سفرنامه بافت؛ حلقه گمشده تاریخ انقلاب اسلامی در آذربایجان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در تبریز، امروز دهم آبان مصادف با سالروز ترور شهید آیت الله قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب انقلاب اسلامی است، با وجود انتشار آثار، نشریات و اسناد مختلف از آن عالم مجاهد هنوز هیچ یک از ابعاد شخصیتی این عالم مجاهد آذربایجان به صورت کامل شناسایی و تبیین نشده است.

هنوز به صورت کامل تاریخ شفاهی همه افرادی که با آن عالم ربانی مراودت داشته‌اند، گردآوری نشده است، مضاف بر این‌که هنوز همه اسناد، مکاتبات، نامه‌ها و تألیفات آیت‌الله قاضی در اختیار محققان قرار نگرفته، اسنادی که از طریق ساواک به دست آمده، کافی و جامع نیستند، چراکه با رویکردی خاص نگاشته شده‌اند، بنابراین نمی‌توان برای پی‌بردن به ابعاد شخصیتی این عالم مجاهد، به این اسناد اکتفا کرد.

با این‌که تاکنون بیش از ده‌ها عنوان اثر از شهید قاضی طباطبایی چاپ شده، اما به جرات می توان گفت؛ که هیچ یک از ابعاد شخصیتی اولین شهید محراب به صورت کامل شناسایی نشده است. سفرنامه بافت، بهترین معرف آن عالم مجاهد است، این سفرنامه در چهار دفترچه با قطع جیبی و پالتویی در هزار و 59 صفحه، هنگامی آیت الله قاضی در بافت کرمان در تبعید به سر می‌بردند، نگارش شده است.

موضوعات مختلفی از جمله تاریخچه حوزه علمیه نجف اشرف، حوزه علمیه قم، اساتید و روحانیون مبارز، فدائیان اسلام، انقلاب مشروطه، مسائل عرفانی و دیدار با آیت الله نخودکی اصفهانی و ... در این کتاب ارزشمند به قلم آیت الله قاضی طباطبایی آمده است. اما متأسفانه هنوز پس از گذشت 37 سال از شهادت آن عالم مجاهد، سفرنامه بافت که حاوی حقایق بسیاری از تاریخ بوده، منتشر نشده است.

نکته دیگر قابل توجه این است که بخشی از کتابخانه خاندان قاضی طباطبایی که به عنوان میراث علمی و فرهنگی منطقه آذربایجان و جهان اسلام به شمار می رود، سال ها قبل بر اثر سیل تبریز،(حدود 3 هزار جلد کتاب) از بین رفت. باقیمانده کتاب های خطی بالغ بر هزار جلد می شود که هر یک در جای خود نسخه ای قدیمی و گاه منحصر به فرد از آن کتاب‌ها است.

علاوه بر نسخ خطی، تعداد قابل توجهی از فرامین، اسناد حقوقی، قبالجات و نامه های دوستانه و مکاتبات رجال سیاسی، مذهبی آذربایجان از دوران کریم خان زند تا دوران حیات آن شهید بزرگوار وجود دارد که در نوع خود منحصر بفرد و قابل توجه است. به جرأت می توان گفت قسمت مهمی از تاریخ مبهم آذربایجان در لا به لای این اسناد نهفته است.

زمانی که شهید آیت الله قاضی، سی ام آذر ماه 1347 شمسی، مصادف با روز عید سعید فطر، از سوی رژیم پهلوی به علت ایراد یک خطبه تاریخی به مدت شش ماه به بافت کرمان تبعید می شوند. ایشان با علاقه و ذوق از روز نخست دست به نگارش حوادث و وقایع و خاطرات گذشته و حال خود می زند. این اثر صرفاً یک سفرنامه تاریخی نیست.

سفرنامه بافت که در سفر اجباری به استان کرمان نگارش یافته ، شامل تواریخ و مطالب علمی و مشاهدات وقایع عصر حاضر و اوضاع و احوال که به وقوع پیوسته از باب الکلام یجرالکلام بدون اینکه موده نمایم، به رشته تحریر کشیده شده است.

با توجه به این‌که آن شهید بعد از اتمام دوران تبعید در بافت کرمان بلافاصله جهت ادامه تبعید به زنجان منتقل می شود، از این رو حوادث مربوط به دوران اقامت در آن شهر را نیز به قلم می آورد، پس در واقع سفرنامه بافت شامل سفرنامه زنجان نیز می شود.

نظر به اینکه سفرنامه به وسیله شخصی به نگارش در آمده که خود در اوج جریانات سال های 1347 و 1348 ، رهبری نهضت آذربایجان را به عهده داشته است، تا جایی که ایشان در اسناد ساواک به عنوان «خمینی آذربایجان » لقب یافته است، از منابع دست اول و پر اهمیت به شمار می رود، لذا ماموران ساواک احتمال می دادند که وی مشغول تدوین کتابی است که در آن مطالبی را علیه حکومت و رژیم بیان می کند.

پس زمان نگارش این سفرنامه از دی ماه سال 1347 تا آذر ماه 1348 شمسی یعنی تا زمان برگشت از تبعید زنجان به تبریز ادامه داشته، ولی از نظر پوشش موضوعی به هیچ وجه، مقید به زمان فوق نمی باشد و حوادث و وقایع خارج از این زمان را نیز شامل می شود. سفرنامه بافت در چهار دفترچه یادداشت در قطع حیبی در سطور بین 15 تا 19 مسطر است که جمعا 1059 صفحه به طور مسلسل شماره خورده و با خط تحریری شکسته زیبا به رشته تحریر در آورده اند.

این کتاب در موضوعات مختلف از نظر سیاسی، اجتماعی، علمی، فقهی و تاریخی و بیشتر با بیان خاطرات سیاسی، اجتماعی نگارش یافته و درباره سوابق و عملکرد افراد و رجال سیاسی و دینی سخن گفته و بنا به تصریح آن مرحوم در سفرنامه، نوشتن این خاطرات از روی یقین و بدون غرض و سخن دل است که به حق گنجینه ای ارزشمند در تاریخ معاصر ایران، خصوصا آذربایجان است.

امید است به همت حجت الاسلام قاضی طباطبایی، فرزند شهید سیدمحمدتقی قاضی طباطبایی این اثر گرانقدر به زیور طبع آراسته شود، چراکه به جرأت می توان گفت؛ سفرنامه بافت؛ حلقه گمشده تاریخ انقلاب اسلامی در آذربایجان است./935/203/ب1