولبهم و اکمل به اخلاقهم»(شیخ صدوق،1382،ج2،ص422) امام مهدی(عج) به هنگام ظهور خویش، نیروهای عقلانی توده را متمرکز می کند و خوی های نیکو و آرزوهای آنان را به کمال می رساند.
در پایان می توان این نتیجه را برداشت کرد که امید، نقشی سازنده در حیات آدمی دارد. امید سبب ایجاد حس نشاط، زندگی، تحرک، پویایی و تلاش برای بهتر زیستن، موجب کاهش رنج ها، بهبود زندگی مادی و معنوی و حتی اخلاقی تر شدن انسان ها می شود.
از آنجا که سرشت انسان، نوخواه است و به هر چیز یا اندیشه جدید علاقه مند می گردد و به ناشناخته ها عشق ورزیده و به دنبال کشف مجهولات است، تا از آنها لذت ببرد، با ترسیم آرمان شهر عصر ظهور، انسان می تواند به سوی جامعه ای ایده آل یا لااقل پذیرش نوع جدیدی از نگرش ها گام بردارد.
با ترسیم آرمان شهر عصر ظهور، انسان خواهد آموخت که در آن هنگام انسان کامل و وارسته ای به نام حضرت مهدی(عج) که از طرف خداوند برای هدایت تمام جهان انتخاب شده است، رهبری جامعه را به عهده خواهد گرفت.
او که برترین و والاترین انسان هاست، خواهد توانست آرمان شهری را که در طول تاریخ اندیشمندان در اندیشه های خویش آن را جستجو می کردند و هرگز آن را نیافتند، بدون کم و کاست طراحی و اجرا نماید.
امام(عج) با محو ظلم و فساد، عدالت را در تمام جهان خواهد گسترانید و با اجرای کامل مساوات و برابری، رفاه کامل را برای جهانیان به ارمغان خواهد آورد و جامعه از لحاظ رشد علمی، تکنولوژی و اقتصادی سرآمد تمام دوران ها خواهد شد.
در آن عصر با رعایت کامل قانونمندی و رشد تعالی معنویت، امنیت کامل در تمام جهان حکمفرما خواهد شد.
ترسیم جامعه آرمانی در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) فواید بسیار، از جمله نوید بخشی و امید آفرینی برای افراد جامعه به همراه خواهد داشت و آنان را به آینده امیدوار خواهد کرد، تا برای رسیدن به این جامعه ایده آل با جان و دل بکوشند.
مجتبی اخوان
/9462/702/ر
ارسال نظرات