کارکرد فردی و اجتماعی حجاب

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، مسأله حجاب یکی از اصلی‌ترین پدیده‌هایی است که جوامع اسلامی به خصوص حکومت نوپای شیعی ایران با آن مواجه است. در این میان برخی آن را از امری اجتماعی جدا کرده و صرفاً آن را فردی می‌دانند، اما در مقابل عده‌ای دیگر آن را پدیده‌ای اجتماعی دانسته و آثار و پیامدهایی را برای آن تصویر می‌کنند. متن پیش رو یادداشت شفاهی از مجموعه سخنرانی‌های حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رفیعی است که در رابطه با اجتماعی بودن حجاب و پیامدهای آن به رشته تحریر در آمده است.

ویل دورانت نویسنده معروف در کتاب تاریخ تمدن می‌گوید: در نقاشی‌های پیش از میلاد مسیح دیده‌ایم که زن‌‌ها دارای حجاب هستند. حتی حجاب در دوران جاهلیت هم سابقه داشته است. پیش از اسلام زنان دوران جاهلیت، روسری را روی سرشان می‌انداختند و گوشه‌هایش را پشت گوش می‌بستند. وقتی گوشه‌های روسری پشت گوش برود دیگر گردن و سینه را نمی‌پوشاند.[1]اما اسلام آمده و نوع حجاب را مشخص کرده است.[2]

برخی می‌گویند چرا حجاب خطاب به زن‌ها آمده است و مردان کمتر مورد خطاب قرار گرفته‌اند که در پاسخ باید گفت تمام پیام‌های قرآن کریم عام و سراسری است. در بحث کرامت، اکتساب تقوا و حیات طیبه، عمل صالح، اسلام و ایمان تفاوتی میان زن و مرد نیست. اما بین این دو تفاوتی از جنس تفاوت‌های جسمی و روحی وجود دارد. به عنوان مثال جسم زن دارای جاذبه بوده و موجب کشش مردان به سوی خود می‌شود برخلاف مرد که این ویژگی را دارا نیست. در مسائل عاطفی نخست زنان به  گریه می‌افتند و ناراحت می شوند. دختر با تب پدرش اشک می‌ریزد و تحمل و توانش را از دست می‌دهد، اما پسر این‌گونه نیست. بر اساس همین تفاوت‌ها اسلام برای خانم‌ها یک سری حکم اختصاصی قرار داده است که حجاب یکی از آن‌ها به شمار می‌آید. البته این بدان معنا نیست که مرد می‌تواند بدون حجاب و عریان باشد نه، بلکه حجاب خاص، مختص زنان است. قرآن کریم بر اساس نوع انسان‌شناسی خود سه نوع حجاب را برای خانم‌ها به تصویر می‌کشد:[3

۱ـ حجاب لباسی وپوششی

۲ـ حجاب گفتاری (بعضی خانم‌ها چادری و محجبه هستند ولی حجاب گفتاری ندارند.)

۳ـ حجاب رفتاری و برخوردی

حجاب لباسی و پوششی

دو آیه در قرآن دال بر حجاب و حدود ثغور پوششی آن وجود دارد. نخست می‌فرماید از خمار (یعنی روسری بلند) استفاده کنید به طوری که سینه‌ها را بپوشاند. درآیه دیگر( ۵۹ احزاب) می‌فرماید: ای پیغمبربه زنانت و دخترانت و زن‌های مردم بگو وقتی ازخانه بیرون می‌آیید جلابیب بپوشید. جلابیب یعنی لباس بلند وگشاد. یک لباسی که غیر از روسری تمام بدن را بپوشاند و برجستگی‌های بدن پیدا نباشد. به این جلباب می‌گویند. اول می‌گوید خمار و بعد می‌گوید جلابیب پوشش باشد و نازک نباشد. این لباس باعث می‌شود زن مسلمان از غیر مسلمان تمایز داده شود. یک وقتی اسماء خواهر عایشه آمد پیش پیغمبر و به محض ورود پیغبر روی خود را برگرداند و فرمود برو و لباس ضخیم بپوش و باز فرمود نمی‌دانید فقط می‌توان به کفین و صورت زن نامحرم نگاه کرد؟ این نوع حجاب همان طور که بیان شد درهمه ادیان وجود دارد. درمسیحیت، مادرحضرت عیسی (ع) محجبه بوده است. از روزی که آدم ازبهشت بیرون آمد قرآن می‌فرماید: اولین کاری‌که کردند خود را با برگ درخت پوشاندند. پس حجابِ پوششی، کاپشن و شلوارها، مانتوهای کوتاه و شلوارهای تنگ نیست. حجاب دینی خمار و جلابیب است[4].

حجاب گفتاری

خانم‌ها با دو مدل گفتاری می‌توانند با نامحرم ارتباط برقرار کنند. با ناز و عشوه یا به صورت معمولی و عادی که تحریک آمیز نباشد. قرآن کریم به زنان پیغمبرمی‌فرماید: صداهای خود را نازک نکنید.. اما متاسفانه امروزه چقدرگفتارها باعث فساد وکشش نامحرم به سوی خانم‌ها شده است؟ سرکلاس درس، برخوردها، گفتگوها، رفت وآمدهای فامیلی این‌ها همه از مصادیق حجاب گفتاری است.[5]

حجاب رفتاری

مرحوم شهیدمطهری(ره) درکتاب حجاب جمله قشنگی دارد. ایشان می‌نویسد رفتارها زبان دارند. مثلاً وقتی شخصی به دیدن شما می‌آید به او می‌گویید دیشب نخوابیدی؟ در جواب شما می‌گوید مگه من حرفی در این مورد زدم؟ و شما هم می‌گویید قیافه‌ات داد می‌زند و ازچشم‌های بادکرده خستگی معلوم است. که دیشب نخوابیدی. شهید مطهری(ره) می‌گوید برخی از خانم‌ها رفتارشان داد می‌زندکه ای نامحرم جذب من شو و به سوی من بیا. این رفتار بعضی ازخانم‌ها است که نماد ارتباط با نامحرم است، اما در مقابل، برخی دیگر با رفتارشان به افراد جامعه می‌فهمانند که حق نداری به من نزدیک شوی و ارتباط سوء برقرار کنی.[6

حال اگرخانمی حجاب پوششی، رفتاری، گفتاری را با هم داشت این یک ارزش به حساب می‌آید. البته مخاطبین ما در این مقال دو گروه هستند. نخست بدحجاب‌هایی که اهل نماز و عبادت هستند. نمازمی‌خوانند و روزه می‌گیرند ولی بدحجاب هستند که تا کنون روی سخن با آن‌ها بود. اما درباره بدحجاب‌هایی که خدا و دین را قبول ندارند. درموردحجاب نمی‌شود شلوغ کرد و زورگفت و نمی‌توان باتخریب، دخترها را باحجاب کرد. این قسمت کار فرهنگی لازم دارد.[7

بعضی معتقدند قرن جدید، قرن ارتباطات است و در زمانه جدید نباید به قرآن عمل کنیم. زیرا در همه دنیا حجاب برداشته شده و فقط ایران و چند کشور دیگر مدعی حجاب هستند. بنابراین باید حجاب در جامعه یکسان و عادی باشد و محدودیتی در این زمینه نباشد. مشاهده وضعیت زن درکشورهای اروپایی نشان می‌دهد وقتی زن بی‌حجاب از جایی رد می‌شود هیچ‌کس نگاهش نمی‌کند، چون آن‌قدر بی‌حجاب دیده‌اند که برایشان عادی شده است.[8]

در پاسخ باید گفت اولاً عادی شدن گناه دلیل بر شرعی و ارزش بودن آن نیست. اگر دروغ برای کسی عادی شد، آیا دروغ ارزشمند می‌شود؟ اگر نمره تک آوردن در یک مدرسه عادی شد؛ ارزش می‌شود؟ اگرکسی معتاد شد اعتیاد برایش عادی می‌شود ولی آیا ارزش هم می‌شود؟ بدیهی است که ارزش نخواهد داشت. علاوه بر آن‌که غرب با برداشتن حجاب در جامعه و آزادسازی آن جلوی فساد را نگرفته است، بلکه تنوع در فساد را ایجاد کرده است. در واقع انواع و مدل‌های فساد جنسی ارتقاءپیدا کرده است. درست است در خیابان نگاهش نمی‌کند ولی فسادهایی کلان‌تر به دنبال آن آمده است.[9

پیامدهای حجاب در جامعه

مشاهده مسأله حجاب و بررسی پیامدهای آن، سه کارکرد عمده حجاب در جامعه را نشان می‌دهد. کارکرد فردی، خانوادگی و اجتماعی. نخستین کارکرد حجاب در جامعه آرامش افراد است. زمانی که بانویی محجبه بیرون می‌آید، می‌داند نگاه دیگران دنبال او نیست و گناه اجتماعی نمی‌کند. بنابراین از آرامش برخوردار است. دومین کارکرد و اثر حجاب در جامعه امنیت خانواده است. وقتی شوهر به مسافرت می‌رود خیالش راحت است  که این زن برای او است و زیبایی‌هایش را با شخص دیگر تقسیم نکرده است. [10]حجاب موجب امنیت روانی است[11. و ثبات خانواده‌ها درحجاب بیشتر است و ازهم‌پاشیدگی کانون خانواده کمتراتفاق می‌افتد. در واقع یکی از عوامل حفظ خانواده به حساب می‌آید. [12]سومین و آخرین کارکردی که می‌توان برای حجاب نام برد، کارکرداجتماعی است. بر این اساس جامعه از فساد، زنا، فحشا رها شده و تولد فرزند حلال در جامعه و پرهیز از عوامل نادرست اتفاق می‌افتد.[13]

به نظر می‌رسد تحقق حجاب در جامعه منوط به شناخت و ریشه‌کن کردن دلایل بدحجابی و بی‌حجابی است. دلایل بی‌حجابی در جامعه عوامل مختلفی می‌تواند داشته باشد، اما من به ذکر 6 عامل بسنده می‌کنم.

بی‌تفاوتی افراد

نخستین دلیل بی‌حجابی بی‌تفاوتی افراد است. امر به معروف و نهی از منکر قبح پیدا کرده است. پیش‌ترها در حرم حضرت معصومه (س) افرادی می‌ایستادند و با احترام امر به معروف می‌کردند. در ایام نوروز در اصفهان بودم که دیدم یکی از مراکز خانم‌هایی با حجاب را مأمور کرده‌اند که کارشان این است دختران با حجاب را تشویق کنند.[14]

عادی شدن گناه

دومین دلیل بی‌حجابی عادی شدن گناه است. اگر گناه عادی شد قبحش می‌شکند و اگر قبحش شکست، دیگر کسی در جامعه تذکر نمی‌دهد. مرحوم دستغیب می‌فرمود: بی‌بی! تو که با چادر بیرون می‌آیی و روسری هم داری دستت درد نکند! اما این دختری که دنبال تو آمده و چادر ندارد، آن نامحرم که نمی‌خواهد به تو نگاه کند، بلکه او را نگاه می‌کند. چرا دختران و نوه‌های چادری‌ها بی‌حجاب شده‌اند؟‌ یکی از دلایلش می‌تواند شکسته شدن قبح گناه باشد.[15

تولید پوشاک نامناسب در کشور

سومین دلیل بی‌حجابی، تولید پوشاک نامناسب در کشور است. مراکزی بیایند و الگوهای زیبایی ارائه کنند. در کربلا یک روحانی در بین‌الحرمین ایستاده بود و می‌فرمود: نظر آیت‌الله العظمی سیستانی این است که بهترین حجاب چادر و و بهترین چادر عبای عربی است. چند پیام با مضمون حجاب به در و دیوار حرم حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) خورده است. [16]

شبکه‌های ماهواره‌ای

چهارمین دلیل بی‌حجابی، شبکه‌های ماهواره‌ای است. تبلیغات نادرست افرادی که حجاب را زیر سؤال می‌برند. آن‌ها می‌دانند که اگر گناه عمومی شد قبحش شکسته می‌شود. [17]

عدم نظارت بر برنامه‌ها و جشن‌های شاد

پنجمین دلیل بی‌حجابی، عدم نظارت بر جشن‌ها و برنامه‌های شاد است. دانشگاه جشن فارغ‌التحصیلی گذاشته و دختر و پسر دارند می‌رقصند. چرا اجازه می‌دهید در مراسم‌ها و برنامه‌های فار‌غ‌التحصیلی اختلاط دختر و پسر، بدحجابی و کنسرت‌های حرام باشد؟ حرف من این است که باید آثار حجاب گفته شود. در جامعه باید افراد متخصص حجاب امر به معروف تربیت شوند. الان پلیس قضایی و مواد مخدر، پلیس مربوط به امنیت کشور و... داریم. باید یک سری نیرو در حوزه و دانشگاه تربیت شوند که مراتب نظامی را نیز طی کنند و فقط مسئول گسترش امر به معروف باشند. آدم‌های خوش اخلاق، خوش برخورد و آگاه به فقه و روش صحیح ترویج معروف باشند.[18] توجه به عوامل مذکور می‌تواند جلوی بسیاری از ولنگاری‌ها را بگیرد.[19]

عدم برخورد نظام و دولت

ششمین دلیل بی‌حجابی، عدم برخورد نظام و دولت است.[20]البته برای تحقق حجاب در جامعه نباید باتحکم و زورگویی رفتار کرد، بلکه لازم است تشویق و ترغیب صورت بگیرد. واقعا اگر بخواهم خیلی خوش‌بین باشم، حجاب تقریباً موضوع دست دهم در کشور ما است. یعنی به مسائل هسته‌ای، انتخابات و... چند برابر موضوع حجاب پرداخته می‌شود. کدام مسئول تذکر داده است درباره حجاب؟ [21]

در پایان نیز توصیه‌ای به مسئولان فرهنگی دارم که اکثر بدحجاب‌ها از فطرت پاکی برخوردارند و اهل نماز و روزه هستند. بسیاری از آن‌ها افراد متدینی هستند که ساختار خانوادگی‌شان آن‌ها را این‌گونه بار آورده است. کاری نکنیم که دین را از آن‌ها بگیریم، بلکه باید حجاب را به آن‌ها اضافه کنیم 22 /882/ت۳۰۳/س

گردآورنده: سید روح‌الله سیدی، طلبه و پژوهشگر حوزه علمیه قم