حضور دين در محافل آموزشي کشور خيزش‌هاي بزرگي به همراه دارد
این روزها شاهد جشن سی‌سالگی انقلاب شکوهمند ایران اسلامی بوده‌ایم و شاید نام گرفتن امسال به نو‌آوری و شکوفایی، بر این اتفاق مهم تاریخی اشارت داشته باشد؛ از این رو می‌توان گفت سی‌سال شکوفایی و همچنین می‌توان گفت ورود انقلاب به دهه چهارمی که شکوفایی‌های بزرگ‌تری را به همراه خواهد داشت.
از گروه‌هایی که در انقلاب اسلامی ایران و نوآوری‌های این کشور، نقش بسزایی داشته‌اند نخبگان و ممتازان عرصه دانش بوده‌اند که امروزه این نقش، برجسته‌تر از دیروز خود را می‌نمایاند؛ اکتشافات هسته‌ای، پرتاب ماهواره امید ایران و همچنین تحقیقات متحیر‌کننده در مؤسسه رویان همه و همه دست‌آورد آنانی است که نخبگان این انقلاب‌اند و بس!
بی‌شک این جهش‌های علمی بدون اراده و ایمان، دست‌نیافتنی است، با خداباوری و خودباوری است که نخبه و تلاشگر عرصه علم و تحقیق ما افتخار می‌آفریند؛ در این راستا خبرنگار خبرگزاری رسا در دیداری با حجت‌الاسلام محمد حسین اجرایی، مدیر عامل مؤسسه فرهنگی ـ هنری اسوه نخبگان، نقش اعتقادات را در نخبه‌پروری کشور بر‌رسید.
نوشتار ذیل حاصل این گفت‌وگوی صمیمی است که تقدیم خوانندگان رسا می‌کنیم.
رسا ـ از واژه نخبه چه تعریفی می‌توان ارائه داد؟
هر مجموعه‌ای دارای افراد و نیروهای شاخصی است و این افراد در تولیدات فکری آن مجموعه از دیگر نیروها اثرگذاری بیشتری دارند. می‌توان این افراد را نخبه و ممتاز آن مجموعه دانست.
بنیاد ملی نخبگان نیز برترین‌ها و استعداد‌های ممتازان علمی را شناسایی و حمایت می‌کند و در راستای رشد آنها امتیازاتی ارائه می‌کند.
رسا ـ آیا مبنای شما در مؤسسه اسوه نخبگان، همین تعریف است؟
خیر. تعریف ما از نخبه در این مجموعه، فراتر از تعریف معمول در جامعه است، نخبه در تعریف ما کسی است که بیشترین تأثیر را در عرصه علم و دین داشته باشد.
معتقدم نخبه علمی امروزی بدون بال اخلاق و دیانت نمی‌تواند انسانی جامع در ثمربخشی به جامعه باشد؛ چون جامعه پیش از آن‌که نیاز به پیشرفت داشته باشد نیاز به سلامت دارد؛ بنابراین وجود نخبه باید هم سلامت جامعه و هم پیشرفت علمی جامعه را تأمین کند.
رسا ـ شما مقوله اثرگذاری را مطرح کردید، اگر این نکته بیشتر روشن شود بهتر است.
ببینید، افراد جامعه برای زندگی اجتماعی خود از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند و همچنین به نیازهای گوناگون خود پاسخ می‌دهند، در عرصه علم‌آموزی نیز این اثرگذاری و ایجاد جهش علمی نیاز جدی جامعه است و این نیاز در حالی به صورت کامل بر‌آورده می‌شود که درهم‌تنیدگی علم و دین حاصل شود، سخن امام راحل و هدف انقلاب اسلامی نیز تحقق چنین آمیختگی بوده است.
ما براین باوریم کسانی که بنیه اعتقادی ندارند اثرگذار و سازنده هم نیستند.
رسا ـ نخبه‌شدن چه ابزار‌هایی را می‌طلبد؟
چون سیستم منسجمی در کشور ایجاد نشده است، نمی‌توان ابزارهای کامل رشد یک نخبه را تعریف کرد. برای نمونه، در دانشگاه‌ها تعریف روشن و دقیقی از شخصیت نخبه وجود ندارد و عنصر اخلاق و رشد دینی در تعریف نخبه جای اندکی دارد. نبود و یا کم‌رنگ‌بودن این عنصر مساوی با تأثیرگذار نبودن است؛ البته این مشکل از چگونگی انتقال مفاهیم دینی سرچشمه می‌گیرد.
در هرحال می‌توان ابزار رشد نخبه‌پروری را سه عنوان مربی خوب، ساختار خوب و متن خوب برشمرد.
همچنین ملاک خوب‌بودن در این‌جا انتقال مفاهیم و مبانی دینی به شکل جذاب است؛ یعنی دین زیبا را به زیبایی بیان کنیم تا به پرورش نخبه معتقد دست یابیم.
رسا ـ نقش خانواده در پرورش نخبه چه مقدار است؟
خانواده به سبب این که فرصت‌های استثنایی و ابتدایی یک نخبه را در اختیار دارد، سهم بسزایی در تربیت و پرورش آن دارد.
سخت‌گیری زیاد و آزادی بیش از اندازه و محبت‌های بی‌مورد، همه از پرورش و خلاقیت یک دانش‌آموز جلوگیری می‌کند و او را از جهش ویژه در محیط‌های علمیِ پیش‌رو باز می‌دارد.
رفتار خانواده باید معقول و حساس به تربیت باشد، منظورم از حساسیت این است که نظارت در تربیت باشد تا در جریان و سیر تربیتی وی قرار گیرند؛ اینها از ابزارهای ضروری در تربیت صحیح و همچنین نخبه‌پروری است.
رسا ـ اگر علم و اخلاق در تربیت علمی دانش‌آموز به‌هم‌‌تنیده نباشد، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
آن‌گاه نباید انتظار جهش را داشته باشیم، اگر این به‌هم‌تنیدگی حاصل نشود منجر به شکوفایی هم نخواهد شد و اگر هم شود با یک نخبه جامع روبرو نخواهیم شد.
رسا ـ منظورتان از جامع بودن چیست؟
از مؤلفه‌های مهم جامعیت همان چیزی است که بارها بر آن تأکید کردم؛ یعنی اثرگذاری! ممکن است یک دانش‌آموز، دانشجو و حتی یک طلبه در عرصه علم ممتاز باشند؛ اما تا وقتی که دین در این ممتازی دخالت نکند، جامعه و نظام آموزشی که او را پرورش داد، بهره‌ای نیز از او نمی‌برد، او تنها برای خود، آن هم برای مدتی مفید خواهد بود؛ چون یک روزی خلأ اخلاق را در خود احساس می‌کند.
ممتاز بدون پشتوانه و بنیان اعتقادی، دیگر نمی‌تواند نخبه‌ای دیگر را پرورش دهد؛ از آن پس این زنجیره نخبه‌پروری و اثرگذاری نیز گسسته خواهد شد.
رسا ـ آیا ظهور انقلاب اسلامی نتیجه یک دغدغه مردمی بوده است یا آرمان نخبگان؟
این پرسش شما را گونه‌ای دیگر پاسخ می‌دهم؛ در یک کلام می‌توانیم بگوییم حضور دین در لایه‌های گوناگون جامعه، ظهور انقلاب اسلامی را به همراه داشته است؛ یعنی انقلاب ثمره تلاش نخبگان اثرگذار به معنای جامع و حضور دین‌خواهانه مردم بوده است.
اگر می‌بینیم دفاع مقدس به پیروزی انجامید، به سبب حضور جدی دین در جبهه‌ها بوده است. رزمندگان به حضور زیبای دین پی برده و عامل مبانی دین بوده‌اند و امروزه اگر دین را با همان جذابیت خود وارد عرصه سازندگی و محافل آموزشگاهی کشور کنیم، شاهد خیزش‌های عظیم خواهیم بود.
همچنین ناگفته نماند پیشرفت‌های ایران در عرصه هسته‌ای و پرتاب ماهواره امید، شاهدی بر آمیختگی اعتقاد و باورهای خدایی با علوم روز است.
رسا ـ نقش نخبگان در پیروزی انقلاب چه مقدار بوده است؟
اولین نقش را در انقلاب حضرت امام خمینی(ره) داشته‌اند و نخبگان معتقد نیز اولین کسانی بوده‌اند که پشت سر امام آمده‌اند. آنهایی که نقطه هدایت انقلاب بوده‌اند، بیداری و روشنفکری ویژه‌ای داشته‌اند.
رسا ـ این گونه به نظر می‌رسد که نخبگان در جامعه حضوری کم‌رنگ دارند و فعالان سیاسی و روزنامه‌های سیاسی یا ورزشی بیشتر از نخبگان و مباحث تولید علم، رخ می‌نمایانند.
ببینید کارهای بسیاری در عرصه نخبگان بر زمین مانده است، هنوز در این‌باره کار جدی صورت نگرفته است که رهبر معظم انقلاب نیز این نگرانی را بیان کردند، ایشان تا‌کنون از قافله علمی کشور پشتیبانی‌های فراوانی کرده‌اند، همچنین ایشان نگاه به مباحث تولید علم و حضور مسائل دینی و تربیتی در میان نخبگان را از مؤلفه‌های ضروری نخبگی می‌داند.
نخبگان به‌ویژه نخبگان دانش‌آموز، انسان‌هایی جست‌وجو‌گر هستند و حضور آنها نیز در کانون‌های مختلف جامعه دیده می‌شود؛ اما نمود کامل ندارد؛ چون نهادها و مؤسساتی که در این راستا فعالیت می‌کنند، شناسایی و حضور نخبگان را فراهم نکرده‌اند، در حقیقت می‌توان گفت نخبگان رسانه‌ای برای انتقال فرآورده‌های خود ندارند.
رسا ـ در شکل‌گیری یک نخبه، استعداد محوری نقش بیشتری دارد یا حافظه محوری؟
کسی که با تلاش خود به نخبگی دست یابد، شیرین‌تر است؛ چون تلاش، برخاسته از امید و بستر اخلاقی آن فرد است و نخبگی فرایند سجایایی همچون صبر، اعتقاد، روحیه شکست‌نا‌پذیری و در نتیجه فرصت‌شناسی و برنامه‌ریزی دقیق است.
بیشتر انسان‌هایی که به جایی رسیده‌اند، اسباب ترقی نداشته‌اند؛ مگر با آن خصوصیات یاد‌شده، همچون رهبر معظم انقلاب که با گذر از سختی‌های مادی و تحمل سختی‌ها به این مقام عظیم نائل شده‌اند که اکنون تابنده و اثرگذار هستند.
در تاریخ شواهد فراوانی از سخت‌کوشی عالمان وجود دارد که علامه طباطبایی(ره) و یا سکاکی از این نمونه‌اند، در واقع به این نکته می‌رسیم که هر انسانی توانایی رشد دارد.
رسا ـ چگونه پیوند دین و دانش امروزی را برای دانشآموزان تبیین کنیم؟
ارائه قالب و الگو به دانش‌آموز بسیار راهگشا است، در پاسخ به سؤال شما می‌توان گفت دکتر شهید مصطفی چمران اسوه نخبگان و نمونه‌ای بارز از تلفیق دین و دانش امروزی بوده است، کسی که درس‌خوانده آمریکا بوده؛ اما جذب فرهنگ بیگانه نشده است؛ چون پرورش یافته مکتب اسلام بوده است. این دانشمند با اعتقاد راسخ خود سبب تأثیرگذاری و ایجاد انقلاب علمی و معنوی شده است؛ از این‌رو خود را همیشه محتاج دین و مناجات می‌دانست.
همچنین شهید سپهبد شهید صیاد شیرازی در بحبوحه جنگ و پس از آن خود را هرگز بی‌نیاز از درس اخلاق و مباحث دینی نمی‌دانست.
رسا ـ از چه رو تصمیم به راه‌اندازی مؤسسه اسوه نخبگان گرفته‌اید؟
از آنجایی که چگونگی تربیت نسل جوان ما در آینده علمی و فرهنگی کشور نقش بسزایی دارد؛ اقدام به راه‌اندازی مؤسسه اسوه نخبگان کرده‌ام.
حرکت آغازین این کار با رهنمود‌های حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی بسیار راهگشا بوده است، ایشان با نگاهی وسیع و روشنگرانه حمایت از دانشآموزان نخبه را بسیار سازنده و مهم دانسته‌اند، همچنین نواندیشی و نظم این استاد عالی حوزه نشاط خاصی در این‌باره به ما عطا کرده است.
اسوه نخبگان را در سال 1384 راه‌اندازی کردیم و پس از دو سال فعالیت از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این مرکز به مؤسسه فرهنگی ـ هنری ارتقا یافته است.
این مؤسسه همچنین عضو اتحادیه تشکل‌های قرآنی کشور و از اعضای هیأت مدیره این اتحادیه محسوب می‌شود.
رسا ـ یعنی تبلیغ را با این انگیزه و هدف آغاز کرید؟
از ابتدای طلبگی نگاه خاصی به تبلیغ داشته‌ام؛ از این‌رو شناسایی خلأ‌های تربیتی و دینی دانشآموزان از دغدغه‌های مهم من بوده است. بر این اساس درباره حضور شاگردان ممتاز و نقش آنها در کلاس و مدارس بسیار دقت کرده‌ام و دریافتم شادابی و سلامت اعتقادی آنان به یقین در سطوح دیگر یک مدرسه تأثیرگذار است.
محبوبیت دانشآموزان نخبه در میان همشاگردی‌ها از دیگر نکاتی بود که در نگاه تبلیغی به آن توجه خاص داشته‌ام؛ چون بیشتر دانشآموزان دیگر علاقه‌مند به ارتباط صمیی با آنان هستند و یک مبلغ می‌تواند با تقویت بنیه اعتقادی دانشآموزان ممتاز و موفق به تربیت همگانی دست یابد. به یقین می‌توان گفت تأثیرپذیری یک دانش‌آموز عادی از دانش‌آموز نخبه، بیشتر از یک مبلغ است.
رسا ـ اهداف و فعالیت‌های میدانی شما در این مجموعه چیست؟
شناسایی دانشآموزان موفق از سوی مدارس و معرفی به این مرکز، انتخاب دانشآموزان مستعد از سوی کارشناسان این مرکز، برگزاری کلاس‌های علمی و اعتقادی ویژه دانشآموزان پذیرفته شده، برگزاری اردوهای زیارتی و سیاحتی، و انتشار نشریه دوماهنامه اسوه نخبگان بخشی از اهداف این مؤسسه است.
اجرای دو همایش بزرگ در قم با عنوان«نخبگان دانش‌آموز و چشماندازی به آینده» و «با باغبانان نخبه‌پرور» از دست‌آوردهای شیرین و جذاب این مؤسسه بوده است، این همایش با حضور مسؤولان تربیتی و دانشآموزان نخبه و همچنین حضور پرشور اولیای دانشآموزان همراه بوده است.
رسا ـ طرح شناسایی ممتازان در چه مقطع آموزشی صورت می‌گیرد؟
این طرح بین دانشآموزان دوم راهنمایی اجرا می‌شود و در ادامه به مدت ده ترم برنامه‌های آموزشی ویژه دانش‌آموزانی که دارای شرایط مؤسسه هستند، برگزار می‌شود.
رسا ـ برنامه‌های دینی و اعتقادی شما در چه زمینه‌هایی است؟
این مؤسسه با اجرای طرح مطالعاتی«خلق عظیم» اهداف فراهم‌آوردن زمینه‌ای مناسب برای رشد و شکوفایی خلاقیت‌ها و بروز استعداد‌های نهفته آنان و ارائه پاسخ صحیح به پرسش‌ها و شبهات جوانان و نوجوانان، و همچنین مبارزه با تهاجم فرهنگی و صیانت نوجوانان از آسیب‌های اجتماعی را پیگیری می‌کند.
همچنین برگزاری کلاس‌های تفسیر قرآن نوجوانان و جوانان، مهدویت، غرب‌شناسی، دشمن‌شناسی و اخلاق، بخشی از برنامه‌های آموزش دینی این مؤسسه را تشکیل می‌دهد.
رسا ـ حمایت و همکاری مسؤولان فرهنگی از این مؤسسه چگونه بوده است؟
خوشبختانه مشکلات و پیشنهادات فرهنگی جوانان و راهکارهای تقویت استعدادها در شورای عالی نخبگان مطرح می‌شود که بسیار راهگشا است.
این شورا با مشارکت ده تن از مدیران استانی و با دبیری مؤسسه اسوه نخبگان تشکیل شده است، مسؤولان آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما، سازمان ملی جوانان، سازمان تبلیغات اسلامی، اوقاف و امور خیریه، نیروی مقاومت بسیج، کمسیون فرهنگی شورای شهر، دفتر همکاری‌های آموزش و پرورش با حوزه‌های علمیه، و اتحادیه انجمن‌های اسلامی از اعضای اصلی این شورا هستند.
رسا ـ با تجربه‌ای که در راستای مسائل دینی جوانان دارید به چه آسیب‌های آموزشی پی‌برده‌اید؟
نبود متون اعتقادی به زبان نسل نوجوان و جوان جامعه از آسیب‌های جدی در عرصه نظام آموزشی کشور است؛ البته این مؤسسه با راه‌اندازی«واحد متون» درصدد است با استفاده از پژوهشگران حوزوی و کارشناسان تبلیغی این مهم را بررسی کنند تا متن دینی را به شکل جذاب و با مفهومی روان در اختیار دانشآموزان قرار دهد.
رسا ـ آیا تا‌کنون در زمینه نشر آثاری منتشر کردید؟
بله. در زمینه مسائل اهل سنت سه عنوان کتاب از عربی به فارسی ترجمه کرده‌ام و در زمینه قرآنی نیز کتا‌بی با عنوان«بهترین روش قرآن‌آموزی» با مقدمه حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی تدوین کرده‌ام که چندین سال جزء کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه خواهران کشور بوده است.
کتاب«فقه‌الامام مهدی» در زمینه روایات و توقیعات امام عصر(عج) منتشر شده است، همچنین کتاب‌هایی با عنوان«لذت دینداری»، «مقام پدر» و « تفسیر سوره الرحمن و واقعه» در دست انتشار است.
رسا ـ با تشکر از این که وقت گران‌قدرتان را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشته‌اید.