تحریف و انحصار امام خمینی در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی

اشاره: نویسندگان نمی توانند وجود بیش از 50 غلط محتوایی را توجیه نمایند. چگونه می توان یکی از حساس ترین فراز تاریخ زندگی امام یعنی مسأله آقای منتظری را در تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی نادیده گرفت و چشم ها را بست و گفت که انشاالله گربه بوده است؟ اگر نگوئیم تمام نویسندگان ولی نویسندۀ رسالۀ حدیث بیداری که تمام متن این مدخل از نوشتۀ 23 سال پیش ایشان برداشته شده است و خود هم شریک این نوشته است، بدون تردید به قصد نگفتن بعضی از وقایع زندگی امام و انقلاب که با مرام و مشرب وی و همفکران و هم حزبی هایش سازگار نبود چنین کاری را انجام داد.

خبرنگار خبرگزاری رسا در گفت و گویی با دکتر مظفر نامدار، پژوهشگر اندیشه اسلامی معاصر و عضو هئیت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، به بهانه انتشار کتاب «نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی»، به بررسی شیوه جمع آوری تاریخ انقلاب در «مدخل خمینی روح الله» پرداخته که در زیر تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

رساـ جناب استاد درباره اهمیت موضوع دایره المعارف نگاری و ضرورت نقد آن لطف بفرمایید توضیحاتی ارائه کنید.

دانشنامه هایی که در حوزه فرهنگ و تاریخ یک ملت تولید می شود عموما مهم هستند علی الخصوص دایره المعارف های چند زبانه. دائره المعارف بزرگ اسلامی از چند جهت اهمیت دارد. اول از جهت این که جزء اولین دانشنامه هایی است که بعد از انقلاب اسلامی تدوین شد و به نوعی منسوب به نظام جمهوری اسلامی است بنابراین خیلی ها در داخل و خارج این دانشنامه را ارگان رسمی جمهوری اسلامی می بینند. دوم از جهت چند زبانه بودن این دانشنامه علی قول مدیران آن است. قرار است اهم موضوعات، مسائل، مفاهیم، شخصیت ها، جریان ها، رسانه ها و در یک کلام، اهم دستاوردهای تاریخی ملت ایران از طریق این دانشنامه به ملت های دیگر شناسانده شود. بنابراین دانشنامه بزرگ اسلامی به ظاهر از چشم ناظران خارجی و داخلی تابلوی تمام نمای ایران از اعصار گذشته تا به امروز است.

از این جهت، نمی توان نسبت به آن بی تفاوت بود و از مداخل نوشته شدۀ آن به راحتی عبور کرد. مخصوصا مداخلی که برای ملت ایران مبدا دگرگونی و تحولات تاریخی است.

رساـ آیا کتاب «نقدی بر مدخل «خمینی، روح الله» در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی» صرفا نقد مدخل است؟ نویسندگان گفته بودند که علاوه بر نقد پیشنهادات یا گره گشایی های تاریخی نیز انجام داده اند.

اگر چه به ظاهر نقد مدخل است اما به طور طبیعی هر نقدی که ارادۀ معطوف به تخریب  مسئله را نداشته باشد گره گشا است و به نظر من کتاب «نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی» چنین ویژگی هایی را دارد. جا دارد از نویسندگان فاضل این نقد به خاطر اتخاذ چنین روشی تقدیر شود.

رساـ به نظر حضرت عالی مهم ترین اشکالات مدخل چه چیز هایی است؟

مدخل یا نقد بر مدخل؟ مهمترین اشکالات را که دوستان در کتاب نقد به خوبی و منصفانه برشمرده اند و انصافا هم جامع بود. به نظر من در مدخل خمینی روح الله بزرگترین مشکل مبنا قرار دادن منابع غیر معتبر و رسانه ای از جمله رساله ضعیف «حدیث بیداری» و استفاده از نویسندگانی که جز این منابع شناخت دیگری از دهها متن معتبر یا نداشتند و یا نمی خواستند شخصیتی مثل امام خمینی را از انحصار خود خارج کنند. وجود بعضی ها در میان نویسندگان مدخل خمینی روح الله در دایره المعارف، نه موضوعیت داشت و نه مدخلیت !!

این گونه برخوردهای سطحی و انحصاری در نوشتن مداخل عادی دانشنامه ها یک فاجعه است چه برسد در مدخل شخصیت کبیری چون امام خمینی.

مشکل دیگر مدخل این بود که فهرست طویلی از منابع را ردیف کرده بودند که اولا اغلب نمایشی بود ثانیا در نوشتن مدخل دانشنامه ای٬ منبع محسوب نمی شوند. مثل مجموعه تبیان که مجموعه موضوعی گفتارها و نامه های امام هست و ... این قبیل منابع اغلب در حد تقریرات است.

رساـ آیا نویسندگان مدخل یعنی آقایان فرامرز حاج منوچهری، احمد پاکتچی و حمید انصاری دارای تخصص کافی در نوشتن این مدخل بوده اند؟

در پاسخ به سوال قبلی عرض کردم که بعضی از نویسندگان مدخل و آثارشان برای نوشتن این مدخل نه موضوعیت داشتند و نه مدخلیت. به نظر من واگذاری نگارش مدخل امام خمینی به این جمع جفای بزرگی به امام بود. نه از این جهت که بعضی از نویسندگان این مدخل، مدخل نویس و یا وجاهت علمی مدخل نویسی نداشتند، بلکه از این جهت که این ترکیب و اثری که مبنای نگارش این مدخل قرار گرفت ترکیب و اثر با وجاهتی نبود. اگر دقت شود بخش های حساس و استراتژیک این مدخل به یک اثر خاص غیر معتبر ارجاع خورده است. این ارجاعات غیر علمی و غیر معقول بیانگر آن است یا انحصارگری وجود فردی از دفتر نشر آثار در جمع نویسندگان شدید بوده است و یا بقیه نویسندگان به اعتبار انتساب این فرد به دفتر حق وتو را پذیرفته و ناچار به سکوت شدند. و گرنه دور از عقل بود که مدخل نویسان حرفه ای دایره المعارف بزرگ اسلامی که در نوشتن این مدخل حضور داشتند و داوران علمی معروف این مرکز دانشنامه نویسی به بی اعتباری این منابع سیطره نداشته باشند.

رساـ چقدر از این اشکالات، از فضای سیاسی حاکم بر این دایره المعارف و چقدر از عدم تخصص نویسندگان متاثر است؟

من عدم تخصص دانشنامه نویسی دو نفر از سه نفر را بی اعتبار می دانم. نمی خواهم بگویم آن دو نفر در مورد امام صلاحیت نوشتن دارند بلکه می خواهم بگویم دانشنامه نویس حرفه ای هستند و دهها مدخل را در همین دایره المعارف بزرگ اسلامی و شاید در دانشنامه های دیگر نوشته اند و خوب هم نوشته اند. بنابراین باید بی تردید تفاوت بین منابع و تقریرات و نوشته های انشایی و رسانه ای را در نوشتن متن علمی تشخیص دهند.

می دانند که ارجاع بخش های حساس و مهم دانشنامه به یک اثر فاقد رتبه و اعتبار مثل حدیث بیداری در مورد آثاری که پیرامون امام نوشته شده است، فاقد وجاهت علمی و پژوهشی است، اما چرا زیر بار این خطای نابخشودنی در مورد امام رفتند؟ باید از خودشان سوال کرد. من درک دقیقی از فضای سیاسی که شما فرمودید ندارم، سیاست از مقوله تدبیر است. اگر فضای بی تدبیری و فشار بگویید بهتر است. من معتقدم در نوشتن مدخل خمینی روح الله در دایره المعارف بزرگ اسلامی فضای بی تدبیری و فشار حاکم بود. بده بستان های امکاناتی و مالی و یا وعده هایی از این جنس از ناحیه بعضی از موسسات و حتی نسبت های خانوادگی و قبیله ای را در نوشتن این مدخل نمی توان نادیده گرفت.

به هر حال گرداننده موسسه نشر که خود را صاحب انحصاری امام می بیند و گردانندۀ مرکز دایره المعارف نسبت قبیله ای و خانوادگی دارند. این آش شور را این نسبت ها پخته است. این هم از مظلومیت مضاعف خمینی کبیر است که با انقلاب اسلامی سیاست قبیله ای ، خانوادگی، حزبی و قومی را که سیاست دورۀ قاجاری و پهلوی بود در ایران بی اعتبار کرد ولی در نوشتن مدخل مربوط به ایشان همین سیاست از در انتقام گیری درآمد و مدخلی را در مورد امام خمینی در یک دانشنامه جهانی نوشت که بیش از 50 غلط ناروا دارد!!

رساـ در این مدخل درباره آقای منتظری بحث هایی مطرح شده که توسط ناقدان مورد نقد قرار گرفته است. بنظر حضرتعالی حق بامدخل است یا ناقدان؟

تا جایی که من اطلاع دارم و مدخل خمینی روح الله دایره المعارف بزرگ اسلامی را مطالعه کردم نه در مورد انتصاب منتظری توسط مجلس خبرگان و نه عزل وی و ماجراهایی که مسائل منتظری خون بدل امام کرد چیزی در مدخل وجود ندارد. کلا این مدخل در مورد نهضت آزادی و دستگیری سران آن ، نصب بازرگان به نخست وزیری، تشکیل حزب جمهوری اسلامی، و مسائل با ربط و بی ربط سخن به میان آورده ولی مسئلۀ مهم و حیاتی عزل منتظری و مصائبی که این جریان برای انقلاب اسلامی درست کرد را تلاش کرده است از حافظۀ تاریخی ملت ایران و نسبت آن با امام خمینی حذف کند. بنابراین درباره منتظری این مدخل چیزی نگفته است که بتوان مقایسه ای بین این نقد و آن مدخل انجام داد. اماجا دارد از نویسندگان نقد بر این مدخل تشکر کرد که ملت ایران را متوجۀ چنین تحریفاتی در تاریخ معاصر توسط کسانی که از امام ارتزاق می کنند ولی به راه و آثار و مرام و مشرب امام اعتقادی ندارند، کرد.

این روش سخیف «یومنون ببعض و یکفرون ببعض» که روش منافقین است، روشی است که در  رسالۀ حدیث بیداری نوشتۀ حمید انصاری که توسط موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شده است نیز به کار رفته است و از آنجایی که هم نویسندۀ آن رساله و هم اثر وی در این مدخل مبنا بوده است عین همان مباحث، همان موضوع بندی ها، ترتیب همان فهرست و همان متن در این مدخل کپی شده است و نویسندگان دیگر نیز با پذیرش آن نه تنها اعتبار علمی خود را مخدوش کرده اند بلکه اعتبار علمی سایر مداخل دائره المعارف بزرگ اسلامی را از وجاهت انداخته اند. آیا مسئلۀ منتظری و عزل وی از حوزۀ سیاست توسط امام که یک مسئلۀ حیاتی برای انقلاب بود و تنها با شجاعت بی نظیر امام و قاطعیت او این مصیبت عظمی می توانست از سر انقلاب رفع شود، اهمیتش از تشکیل حزب جمهوری اسلامی که فی البداهه ربطی به امام ندارد کمتر بود

رساـ گذشته از اشکالات موجود در این مدخل، آیا می توان گفت این مدخل فاقد برخی مطالب مرتبط با امام است؟

من اسم این چیزی را که در دایره المعارف بزرگ اسلامی تحت عنوان مدخل خمینی روح الله آمده است را از جهت شیوه نامه ها و نصابنامه‌های دانشنامه مدخل نمی گذارم. این یک انشایی بود که تماما توسط یک نفر از یک قبیلۀ مشخص، دربارۀ امام در 23 سال پیش نوشته بود و مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی یا کمال تاسف با گذاشتن دو اسم دیگر در کنار اسم نویسنده آن انشا، اسم این را مدخل گذاشته است. این نویسندگان حتی به خودشان زحمت ندادند که ترتیب موضوعی و متن رسالۀ حدیث بیداری را کمی بازخوانی کنند و اعتبار علمی آن را بررسی نمایند. یکی از دلایل اساسی اغلاط فاحش و چشمگیر این مدخل همین مسئله است.

رساـ گرچه اشکالات متعددی بر این مدخل وارد شده اما آیا این اشکال‌ها را می توان در حد تحریف امام دید؟

اگر اشکالات وارده بر این مدخل در حد انگشتان یک دست بود شاید قابل اغماض بود. هرچند که در دانشنامه های بزرگ و چند زبانه همین حد را هم نباید موجه جلوه داد ولی اشکالات وارد بر این مدخل از حد متعارف خارج است. معمولا اشکالات ویرایشی و یا چاپی در دانشنامه ها را چندان مورد مناقشه قرار نمی دهند ولی مشکل بزرگ این مدخل اشکالات چاپی و ویرایشی نیست اشکالات محتوایی است.

نویسندگان نمی توانند وجود بیش از 50 غلط محتوایی را توجیه نمایند. چگونه می توان یکی از حساس ترین فراز تاریخ زندگی امام یعنی مسأله آقای منتظری را در تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی نادیده گرفت و چشم ها را بست و گفت که انشاالله گربه بوده است؟ اگر نگوئیم تمام نویسندگان ولی نویسندۀ رسالۀ حدیث بیداری که تمام متن این مدخل از نوشتۀ 23 سال پیش ایشان برداشته شده است و خود هم شریک این نوشته است، بدون تردید به قصد نگفتن بعضی از وقایع زندگی امام و انقلاب که با مرام و مشرب وی و همفکران و هم حزبی هایش سازگار نبود چنین کاری را انجام داد.

این روش ها معنایی جز تحریف دارد؟ یعنی می توان باور کرد نویسنده ای که به دروغ دستگیری و محاکمه سران نهضت آزادی را به امام و قیام 15 خرداد متصل میکند اشتباه کرده است و علایق و سلایق خود را برجسته نکرده است؟ یعنی میتوان باور کرد که مسئلۀ قائم مقامی و عزل منتظری که آنهمه مسئله برای انقلاب درست کرد به اشتباه از تاریخ زندگی سیاسی امام حذف شده است و ربطی به بینش ها، گرایش ها، وابستگی ها، علائق و سلائق نویسندگان ندارد؟

اینها نمونه هایی است که می توان نتیجه گرفت که این مدخل به قصد تحریف نوشته شده است نه به قد روشنگری.

رساـ پیشنهاد شما در برابر این مواضع تحریف آمیز و اساسا پیشنهاد اساسی شما برای مقابله با جریان تحریف امام خمینی(ره) چیست؟

به نظر من هر نوشته ای در مجموعه ای بنام دانشنامه یا دایره المعارف را بدلیل آن که ادعاهای گنده دارند و خود را مبنا و مرجع تاریخ و میراث یک ملت و یک فرهنگ معرفی می کنند نباید به دیدۀ اغماض نگاه کرد بلکه باید با تمام قدرت دیده بانی و نقد نمود. من بسیار متاسفم که اکنون در کشور ما هر فرد و جریان با وجه و بی وجهی علم دانشنامه نویسی بنام ملت ایران را بلند کرده بدون این که زمینه و صلاحیت آنها در مرجعی مورد بررسی قرار گرفته باشد.

به نظر می رسد با دیدن این گونه مداخل در دانشنامه هایی شبیه به دایره المعارف بزرگ اسلامی باید هوشیار شد و تا قبل از این که خسارات سنگینی بر فرهنگ، تاریخ و میراث تمدنی این مرز و بوم وارد کنند و دستاویز دشمنان اسلام، معارف اهل بیت، انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی سازند مرجعی، مرکزی، هیاتی یا هر چیزی که ناظر بر این تولیدات باشند تعبیه شود شاید خسارت کمتر از آن چیزی شود که امروز می بینیم. دایره المعارف بزرگ اسلامی اکنون این مدخل را به چاپ رسانده و منتشر کرده است. برای نسل های آیند این گونه آثار مبنای قضاوت تاریخی و تمدنی است حتی اگر در چاپ های بعدی این اشکالات بر طرف شود بازهم اثرات سوء مداخل ضعیف و غیر علمی شبیه مدخل خمینی روح الله را در دایره المعارف بزرگ اسلامی نمی توان پاک کرد/۸۴۱/گ۴۰۱/س

عبدالحسن مسلمی