حکایت پشتکار هنرمند انقلابی برای ساخت مستند «اتاق جنگ»

جنگ هشت ساله ما که بی تردید یکی از پرافتخارترین ادوار تاریخی سرزمین ایران و برگ زرینی در کتاب هویت قومی و میهنی ماست، حکایت‌های نگفته فراوانی دارد. حکایت‌هایی که شاید روزی رخ بنماید و ابعاد دیگری از مظلومیت و افتخارافرینی توأمان ملت رشید ایران را به جهانیان نشان دهد.

وقایعی که شاید بایستی به وسیله نسل برومند جوان و دلیرمردان عرصه قلم و بیان تبیین شود. حقیقت آن است که در سال‌های دفاع مقدس ابعادی ناب و تابناک از ایثارگری‌ها و جانفشانیهای ملت رشید ایران بازتاب یافت اما آن همه، همه ماجرا نبود؛ ماجرایی که در تار و پود آن می‌توان رگه‌های پرخونی از سرافرازی و دردمندی و استقامت را دریافت.

در این خصوص باید گفت یکی از عرصه‌هایی که طی سال‌های اخیر با حضور جوانان رشید انقلابی توانسته توان خویش را در جهت رخ نمودن این ارزش‌های واقعی و سندهای افتخار ملت ایران به منصه ظهور و بروز رساند، عرصه هنر سینما و به ویژه در حوزه مستندسازی است.

و یکی از محافل انقلابی که در ان می‌توان به نظاره انعکاس این دستاوردهای سترگ نشست محفل هنری سینماروایت است. محفلی که به همت تنی چند از جوانان انقلابی و متعهد عرصه هنر سینماتشکیل یافته و هر بار میزبان یکی از افراد جناح مومن و انقلابی در میدان هنر هفتم می‌شود.

و اینبار این محفل با نمایش مستند «اتاق جنگ» برگزار شد. این مستند که توسط مصطفی حریری ساخته شده است روایتی ارائه می‌دهد از روند سیاست گذاری جنگ از منظر طراحان دفاع در برابر عراق. «اتاق جنگ» سعی می‌کند بدون موضع گیری و صرفا با نگاه یک ناظر بیرونی اتفاقات مهمی که در جریان سیاستگذاری دفاع ایران در برابر عراق در حدود هشت سال رقم خورد را مرور کند.

مستند «اتاق جنگ» که تلاشی صادقانه از جوانی هنرمند و انقلابی است سعی می‌کند بدون موضع گیری و صرفا با نگاه یک ناظر بیرونی اتفاقات مهمی که در جریان سیاستگذاری دفاع ایران در برابر عراق در طول هشت سال دفاع مقدس رقم خورد را مرور کند و در این مسیر سختی های فراوانی را متحمل شد؛ سختی ایی مثل صبر و پیگیری یکساله برای مصاحبه ای کوتاه با آقای روحانی.

برای روایت صادقانه دفاع مقدس باید ده‌ها مستند ساخت

در این نشست مصطفی حریری کارگردان و محمدرضا شرف الدین مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به واگویه هایی از متن و حواشی این اثر پرداختند. شرف الدین با بیان اینکه هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند همه چیز را درباره جنگ گفته است اظهار داشت: مستند «اتاق جنگ» فیلم خوبی است اما همه چیز را درباره جنگ نگفته است و البته که نمی‌تواند هم بگوید.

آنچه اثر را از آثار مشابه متمایز می‌کند روایت ساده و صادقانه‌ای است که از جنگ ارائه می‌کند و البته که در این روایت صرفا به پاره‌ای از اتفاقات اشاره شده است. برای روایت صادق دفاع مقدس باید ده‌ها مستند ساخت آن هم از زاویه‌های گوناگون نسبت به آن. فقط شرایط حزب بعث پیش از آغاز جنگ علیه ایران می‌تواند سوژه یک مستند باشد یا از آن سو کمک‌هایی که عربستان و اردن و مصر به صدام می‌کردند خود زمینه‌ای است برای ساخت چند مستند. درباره کمک‌های غربیان به عراق هم باید بیشتر از این‌ها بپردازیم.
 

طیف‌های فکری مختلف نمی‌توانند در برابر مستند گارد بگیرند

سوژه و ایده‌ای که مستند روی آن کار کرده سوژه و ایده خوبی است. فیلم قصد دارد درباره تصمیم گیری‌های پشت پرده جنگ و تحلیل‌های پیرامون آن اطلاعات به مخاطب ارائه کند و خوشبختانه اطلاعات خوبی هم ارائه می‌کند. «اتاق جنگ» سعی می‌کند دیدگاه‌های مختلفی که درباره ادامه جنگ بعد از فتح خرمشهر وجود داشت را ارائه کند؛ از نگاه طیف ابراهیم یزدی و نهضت آزادی گرفته تا نگاه طیف جریان سپاه و محسن رضایی و همچنین نگاهی که امام خمینی (ره) و طیف نزدیک به ایشان داشتند. اتفاق خیلی خوبی که در این مستند افتاده لحن روایتگری آن است که باعث می‌شود طیف‌های فکری مختلف نتوانند در برابر آن گارد بگیرند.
 

بازخوانی سینمایی جنگ نیاز دارد به دسترسی به اسناد محرمانه

مصطفی حریری کارگردان «اتاق جنگ» در با ذکر نکته‌ای مهم در نقد مستندهای تاریخی می‌گوید وقتی درباره تاریخ صحبت می‌کنیم باید درباره شخصیت‌های مختلف چه آدم‌های نیکوکار و چه آدم‌های بدکار حرف بزنیم. در تاریخ هر کاراکتری جای خودش را دارد و نمی‌توان کاراکتری را به صرف اینکه خیانت کرده حذف کرد!

وی ادامه می‌دهد قیاس فیلم من و رخدادهای دفاع مقدس قیاس قطره و دریاست و طبیعی است که من نتوانسته باشم همه آنچه در آن دوران رخ داده را در فیلم خود مصور کنم. من کوشیدم بخش‌های مهم اتفاقات مربوط به سیاستگذاری جنگ را در اثرم ارائه کنم. این کارگردان سپس با اشاره به آثاری که درباره دفاع مقدس ساخته شده اظهار داشت: معمولا جنگ را از سه نگاه دیده‌ایم؛ یکی نگاه در بحبوحه جنگ، دیگری نگاه نوستالژیک نسبت به جنگ و دیگری بازخوانی تاریخ یا بازگشت به گذشته که می‌تواند توام با نگاه‌های مثبت و منفی باشد. اکنون در دوره بازخوانی هستیم چون ربع قرن از جنگ گذشته و نیاز داریم به این بازخوانی اما مشکل اینجاست که برای بازخوانی تاریخی جنگ کمترین کمکی به مستندسازان نمی‌شود.

بازخوانی سینمایی جنگ نیاز دارد به دسترسی به اسناد محرمانه اما متاسفانه مستندسازان ما نمی‌توانند از این اسناد استفاده کنند. چقدر سند پشت پرده درباره جنگ داریم؟ بسیار زیاد اما متاسفانه از این اسناد که جزو اسناد طبقه بندی شده هم نیستند استفاده نمی‌کنیم تا خیلی دیر شود. عدم وجود قانون گردش آزاد اطلاعات در ایران باعث شده ساده‌ترین اسناد توسط برخی مراکز به سرمایه بدل شود و همین نیز باعث می‌شود مستندسازان برای پیدا کردن یک کاتالوگ قدیمی هم کلی دردسر پیدا کنند.
 

یک سال طول کشید تا حسن روحانی وقت مصاحبه داد

کارگردان «اتاق جنگ» در پاسخ به این سوال که چرا در فیلمش درباره نقش سران ارتش در سیاستگذاری جنگ چیزی نگفته است معتقد است امکان حضور سران ارتش در این مستند و در اتاق جنگ وجود نداشت چون در فضای نظامی ما ارتش اجازه دخالت در سیاست را ندارد و البته که در همه جای دنیا همین است.

حریری درباره موضع فیلمش نسبت به جنگ می‌گوید موضع فیلم مشخص است؛ یک مستند درباره جنگ. بنا نیست این مستند له یا علیه جنگ باشد. سعی مان این بود که روایت بخش‌هایی از جنگ را در اثرمان داشته باشیم. این کارگردان در ادامه صحبتهایش به سوء استفاده‌هایی که از فیلمش شده اشاره کرده و گفت: دو بار از این فیلم سوء استفاده شده؛ یک بار که برای ساخت یک تیزر انتخاباتی حدودا 7 دقیقه از فیلم ما را به طور کامل سرقت کردند و بار دیگر هم زمانی بود که یکی از نشریات بدون اجازه بخش‌هایی از فیلم را به متن تبدیل کرد و در جهت اهداف خود از آن استفاده کرد.

این سوء استفاده‌ها در شرایطی صورت گرفت که من فقط برای یکی از مصاحبه‌های این فیلم که گفتگو با حسن روحانی است یک سال وقت گذاشتم. جناب روحانی یک سال طول کشید تا به ما وقت مصاحبه بدهند و این فقط یکی از سختی‌های تولید چنین مستندی بود. حالا اینکه برخی به خود اجازه می‌دهند به راحتی آن را سرقت کنند از اخلاق به دور است.
 

فقط من و شمقدری بودیم که تا پایان کار رفتیم

محمدرضا شرف الدین با اشاره به سختی‌های تولید کار مستند در حوزه دفاع مقدس می‌گوید کار تحقیقی کردن در حوزه دفاع مقدس به شدت سخت است و عشق فراوان می‌خواهد. نمی‌شود که علاقه به این حیطه نداشته باشی و در آن بمانی چون سختی‌های کار فراوان است.

یادم می‌آید در اوایل دهه 70 که بنا شد بازخوانی جامعی از عملیات مختلف دفاع مقدس صورت گیرد در ابتدای کار خیلی‌ها اعلام آمادگی کردند که برای تحقق این امر کمک کنند اما کار که استارت خورد و جلو رفت از تعداد علاقمندان ابتدایی کم شد و فقط من و شمقدری بودیم که تا پایان کار رفتیم. چرا؟ چون پولی در کار نبود و به همین منظور خیلی‌ها جا زدند.

/830/503/م