بررسی سندی حدیث سفینه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام رحیم سالمی، استاد همکار جامعه المصطفی العالمیه در نشست علمی تخصصی «حدیث سفینه» که عصر امروز در سالن شهید عارف الحسینی(ره) مجتمع آموزشی امام خمینی(ره) قم برگزار شد، گفت: حدیث سفینه از احادیثی است که در منابع معتبر شیعه و سنی نقل شده‌ است و علمای شیعه از آن برای اثبات حقانیت خود استفاده می‌کنند.

سند حدیث سفینه در کتب قرن دوم تا پنجم هجری

وی به منابع نقل حدیث شریف سفینه از حضرت رسول اکرم(ص) اشاره و ابراز کرد: این حدیث شریف برای نخستین بار در قرن اول هجری قمری در کتاب سلیم بن قیس الهلالی نقل شده است.

وی در ادامه افزود: حدیث شریف سفینه پس از سلیم بن قیس الهلالی، در قرن دوم هجری در کتاب صحیفه الامام الرضا(ع) و سپس در قرن سوم در کتاب بصائر الدرجات وارد شده است.

استاد همکار جامعه المصطفی العالمیه اظهار داشت: حدیث سفینه در قرن چهارم هجری در کتبی همچون کمال الدین و تمام النعمة، تحف العقول، دعائم الاسلام، اثبات الوصیة، کفایة الاثر، غیبة النعمانیة و غیبة صدوق وارد شده است.

وی اضافه کرد: همچنین در قرن پنجم هجری قمری، کتبی همچون امالی طوسی، الامالی للمفید، المناقب، الرسالة العلویة و الفضائل الائمه حدیث شریف سفینه را با اختلافاتی جزئی ذکر کرده‌اند.

متن و دلالت حدیث سفینه

حجت‌الاسلام سالمی خاطرنشان کرد: حدیث سفینه با توجه به برخی از اسناد آن در منقبت حضرت امیر مؤمنان علی(ع) و طبق دیگر اسناد آن در منقبت اهل‌بیت معصومین(ع) صادر شده است اما این اختلاف سندی خللی به روایت و معنای آن وارد نمی‌کند.

وی با اشاره به مضمون حدیث سفینه بر اساس روایت شیخ طوسی در کتاب امالی اظهار داشت: حضرت رسول اکرم(ص) می‌فرمایند «انما مثل اهل بیتی فیکم کسفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق» مَثَل اهل‌بیت من در میان شما مانند کشتی حضرت نوح است، هر کس به این کشتی داخل شود نجات می‌یابد، و هر کس سوار نشود و از آن دوری و تخلف ورزد غرق و نابود می‌گردد.

استاد همکار جامعه المصطفی العالمیه با بیان این‌که حدیث شریف سفینه در سندهای مختلف عبارات متفاوتی دارد، تصریح کرد: بر اساس برخی از اسناد در ابتدای حدیث سفینه لفظ «مثل» و بر اساس برخی دیگر از روایات لفظ «منزلة» آمده است؛ این اختلاف عبارت نشانگر معنای واحدی است که سبب شده حدیث سفینه در مقامات و سندهای بسیاری آورده شود.

وی تأکید کرد: میان عبارات حدیث سفینه در سندهای گوناگون اختلافات لفظی و جزئی بسیاری وجود دارد اما این اختلافات اختلالی به معنا و مفهوم روایت وارد نمی‌کند.

ضعف و قوت اسناد حدیث سفینه

حجت‌الاسلام سالمی خاطرنشان کرد: در میان کتاب‌های مرجعی که حدیث سفینه را نقل کرده‌اند، بصائر الدرجات از جهت سند ضعیف و کتاب سلیم بن قیس هلالی از جهت سند و دلالت معتبر و قوی است.

وی اضافه کرد: حضرت آیت‌الله خویی کتاب بصائر الدرجات را از جهت نسبت ضعیف می‌داند؛ از همین رو روایات نقل شده در این کتاب معتبر نیستند.

استاد همکار جامعه المصطفی العالمیه تأکید کرد: در وثاقت سلیم بن قیس هلالی شکی وجود نداشته و کتاب وی نیز از جهت سند و نسبت ضعفی ندارد؛ به همین دلیل تنها سند معتبر برای حدیث سفینه کتاب سلیم بن قیس است.

اعتبار حدیث سفینه در کتاب سلیم بن قیس

وی با بیان این‌که بسیاری از اسناد حدیث سفینه به صورت مسند وارد شده و در میان سلسله سند برخی از آنان افراد مجهولی وجود دارند، گفت: بنابر مبنای مشهور علما در اسناد حدیث شریف سفینه به جز کتاب سلیم بن قیس اختلالاتی وجود دارد که آن‌ها را از اعتبار ساقط کرده است.

حجت‌الاسلام سالمی با بیان این‌که اعتبار سند حدیث سفینه در کتاب تحف العقول ثابت نشده است، افزود: این کتاب شریف خود قطعی الصدور  و معتبر نبوده و روایات آن نیز همگی مرسله هستند.

وی اضافه کرد: حدیث سفینه در کتاب‌هایی همچون الخصال، عیون اخبار الرضا(ع)، کمال الدین، خصائص الائمه(ع)، الرسالة العلویة، الامالی للمفید و کنز الفوائد دچار ضعف سندی بوده و ضعیف شمرده می‌شود.

استاد همکار جامعه المصطفی العالمیه در پایان گفت: با وجود تمام اختلافات سندی و عبارتی حدیث شریف سفینه، در معنای این حدیث و قطعی الصدور بودن معنوی آن از حضرت رسول اکرم(ص) تردیدی وجود ندارد./997/پ202/س