گسترش اخلاق در جامعه پزشکی با «سفیر محبت»/ استخراج و تدوین احکام فقهی پزشکی وظیفه حوزویان است
اشاره:
موضوع اخلاق و معنویت در علم پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است و از دیرباز متخصصان علم طب معلم اخلاق و انسانیت نیز بوده‌اند؛ خود این علم ریشه و سرچشمه وحیانی و الهی دارد و همچنین در قرآن آیات زیادی درباره این علم نازل شده و از اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) هم احادیث بسیاری درباره این علم به ما رسیده است.
در گذشته برای علم طب مقدماتی از جمله علم فقه، حدیث، اخلاق، حکمت، منطق، طبیعیات، حساب ، هندسه و نجوم را ضروری می‌دانستند و این نشانگر ارتباط نزدیک طب با معنویت دارد که امروزه به نظر می‌رسد کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و جامعه پزشکی در برخی موارد با این علوم فاصله زیادی گرفته‌اند.
ازاین‌رو حجت‌الاسلام سید محمد طاهری خرم‌آبادی، مسؤول نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه علوم پزشکی قم، در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار خبرگزاری رسا، به برنامه‌های این نهاد برای ارتقای سطح معنویت در دانشگاه علوم پزشکی پرداخت که در آستانه هفته سلامت تقدیم خوانندگان می‌شود.
رسا ـ به نظر شما اخلاق و معنویت در علوم پزشکی چه جایگاهی دارد؟
اعتقاد ما بر این است که تمام خدمت‌گزاران نظام مقدس جمهوری اسلامی باید از سه ویژگی برخوردار باشند که یکی از آنها این است که در هر رده و منصبی که هستیم باید به دنبال افزایش و به‌روز رسانی علم و دانش باشند و دوم این‌که روح اخلاق و پاکیزگی نفس را باید بر خود حاکم کنند و متخلق به اخلاق حسنه باشند و نکته سوم این‌که خدمت و کار و فعالیت را افتخار خود بداند و از این فرصتی که خداوند به آنها داده است استفاده کنند و برای آخرت خود توشه بردارند.
این سه مؤلفه که در بالا ذکر شد ربطی به دین ندارد و هر انسان عاقلی باید به‌عنوان یک خدمتگزار واقعی این سه مؤلفه را در نظر داشته باشد؛ اما در دین‌های الهی روی این سه مؤلفه بسیار تأکید شده است و روایات زیادی برای تحقق این سه مؤلفه وجود دارد و علت آن‌هم این است که نتیجه این سه مؤلفه رسیدن به حیات طیبه مدنظر اسلام است.
همان‌طور که افزایش و به‌روز رسانی علم مورد تأکید اسلام است، اخلاق و حاکمیت اخلاق هم روش صالحان است و پیامبر(ص) هم فرمودند که من به خاطر اکمال و اتمام مکارم اخلاقی مبعوث شدم و عشق به کار و خدمت و خوبی کردن به مردم هم سیره صالحان و انسان‌های خوب است.
اعتقاد ما این است که اصلاح ساختار اداری در گرو تحقق این سه مؤلفه در کارگزاری‌ها است و دانش بروز و حاکمیت اخلاق و عشق به خدمت می‌تواند نظام اداری را متحول و اصلاح کند؛ مقام معظم رهبری هم با تأکید بر تولید علم و حاکمیت ارزش‌های الهی و خدمت بی‌منت به مردم بر همین مؤلفه‌ها در طول این سال‌ها تأکید داشته‌اند و ما اگر بخواهیم به سهم خودمان در این راستا گام برداریم و خدمت کنیم باید ساختار اداری را اصلاح کیم و برای اصلاح ساختار به این سه مؤلفه نیاز است.
در دانشگاه علوم پزشکی قم ما چهار نوع مخاطب داریم که گروه اول متخصصان و پزشکان است و قشر دوم اساتید، نخبگان و اعضای هیأت علمی که تأثیرگذار و شاگرد پرور هستند و قشر سوم دانشجویان هستند که آینده‌سازان جامعه هستند و می‌توانند تحول ایجاد کنند و قشر چهارم هم بیماران هستند؛ در میان سازمان‌ها و ادارات بیشترین مخاطب را مجموعه علوم پزشکی دارد و از تمام کسانی که خادمین سلامت جامعه هستند تا بیماران که آحاد مردم هستند را در برمی‌گیرد و بعد از آموزش و پرورش از جهت کمیت نیرو دانشگاه‌های علوم پزشکی بیشترین نیرو را دارد.
اگر ما بخواهیم این سه مؤلفه را در این قشر عظیم نهادینه کنیم باید سیستمی را طراحی کنیم که با توجه به این‌که در کنار حرم حضرت معصومه(س) و حوزه علمیه هستیم باید از این ظرفیت بهره بیشتری ببریم و باید از وجود طلاب، فضلا و دانشمندان ذی جودی که در سرنوشت و منفعت و توسعه معنوی کشور مؤثر باشند بهره ببریم و در این راستا طرحی را به نام سفیر محبت طراحی کردیم.
رسا ـ هدف شما از طرح سفیر محبت چه بود و نحوه اجرای آن چگونه بوده است؟
طرح سفیر محبت استقرار یک روحانی و کارشناس دینی موفق با ویژگی خاص در مراکز آموزشی و درمانی به جهت پاسخگویی به نیازهای اعتقادی، اخلاقی، احکام و مسائل اجتماعی است و با پشتیبانی ریاست دانشگاه علوم پزشکی این طرح از اوایل مهر 94 در قم اجرا شد و برای هر مرکز آموزشی درمانی یک روحانی را مستقر کردیم.
در راستای اجرای این طرح اولین نکته حائز اهمیت این است که با کسانی کار کنیم که توانمندی پاسخگویی به سؤالات به‌ویژه در حوزه فقه پزشکی و حل تعارضات پزشکی با موضوعات اخلاقی و حوزه مشاوره را داشته باشند و در همین راستا به تعداد مراکز آموزشی درمانی قم که یازده مرکز است یازده طلبه جوان با این ویژگی‌ها را گزینش کردیم و در مراکز مستقر کردیم و به‌صورت ماهانه رصد می‌شوند و در صورت ضعف جایگزین خواهند شد.
نکته دیگر که در این طرح مطرح است در رابطه با شیوه کار این نیروها است؛ انتظار ما از این نیروها در مراکز آموزشی درمانی این است که کار آخوندی انجام دهند و در پاسخگویی و حل‌وفصل و نزدیک کردن دل‌ها به هم در توسعه معنوی محیط دانشگاه علوم پزشکی بتوانند تأثیر داشته باشند و از آنها خواستیم که برای کارکنان مراکز درمانی کلاس‌هایی بگذارند و آنها را با فقه طبابت آشنا کنند و به کارکنان مشاوره بدهند.
کسی که می‌خواهد سفیر سلامت باشد باید سلامت نفس داشته باشد و از همین جهت کارکنان درمانی ما در بیمارستان‌ها باید از نظر معنوی قوی باشند و اگر معضل اخلاقی و یا خانوادگی داشته باشند به‌وسیله این نیروها برطرف شوند.
انتظار دیگر ما از سفیران محبت این است که به مشکلات معنوی بیماران با عیادت از آنها و ایجاد امید و نشاط معنوی در بیماران رسیدگی کنند و در کنار آن احکام بیماران را به آنها آموزش دهند.
نکته سوم در این طرح این است که ابزار ما برای کنترل و پیشبرد این طرح نظارت و ارزیابی و نظرسنجی در رابطه با نقاط قوت و ضعف این طرح است که در یک‌شنبه اول هرماه روحانیان سفیر محبت را جمع می‌کنیم و دوره بازآموزی برگزار می‌کنیم و به نقاط قوت و ضعف طرح می‌پردازیم؛ جدای از این موضوع فردی را به مراکز درمانی می‌فرستیم و در ارتباط با شیوه رفتار و چگونگی عمل این نیروها تحقیقات می‌کنیم که تاکنون با توجه به این‌که در استان قم کار نو و جدیدی است بازخورد خوبی داشته است و رؤسای بیمارستان‌ها احساس رضایت کرده‌اند.
هر طرحی برای جا افتادن مقداری زمان می‌برد و سفرای ما هم در ماه‌های ابتدایی اجرای طرح در اتاقی مستقر بودند تا مردم مراجعه کنند ولی وقتی دیدیم که استقبال نشد به آنها گفتیم که به‌صورت میدانی وارد عمل شوند و همچنین به‌صورت مداوم آموزش داده می‌شوند تا سؤالات و مشکلاتی را که با آن مواجه می‌شوند را در این کلاس‌ها مطرح کنند و نظرات اساتید را به مردم ارائه دهند.
یکی دیگر از ابزارهایی که از آن استفاده می‌کنیم اجرای قوانین بر زمین مانده‌ای است که در دولت‌های قبل خیلی کم به آنها توجه شده است؛ برای مثال قانونی وجود دارد با عنوان انطباق امور فنی پزشکی بر موازین شرع مقدس اسلام که از زمان ریاست جمهوری مقام معظم رهبری مطرح بوده ولی در دولت‌های مختلف اجرا نشده است و ما شاهدیم که پزشکان غیر هم‌جنس به درمان افراد می‌پردازند که شایسته کشور اسلامی نیست و ما با این طرح کمک می‌کنیم که آن قانون اجرا شود.
رسا ـ آیا این طرح فقط در استان قم اجرا می‌شود؟ چه برنامه‌ای برای گسترش این طرح به سراسر کشور دارید؟
در حال حاضر این طرح در استان اصفهان زودتر از قم شروع شده است اما به‌صورت جامع نیست و در برخی مراکز اصفهان تست شده است ولی در قم ما تحقیق کردیم و معایب آن را برطرف کردیم و در تمام بیمارستان‌های استان قم اجرا کردیم.
ما در حال تدوین دوره آموزشی برای این سفیران هستیم زیرا این روحانیون باید با اصطلاحات پزشکی آشنا باشند و آموزش‌هایی را به‌صورت میدانی ببینند و بعد باید بازخورد مثبت ببینیم و ظرف پایان یک سال و تکمیل دوره آموزشی با توجه به مرکزیت حوزه علمیه قم ما این آمادگی را داریم که با کمک آموزشکده طب و دینِ دانشگاه علوم پزشکی قم که امسال مجوز آن را گرفته‌ایم جمعی از طلاب را دعوت کنیم که این دوره‌ها را ببینند و آشنا شوند و هدف ما از این دوره‌ها پرورش طلاب برای مراکز درمانی سراسر کشور است.
رسا ـ این طرح تا چه اندازه می‌تواند اخلاق را در پزشکی احیا کند تا دیگر شاهد برخی بی‌اخلاقی‌ها در مراکز پزشکی نباشیم؟
این‌که می‌گویند که میان عملکرد پزشکان و اخلاق تعارض وجود دارد کلیت ندارد و در همه رشته‌ها آسیب‌هایی وجود دارد؛ من در طول خدمت که در مناطق مختلف خدمت کرده‌ام پزشکان متعهد زیادی را دیده‌ام؛ بسیاری از پزشکان در همین قم خدمت رایگان به بیماران می‌دهند و حتی گاهی اوقات هزینه داروی بیمار را هم پزشک می‌دهد اما به این خاطر که کار پزشکی نمود زیادی در جامعه دارد آسیب‌های آن‌هم بیشتر است و باید تلاش کرد تا این آسیب‌ها را کم کرد و اگر کسی بتواند با زبان علم و استدلال به سراغ دوستان برود استقبال خواهند کرد؛ برای مثال در ماه گذشته از حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی برای سخنرانی دعوت کردیم و اکثر پزشکان با این‌که یک روز کاری بود در این جلسه شرکت کردند زیرا احساس کردند که بحث مفید است.
اگر روحانیت حرف برای گفتن داشته باشد جامعه پزشکی هم استقبال می‌کنند؛ در سال گذشته در مشهد یک دوره معرفت افزایی به مدت یک هفته برگزار شد؛ به نظرم اگر هدفمند به‌پیش برویم استقبال خواهد شد و تأثیر آن‌هم با خدا است؛ ما باید مطابق با دستورات دین عمل کنیم و کوتاهی نکنیم و خداوند هم برکت خواهد داد و تأثیر آن را خواهیم دید.
رسا ـ در دانشگاه علوم پزشکی تا چه اندازه به طب سنتی و اسلامی اهمیت می‌دهید؟
میان طب سنتی و طب اسلامی باید تفکیک کنیم زیرا طب سنتی را هر کشوری می‌تواند داشته باشد؛ چین هم طب سنتی دارد و در کشورهای هند و کشورهای آفریقایی هم طب سنتی دارند و هرکدام بر اساس تجربیات خود عمل می‌کنند اما طب اسلامی کاملاً متفاوت است و از روایات و منابع اسلامی باید استفاده کنیم.
درگذشته در حوزه طب سنتی افرادی به‌عنوان طبیب در حوزه درمانی دخالت می‌کردند که باعث آسیب‌های فراوانی شد؛ وزارت بهداشت به خاطر این‌که جلوی این آسیب‌ها را بگیرد در درون خود معاونتی به نام معاونت طب سنتی ایجاد کرد که این معاونت در چندین دانشگاه دانشکده طب سنتی راه‌اندازی کرده است و تفاوت آن با مراکز غیر رسمی این است که کسانی که وارد این دانشکده می‌شوند پزشکی عمومی را تمام کرده‌اند و برای تخصص خود طب سنتی را دنبال می‌کنند و ازاین‌جهت آسیب‌ها کم می‌شود.
اما در حوزه طب اسلامی که از ناحیه دین و با برداشت از آیات و روایات به دست می‌آید بسیار کم کار شده است و با دغدغه‌ای که در دانشگاه علوم پزشکی قم وجود داشت هم با وزیر قبل و هم با وزیر فعلی در میان گذاشته شد و ما مدعی شدیم که می‌توانیم دانشکده‌ای با عنوان دانشکده طب و دین داشته باشیم که با دانشکده طب سنتی متفاوت است؛ طب و دین کار تحقیقاتی عمیق می‌خواهد که ما بتوانیم دستورات دین را در حوزه بهداشت، درمان و طبابت به‌گونه‌ای که با علم روز تعارض نداشته باشد به کار بگیریم؛ اصل این کار مال حوزه است و اگر تاکنون دانشگاه علوم پزشکی این کار را نکرده به این خاطر است که منتظر بود این اتفاق به دست حوزه علمیه بیفتد ولی ازآنجاکه مدیران حوزه در این بخش احساس خلأ نکردند خود دانشگاه علوم پزشکی اقدام کرد.
در حوزه بهداشت در حال حاضر تمام منابع دانشگاه علوم پزشکی از غرب می‌آید درحالی‌که متون اسلامی ما سرشار از این دستورات بهداشتی است اما متأسفانه کار مستقلی بر روی آن صورت نگرفته و خیلی از این دستورات استخراج و استنباط و دسته‌بندی و تدوین نشده و به میدان عمل نیامده و به نظر من زمان می‌خواهد تا جا بیفتد؛ هیچ دینی به اندازه اسلام در حوزه تغذیه دستورات ندارد اما متأسفانه منابع رشته تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی از خارج وارد می‌شود؛ حتی در رشته اخلاق پزشکی که خودمان مدعی اخلاق هستیم متأسفانه از متون غربی استفاده می‌شود.
ما درزمینهٔ طب و دین کار تحقیقاتی خود را شروع کرده‌ایم و بعدازاین که کار تحقیقاتی ما به نتیجه رسید در مقطع PHD دانشجو خواهیم گرفت که محقق طب و دین خواهند بود؛ دانشجویان طب و دین میان‌رشته‌ای خواهند بود که هم در حوزه پزشکی و هم در حوزه دین اعم از اخلاق، فقه و الهیات کار کرده‌اند و نتیجه آن به فضل خدا خواست مقام معظم رهبری که تحول در علوم است اتفاق بیفتد و بتوانیم در چند سال آینده شاهد این باشیم که حداقل برخی از متون خود را اصلاح کنیم و یا در دانشگاه‌های ما مرکزی برای پاسخگویی به مسائل پزشکان و جامعه درمانی وجود داشته باشد.
رسا ـ تاکنون همکاری دانشگاه علوم پزشکی با مرکز مدیریت حوزه علمیه چگونه بوده است؟
ما در این زمینه روی خوشی از حوزه علمیه دیده‌ایم و خود من نماینده حوزه در این نهاد هستم و استقبال خوبی از پیشنهاد مسؤولان دانشگاه علوم پزشکی صورت گرفته؛ جامعة المصطفی بسیار استقبال کرده و تفاهم‌نامه نوشته است و مرکز موضوع شناسی فقه اسلامی همکاری خوبی داشته‌اند، مرکز فلسفه و حکمت اسلامی همکاری دارند، مرکز فقهی ائمه اطهار همکاری دارند و وقتی ضرورت مسئله با آنها در میان گذاشته شد ما دیدیم که درد اول آنها هم همین بوده ولی گویا منتظر این بودند که از آنها دعوت شود که به لطف خدا این اتفاق در حال افتادن است.
در حقیقت این کار اصلی حوزه است که در متون و منابع اسلامی وارد شود و احکام را استخراج کند و البته هماهنگ شدن آن با علم روز می‌تواند این کار را قوت ببخشد تا بتوانیم ما در دنیا حرف برای گفتن داشته باشیم و یکی از اهداف دانشکده طب و دین این است که میان حوزه و دانشگاه وحدت ایجاد شود و این مباحث با زبان علم روز دنیا مطرح شود؛ برای مثال همین دستورات بهداشتی و تغذیه و دستورات درمانی در میدان عمل و در آزمایشگاه‌ها به اثبات برسد و بعد به دنیا عرضه شود.
ما به دنبال این نیستیم که طب اسلامی را تنها برای مسلمانان عرضه کنیم بلکه می‌خواهیم بگوییم که ارزش طب اسلامی تا آنجا است که در تمام دنیا حرف اول را بزند؛ در مرکز فقهی ائمه اطهار کارگروه‌هایی وجود دارد که طلاب کار فقهی انجام می‌دهند ولی از مشاوره و نظرات متخصصین پزشکی هم استفاده می‌کنند و مرکز موضوع شناسی احکام فقهی هم به همین صورت است.
در دانشکده طب و دین هم افرادی هستند که از حوزه علمیه وارد این دانشکده شده‌اند؛ باید طلاب را تشویق کرد که به این سمت حرکت کنند و در مسائل پزشکی وارد شوند و با ورود طلاب به این عرصه بسیاری از مشکلات اخلاقی و معنوی رفع خواهد شد./843/گ402/س