بررسی حوادث کوفه، عملکرد مسلم و بزرگان شهر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام دکتر محمد رضا هدایت پناه، عضو هیأت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پیش از ظهر امروز در نشست علمی که با عنوان« کوفه و جریان تشیع در ارتباط با دعوت مسلم» در مجتمع امین قم برگزار شد، با اشاره به وسعت قضایای کربلا، خاطرنشان کرد: مسأله اصلی که کربلا را رقم زد جریان‌های کوفه است و کربلا ثمره قضایای کوفه است ولی متأسفانه در عاشورا پژوهی کمتر به نظریه پردازی پرداخته می‌شود.

وی افزود: در ارتباط با کوفه و مسلم ابن عقیل تا کنون مسائل مختلفی بیان شده و کتاب های فراوانی هم چاپ شده؛ ولی به صورت عمیق و تحلیلی بحث نکرده است؛ در این نشست مسائلی که مرتبط با تشیع است را مطرح می‌کنم و به شبهاتی پیرامون این مسأله پاسخ خواهم داد.

حجت الاسلام هدایت پناه اظهار داشت: مسلم از زمانی که وارد کوفه شده قدم به قدم مسائل پیچیده دارد و امروز آن چیزی که به ما رسیده پاسخگوی سؤالات ما نیست و چیزی که به عنوان روند قیام مسلم ذکر شده بریده بریده است و همخوانی ندارد و برخی گفته‌اند که این جریان از اساس رمان است و واقعیت خارجی ندارد.

وی در رابطه با ورود مسلم به کوفه و ورود به خانه مختار و هانی گفت: در انتخاب خانه مختار چند فرضیه وجود دارد زیرا در منابع نداریم که مختار جزء رهبران شیعه بعد از کربلا بوده است و با توجه به وضعیت این شخص آیا این انتخاب هوشمندانه بوده است یا نه مسائلی مطرح است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، یادآور شد: فرضیه اول می‌گوید انتخاب خانه مختار بنا به دستور خود امام حسین(ع) بوده و بنابر گزارش ابن اعثم سفارش امام حسین(ع) یک سفارش عام بوده و امام(ع) گفته وقتی به کوفه رسیدی نزد موثق ترین فرد از شیعیان کوفه می‌روی و مسلم هم بنا به شناخت خود از مختار به خانه او رفته است.

وی تصریح کرد: گزارش دوم از ابن سعد است که گفته انتخاب خانه هانی به دستور خاص امام بوده است و در اینجا این سؤال مطرح می شود که پس چرا مسلم به خانه مختار رفته است؛ و گذشته از این خود هانی هم مسأله دار است و جزء بزرگان شیعه در کوفه به حساب نمی‌آید.

حجت الاسلام هدایت پناه افزود: فرضیه دوم این است که انتخاب خانه مختار به تشخیص خود مسلم بوده که این اولین نظریه است که به خاطر دوستی مختار و مسلم از زمان کودکی و نوجوانی بوده است ولی متأسفانه در منابع ما این رابطه دوستی نیامده است و فاصله سنی این دو هم این را تأیید نمی کند.

وی خاطرنشان کرد: فرضیه دوم زیرکی مختار است که این ویژگی مختار باعث شده که مسلم او را انتخاب کند ولی در منابع دلیلی نیست که بگوید مسلم این شناخت دقیق را نسبت به مختار داشته است.

استاد حوزه و دانشگاه اظهارداشت: فرضیه سوم همسران مختار است که دو نگاه منفی و مثبت در این رابطه وجود دارد؛ نگاه مثبت این که عمره دختر نعمان ابن بشیر که حاکم کوفه بوده و همسر مختار و مسلم به خاطر رد گم کنی به خانه مختار رفت تا با استفاده از این موقعیت توجه حاکم را از رهبران اصلی شیعیان دور کند.

وی افزود: از طرف دیگر مسائلی است که همین نکات را تبدیل به نکات منفی می‌کند و آن این است که مسلم چه اعتمادی به دختر نعمان داشت و می‌توانست از همین جا ضربه ببیند و همچنین به همسر دیگر مختار که ام ثابت است چه اعتمادی بود و افزون بر این خانه مختار در کنار دارالحکومه بود و ممکن بود از این جهت شیعیان شناسایی شوند.

وی تأکید کرد: انتخاب خانه مختار به عنوان مرکز قیام به خاطر این که نزدیک دارالعماره بوده هوشمندانه نبوده است و در ارتباط با این مسأله ما می بینیم که خانه مختار لو می رود؛ مسلم به طرف یکی از رهبران شیعه نرفته و به سمت خانه هانی رفته و اینجا با توجه به شخصیت هانی اعتماد حاصل نمی شود زیرا نه جزو دعوت کنندگان است و نه نامه ای نوشته و طبق برخی گزارشات مسلم در خانه هانی فقط به عنوان مهمان ساکن بود و حمایت هانی به خاطر خوی مهمان دوستی اعراب بوده است.

حجت الاسلام هدایت پناه با اشاره به تحریف این قضیه در تاریخ، تصریح کرد: نیروهای مسلم به دنبال جمع آوری و تدارکات قیام بوده اند و در نهایت هم قیام کرد و دارالحکومه را محاصره کردند ولی از ابتدا تا انتها از سلیمان سرد هیچ اثری نمی بینیم و چطور امکان دارد که از سلیمان که از بزرگان شیعه بوده و برخی منابع گفته‌اند که مسلم به خانه مختار نرفته و رفته خانه سلیمان ولی این مستند به هیچ منبعی نیست.

وی خاطرنشان کرد: دارالعماره به وسیله چهار هزار نفر محاصره می شود؛ در اینجا این مسأله مطرح است که مدیریت مسلم در هنگام ایجاد رعب و ترس از طرف اشراف کوفه چگونه ارزیابی می شود و چگونه می شود که نیروهای زبده شیعه که در کوفه زندگی می‌کردند در مخفی دارالعماره که از طرف دار الرومیین بود را نادیده گرفتند و از همان طریق ضربه خوردند.

حجت الاسلام هدایت پناه با اشاره به حلقه گمشده سوم قیام که کنار کشیدن رهبران شیعه از اطراف مسلم است، گفت: این قابل قبول نیست که همه رهبران شیعه مانند سلیمان سرد و حبیب ابن مظاهر و دیگر کسانی که حتی از جمله شهدای کربلا بوده‌اند اطراف مسلم را خالی کردند و مسلم تنها ماند و این گزارش مورخان قابل قبول نیست.

وی با اشاره به یک نقل که گفته به خاطر ترس اطراف مسلم را خالی کردند، گفت: این را می‌شود برای سلیمان مطرح کرد ولی برای دیگران مانند حبیب نمی‌شود مطرح کرد.

استاد حوزه و دانشگاه افزود:‌ یک توجیه که مطرح شده این است که بزرگان شیعه می خواستند نیروها را برای قیام امام حسین(ع) حفظ کنند و به همین خاطر اطراف مسلم را خالی کردند که این قابل قبول نیست زیرا عاقلانه نیست زیرا این یک نوع فرار به جلو است و فرضیه زندانی بودن بزرگان هم منبع معتبری وجود ندارد و بنابر این قابل قبول نیست که این موارد را بپذیریم.

وی ادامه داد: این جزو سؤالات است که قیام علیه حکومت، دستور امام بوده یا جریانات کوفه او را مجبور به این اقدام کرد برای ما هم مجهول است ولی نمی شود این را پذیرفت که همه افراد اطراف مسلم را خالی کردند.

حجت الاسلام هدایت پناه با بیان این که در تاریخ ما می‌خواهیم جامعه سنتی را حفظ کنیم، گفت: دانشجوی ما و تاریخ پژوه شیعی با نظریه عصمت بسیاری از این مسائل را می‌پذیرد ولی برای کسانی که عصمت را قبول ندارند چگونه می شود امام حسین(ع) را به عنوان یک رجل سیاسی مطرح کنیم؛ تا وقتی که تاریخ امام حسین(ع) را با دید مذهبی نگاه کنیم امام حسین(ع) را در حد یک مذهب محدود کرده‌ایم در صورتی که امام حسین(ع) امکان جهانی شدن را دارد.

وی با بیان این که الان وقت این نیست که ما محافظه کاری کنیم، گفت: جونان ما سؤال دارند و نمی شود به سؤالات آنان جواب نداد و همه چیز را منوط به اعتقادات دانست./843/پ201/ف