عوامل معرفتی خشونت دینی در جهان اسلام

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، ريیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در دهمين دور گفت‌وگوهاي ديني ايران و  واتيكان در رم با ارائه مقاله «عوامل معرفتی خشونت دینی در جهان اسلام»، گفت: خشونت همیشه با بشریت همراه بوده است و جنایت‌های تاریخ بر این مطلب گواهی می‌دهند؛ هر چند که خشونت‌طلبان در دوره رشد عقلانیت بشر تلاش کردند تا به تبیین عقلانی افراطی‌گری و خشونت، دست زنند و خشونت طلبان دینی نیز در صدد توجیه دینی این رفتار غیرانسانی بودند و هستند.

وي در ادامه، به موضوع خشونت دینی پرداخت و افزود: خشونت دینی، معلول عوامل و مدلول دلایل مختلفی از جمله مهمترین عوامل معرفتی افراطی‌گری و خشونت دینی در جهان اسلام بی‌توجهی به مراتب ایمان، به حاشیه راندن عقلانیت، معنویت گریزی، تفسیر نادرست از مفهوم جهاد، فهم نادرست از مفهوم تکفیر و کاربست عقلانیت مدرن در نظامات اجتماعی است.

استاد مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، اظهار كرد: یکی از جریان‌های معاصر که علاوه بر رفتار خشونت‌آمیز به توجیه دینی افراطی‌گری و خشونت دست می‌رند همانا جریان تکفیری سلفی‌گری در جهان اسلام است؛ هرچند که واژه سلف در گفتمان سنتی، یادآور صحابه، تابعان و محدثان بزرگ قرون اول و دوم است ليکن برخی از وهابی‌ها، این تعبیر را به معنای فرقه خاصی گرفته‌اند و با این ابزار به تکفیر مسلمانان و اهل قبله می‌پردازند.

استاد خسروپناه ضمن تشریح موضوع و تاریخچه تکفیرگرایی گفت: تکفیرگرایی در دوره معاصر، با استفاده از پوشش سلفیت و اعمال رفتارهای افراطی‌گرایانه به یک پدیده سیاسی ـ امنیتی و تهدیدزا برای بسیاری از جوامع اسلامی و غیراسلامی بدل شده که بیشترین تأثیر منفی را بر سرمایه اجتماعی و اعتبار و منزلت جهان اسلام گذاشته است و البته شعار حکومت اسلامی با روش جهادی از سوی تکفیری‌ها هم باعث شد تا برخی برای نجات از خشونت دینی، دین سکولار را پیشنهاد دهند و دین را از نیازهای اجتماعی به حاشیه راندند و به یک معنا، موضوع یک نوع خشونت را برای سلب خشونت، نفی کردند؛ هرچند این طایفه گرفتار نوع دیگری از خشونت یعنی خشونت سکولار شدند و فاشیسم و نازیسم و خشونت مدرن را به وجود آوردند.

بی‌اعتنایی به عقلانیت؛ از عوامل خشونت دینی در جهان اسلام

این استاد حوزه و دانشگاه یکی از عوامل معرفتی خشونت دینی را بی‌توجهی یا انکار مراتب ایمان دانست و افزود: متأسفانه خشونت‌طلبان در جهان اسلام به گونه دیگری، ایمان را تعریف کردند و ایمان را از حقیقت قلبی به امور جوارحی منتقل کردند و مراتب ایمان دینی را هم نفی کردند تا بتوانند با چنین تعریفی، دست به خشونت بزنند.

وی از دیگر عوامل خشونت دینی در جهان اسلام را بی‌اعتنایی به عقلانیت و حاشیه راندن آن اعلام کرد و افزود: در حالی که با تأمل اندک در تعاليم اسلام به ويژه قرآن كريم و روايات پيشوايان دين، اهميت و منزلت عقل نمايان مى‌گردد و در اسلام، مبناى ايمان قرار گرفته است اما وقتی عقلانیت به حاشیه رانده شود و تفسیر ظاهرگرایانه از دین ارائه شود، فهم متحجرانه از دین ارائه خواهد شد و در این صورت، افراطی‌گری و خشونت دینی شکل خواهد گرفت و رفتارهای غیرعاطفی و جنایت آمیز ظهور می‌کند. به عبارت دیگر روش‌شناسی سلفی جهادی، ظاهرگرایی افراطی است که به ناچار به خشونت دینی تحت عنوان جهاد کشیده می‌شود.

فقدان معنویت منجر به جنایت‌های بشری توسط جریان‌های تکفیری شده است

تشریح موضوع «معنویت گریزی» بخش دیگر این مقاله بود که به تفصیل مورد اشاره قرار گرفت و تأکید شد: تمدن مدرن پس از تجربه جنگ‌های جهانی اول و دوم و رشد تکنولوژی و صنعت و گسترش آسایش و کاهش آرامش، به ضرورت معنویت در جهان معاصر پی برد و جریان‌‌های تکفیری در جهان اسلام به جهت عقل‌گریزی و ظاهرگرایی از معنویت نیز از این مهم دوری گزیدند و باعث رفتارهای غیرانسانی شدند، در حالی که باید گوهر اسلام را معنویت و تعالی به سوی حق تعالی دانست و این در حالی است که رفتار تکفیری‌ها نشان می‌دهد این طایفه به هیچ‌گونه معنویتی اعتقاد ندارند و نماز و روزه آنها نیز شریعت ظاهری و فاقد طریقت و معنویت است و فقدان معنوی، باعث جنایت‌های بشری توسط جریان‌های تکفیری شده است.

این استاد فلسفه همچنین، فهم نادرست از مفهوم جهاد را از جمله عوامل معرفتی خشونت دینی در جهان اسلام دانست و گفت: بر خلاف تعابیر نادرست، جهاد، دفاع براي دفع تجاوز است و هنگامي كه حقوق افراد يك جامعه يا يك ملت مانند آب ، خاك، ‌مال ، ناموس، دولت ، مكتب و ارزش‌هايي كه مورد قبول جامعه اسلامي است از سوي دشمنان خارجي يا مخالفان داخلي مورد هجوم و تجاوز قرار گيرد، بر مسلمانان اعم از زن و مرد و كوچك و بزرگ واجب است با تمام توان و با هر وسيله ممكن به جهاد و مبارزه با متجاوز برخيزند و از حقوق شخصي، ملّي و آيين خود و هم نوعان دفاع كنند.

وی در ادامه، مطرح كرد: اسلام ديني است فطري كه از راه دليل و برهان و بهره‌گيري از صفاي باطن و فطرت پاك انسان‌ها، راه توسعه و نفوذ در دل انسان‌ها و ايجاد فضايي مناسب براي زندگي شرافت‌مندانه براساس ارزش‌هاي انساني را براي همگان فراهم مي‌سازد و با خون‌ريزي، ويراني، نابساماني و با هدف كشورگشايي و تجاوز به حقوق ديگران، سازش ندارد.

جهاد ضرورت حیاتی و یک امر اصلاحی برای جامعه اسلامی است

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه در بخش پاياني سخنان خود، افزود: جهاد به معنایی که در اسلام گفته شده، یک ضرورت حیاتی و یک امر اصلاحی برای جامعه اسلامی است و با جنایت‌های جنگی و خشونت‌های غیرانسانی که از سوی تکفیری‌ها ظاهر می‌شود، تفاوت اساسی دارد و در نتیجه روشن شد که توجیه حرکت‌های افراطی تکفیری‌ها با عنوان حرکت‌های جهادی ناصحیح و نوعی مغالطه دین شناسانه است./916/ 102/ب3