شاخصه‌های جامعة مهدوی در عصر ظهور
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، اعتقاد به مهدویت، که از اصیل‌ترین و پاک‌ترین ابعاد روح انسانی سرچشمه می‌گیرد در بین همه ادیان الهی و غیر الهی پذیرفته شده است. بنابراین برجستگی این موضوع اهمیت بررسی آن از زوایای گوناگون آن را نشان می دهد و یکی از مهم‌ترین ابعاد این بررسی، شاخصه‌های جامعه مهدوی است که در آن به ویژگی‌های جامعه‌ای می‌پردازد که در انتظار مهدی موعود علیه السلام و قیام و حکومت جهانی او، خود را آماده می‌سازد.
برای بررسی بیشتر این موضوع گفت‌وگویی را با خدامراد سلیمیان، عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی انجام داده‌ایم که متن آن به این شرح است:
تعریف شما از جامعه مهدوی چیست؟
جامعة مهدوی، جامعه‌ای است که منسوب و مرتبط به حضرت مهدی علیه‌السلام آخرین پیشوای شیعیان، موعود منجی است. این عنوان البته، منطبق بر دو جامعه در دو دوران گوناگون خواهد بود: نخست؛ جامعه‌ای که در دوران غیبت مهدی موعود علیه السلام، زندگی می‌کند و دیگر؛ جامعه‌ای که عصر ظهور آن حضرت را درک خواهد کرد. نه اینکه این دو جامعه متفاوت با هم هستند، که عین یکدیگرند؛ با این تفاوت که جامعة نخست از نظر جغرافیایی، محدود است با پیشواییِ پنهان امام مهدی علیه‌السلام و آن دیگری در گستره‌ای به گستردگی همه زمین، با امامی آشکار؛ و البته مهدی باوران این دوران، همان مهدی یاوران آن دیگری است که به راستی جامعة مهدوی عصر غیبت باید نمونه‌ای کوچک باشد از آن جامعه موعود، متناسب با شرایط دوران غیبت، که اگر چنین نباشد اطلاق جامعة مهدوی بر آن خطایی است بس روشن.
و البته در اینجا مقصود ما از جامعة مهدوی، جامعة نخست، یعنی انسان‌هایی است که با پیروی از آن امام پنهان، زندگی خود را سپری می‌کنند.
جامعه مهدوی دارای چه شاخصه‌های است؟
بی‌گمان شاخصه‌ها و ویژگى‌های بسیاری می‌توان برای جامعة مهدوی بیان کرد اما به طور کوتاه به برخی از برجسته‌ترین این شاخصه‌ها در دو دسته اشاره می‌شود: شاخصه‌های اعتقادی و شاخصه‌های رفتاری.
لطفا در مورد شاخصه‌های اعتقادی توضیح دهید؟
در آموزه‌های اسلامی امور فراوانی به عنوان اعتقادات و باورهای دینی معرفی شده که در کتاب‌های مفصل بر پایة آیات و روایات بررسی شده‌اند و البته جامعة مهدوی می‌بایست همة این باورها را در نظر داشته، به آنها ایمان داشته باشد که برخی از این باورها به طور خاص در روایات مهدویت نیز ذکر شده که در اینجا بدان‌ها اشاره می‌شود:
1. ایمان به خداوند
بی تردید پایه همه باورهای دینی ایمان و اعتقاد به پروردگار هستی است. و این باور در جامعة مهدوی جایگاه ویژه‌ای دارد. خداوند در این باره مىفرماید: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ... ؛ مؤمنان فقط آنهایند که به خدا و رسولش ایمان آورده و ...
2. ایمان به نبوت پیامبران
پس از ایمان و اعتقاد به خداوند متعال ایمان به پیامبرانی که از سوی او برانگیخته شده‌اند از باورهای اساسی یک موحد است. و این مهم در جامعه مهدوی مد نظر است. و خداوند ایمان به رسول را پس از ایمان به خود این‌گونه فرموده است: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ...؛ اى کسانى که ایمان آوردید، آیا مىخواهید شما را به تجارتى راهنمایى کنم که از عذاب دردناک نجاتتان دهد؟ به خدا و رسولش ایمان آورید، و ...
3. ایمان به امامت اهل بیت علیهم‌السلام
شیعه بر این باور است که پس از ایمان به خداوند و رسول او ایمان به امامت انسان‌های برگزیده که همانا اهل بیت پیامبر هستند امر لازم و واجب است. بنابراین شاخص بعدی در بخش ایمان باور به پیشوایان معصوم علیهم السلام است. و البته این باور در دوران غیبت به جهت پنهان بودن امام حساسیت بیشتری دارد.
امام سجّاد علیه السلام در بارة ویژگی‌های مردم دوران غیبت، اعتقاد به امام غایب را این‌گونه مطرح کرده، فرموده است: ...إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ وَ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ وَ الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ مِنْ أَهْلِ کُلِّ زَمَان لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَةُ عَنْهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ... ؛ مردم زمان غیبت آن امام که به امامت و منتظر ظهور او معتقد هستند، از مردم هر زمانی برترند؛ زیرا خداوند، عقل و فهم و معرفتی به آنها داده است که غیبت نزد آنان به منزلة مشاهده است... .
4. ایمان به رستاخیز
در عرصه ایمان و معرفت بینش انسان‌ها به رستاخیز و پاسخ‌گویی به رفتارها در برابر دادگاه خداوند نقش برجسته‌ای در سامان‌یافتن رفتارهای انسان در دوران زندگی دارد. باور به این که زمانی انسان در برابر خداوند به هر آنچه انجام داده و باور داشته، می‌بایست پاسخ دهد؛ انسان را بر آن می‌دارد تا در کارهایی که انجام می‌دهد بیاندیشد. خداوند در آیات فراوانی بر لزوم آمادگی انسان‌ها برای پاسخ‌گویی به رفتارهایشان تأکید ورزیده است.
افزون بر آیات قرآن دیگر آموزه‌های دینی نیز انسان‌ها را به فرجام‌نگری هنگام رفتارهای خود سفارش کرده است. و ایشان را به حساب‌کشی از خود پیش از قیامت سفارش کرده است. از این رو می‌توان گفت یکی دیگر از شاخصه‌های جامعة مهدوی ایمان به معاد و حساب و کتاب است.
شاخصه‌های رفتاری(عمل صالح) که به آن اشاره کردید شامل چه مواردی می شود؟
برای شاخصه های رفتاری هم موارد مختلفی وجود دارد که به چند نمونه آن اشاره می‌کنیم:
1. عدالت خواهی
از مهم‌ترین رسالت‌های پیامبران الهی و بزرگان دین برپایی عدل و قسط است. چه این که اساسی‌ترین هدف برپایی حکومت جهانی منجی موعود نیز گسترش عدل و قسط در زندگی انسان‌هاست.
تلاش و مجاهدت در جهت برپایی قسط و برقراری عدالت و تلاش در جهت پدید‌آوردن جامعة توحیدی بر اساس برادری در دین و برابری در آفرینش همواره در دستور کار بزرگان دین بوده است. بی‌گمان جامعه‌ای که در انتظار موعود عدالت‌گستر است، می‌بایست بر پایة عدالت و قسط رفتار نماید.
2. پرهیزگاری
از آموزه‌های مهم اخلاقی آن است که انسان هماره جان خویش را از پلیدی‌ها پاک سازد و روح خود را همواره با یاد پروردگار صفا و جلا دهد. ونیز این که در روبه رویی با نافرمانی‌های پروردگار خویش را نگه دارد.
در آیات قرآن و روایات معصومان علیه السلام این ویژگی از برجسته‌ترین صفات انسان شمرده شده است. که با آن می‌توان زندگی سعادت‌مندی را پشت سر نهاد.
از اموری که در برخی روایات به عنوان یکی از شاخصه‌های جامعة مهدوی دانسته شده، پرهیزگاری و رعایت تقوای الهی است. پروای الهی، در همه زمان‌ها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیّت بیشتری دارد؛ چرا که در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا انسان‌ها را به بیراهه کشانده گمراه سازند.
3. پیروی از دستور‌های امامان علیهم‌السلام
از دیگر شاخصه‌های جامعه مهدوی در عرصة رفتار، پیروی از دستورات پیشوایان معصوم علیهم السلام است. از آن‌جا که همة امامان علیهم السلام نور یگانه‌ای هستند، دستور‌ها و فرموده‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همة آنها است. در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، دستور‌های دیگران چراغ راه هدایت است.
4. دستگیری از ضعفا و فقیران
کمک به ضعفا و محرومان در همة زمان‌ها کاری بس ارزشمند است و در دین اسلام به آن سفارش شده است؛ اما به علت غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد.
امام باقر علیه السلام فرمود: «... هر آینه باید کمک نماید قوی شما ضعیفتان را و باید عطوفت نماید ثروتمندتان بر فقیرتان و خیرخواهی نماید فرد برای برادر دینی خود... پس اگر شخص در این حال از دنیا رفت پیش از آن‌که قائم ظهور کند، شهید از دنیا رفته است...». البته فقر، گاهی فقر اقتصادی و گاهی فقر فرهنگی و معنوی است.
5. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی علیه‌السلام
در روایات فراوانی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بر محبت و دوستی با اهل بیت علیهم السلام و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همة زمان‌ها است؛ امّا در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان حضرت مهدی علیه السلام و دشمنی با دشمنان آن حضرت سفارش شده است.
امام باقر علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله روایت کند که فرمود: «طُوبی لِمَنْ اَدْرَکَ قائِمَ اَهْلِ بَیتی وَهُوَ یأتَمُّ بِهِ فی غَیْبَتِهِ قَبْلَ قِیامِهِ وَیَتَوَلّی اَوْلِیاءَهُ وَیُعادِی اَعْداءَهُ، ذلِکَ مِنْ رُفَقایی وَ ذَوِی مَوَدَّتی وَاَکْرَمُ اُمَّتی عَلَی یَوْمَالقِیامَةِ؛ خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامیترین امت من خواهد بود».
6. شکیبایی بر سختیهای دوران غیبت
امروزه کم نیستند افرادی که به دلیل‌هایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را بر‌نمی‌تابند و در این راه، از هرگونه ایجاد هر گونه مانع و اذیت و آزار فرو نمی‌گذارند. از آن‌جا که یکی از آموزه‌های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌ها است، یکی از شاخصه‌های جامعة مهدوی این است که در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبت‌ها شکیبایی داشته باشد.
7. آماده باش دائمی
از مهم‌ترین شاخصه‌های دیگر جامعة مهدوی، آمادگی دائمی و راستین است. در این‌باره در کتاب‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد.
امام باقر علیه السلام ذیل آیة شریف «اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُو»، فرمود: اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صَابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رَابِطُوا إِمَامَکُمْ المنتظر؛ بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید.
8. ثبات بر ولایت اهل بیت علیهم‌السلام
حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر علیه السلام و تجدید دائمی عهد و پیمان، یکی دیگر از شاخصه‌های جامعه مهدوی است.
هر آن‌که جانب اهل وفا نگه دارد خداش در همه حال از بلا نگه دارد
گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند نگاه دار سر رشته تا نگه دارد
امام باقر علیه‌السلام درباره ثابت‌قدمان بر امر ولایت فرموده است: زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کم‌ترین ثوابی که برای آنها خواهد بود، این است که باری تعالی به آنها ندا کرده و فرماید: ای بندگان و‌ای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده می‌دهم. شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما می‌پذیرم و از شما درمی‌گذرم و برای شما می‌بخشم و به واسطة شما باران بر بندگانم می‌بارم و بلا را از آنها بگردانم. و اگر شما نبودید؛ بر آنها عذاب می‌فرستادم....
بنابراین یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند تجدید عهد هر روزه با آن یار سفر کرده است. در این‌باره سفارش شده در پگاه هر روز، زانوی ادب در مقابل ساحت آن امام همام بر زمین نهاده به دستور امام صادق علیه‌السلام این عهدنامه را نجوا نماید که اگر چهل صبح چنین کند، امید است از یاران آن حضرت باشد.
9. پاسداری از آرمان‌ها
نظام اسلامی دارای ارزش‌ها و آرمان‌هایی‌ست که حراست و پاسداری از آنها کاری بس مهم و ضروری می‌نماید و این مهم در جامعة مهدوی از شاخصه‌های برجسته است.
البته بخشی از این پاسداری در برابر دشمنان بیرونی و بخش دیگر در اصلاح و سالم‌سازی جامعه و بهبود رفتارها و روابط و مناسبات انسانی است.
حفظ و حراست از ارزش‌های الهی و اسلامی در جامعه و تلاش و کوشش برای حذف و از بین بردن ضد ارزش‌ها و ارزش‌های دروغین گام‌های ارزشمندی در این راه است.
10. دعوت به خیر و پرهیز از شرّ
در عرصة روابط و مناسبات انسانی، جامعه به پیکر واحدی می‌ماند که اگر اراده کرده باشد در راه رشد و تعالی گام بر دارد، می‌بایست همة انسان‌های آن همدل و همسو حرکت کنند؛ مانند سرنشینان یک کشتی.
اسلام با توجه به اهمیت همسویی رفتار افراد در جامعه مداومت در دعوت به خیر و ممانعت از شر و کژروی را از ضروریات این حرکت مقدس به سوی خداوند دانسته است. از این رو می‌توان این امر را یکی از شاخصه‌های برجستة جامعة مهدوی دانست.
جوانان به عنوان پرنشاط‌ترین مجموعه در جامعه مهدوی می‌توانند با سفارش‌های خردمندانه به یکدیگر جامعه را از هر گونه لغزش و انحراف پاسداری کنند.
آگاهی از تعالیم و مواضع اسلامی در زمینة موضوع و شرایط وجوب و مراتب امر به معروف و نهی از منکر نخستین و مهم‌ترین گام در این مسیر به شمار می‌آید که به دنبال آن می‌توان از برانگیختن غیرت و حمیت دینی نسل جوان برای اصلاح جامعه و مقابله با مفاسد اخلاقی و عوامل مفسده‌انگیز اجتماعی یاد کرد.
امروزه تشکیل گروه‌های آمران به معروف و ناهیان از منکر از جوانان مؤمن و صالح در مراکز فرهنگی و تربیتی می‌تواند گام ارزشمندی باشد./907/د101/ی
منبع: ایسکا(پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)